Karşılaştırmalı Hukukta Birden Fazla Anonim Şirkette Yönetim Kurulu Üyeliği

Dr. Sevgican AYDIN

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ . vii

VORWORT .ix

İÇİNDEKİLER.xi

KISALTMALAR.xxv

GİRİŞ.1

KAVRAM1

HUKUKİ SORUNUN ORTAYA KONULMASI ve AMAÇ .2

III. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI4

YÖNTEM VE PLAN 5

BİRİNCİ BÖLÜM

BİRDEN FAZLA ŞİRKETTE YÖNETİM KURULU ÜYELİĞİNİN

KAPSAMI VE GÖRÜNÜM BİÇİMLERİ

1. YÖNETİM KURULU VE YÖNETİM KURULU ÜYESİNİN

ÖZELLİKLERİ .9

GENEL BAKIŞ 9

YÖNETİM KURULU .9

Yönetim Kurulunun Yapısı.9

Yönetim Kurulu ile Genel Kurul Arasındaki İlişkinin

Hukuki Niteliği. 11

Yönetim Kurulunun Oluşumu 13

Üyelerin Seçimi 13

Üye Sayısı 14

Kurul Olarak Görevleri 15

Yönetim ve Temsil Yetkilerinin Devri (Delegasyon) 16

xii İçindekiler

III. YÖNETİM KURULU ÜYELİĞİ 19

Üye ile Şirket Arasındaki İlişkinin Hukuki Niteliği . 19

Aranan Şartlar 22

Görev Süresi 24

Yönetim Kurulu Üyeliği Sıfatının Kazanılması ve

Kaybedilmesi  25

2. BİRDEN FAZLA ŞİRKETTE YÖNETİM KURULU ÜYELİĞİNİN

KAPSAMI.27

GENEL BAKIŞ . 27

YÖNETİM KURULU ÜYESİ 29

Gerçek Kişi Yönetim Kurulu Üyesi. 29

Kamu Tüzel Kişilerinin Atadığı Gerçek Kişi Yönetim

Kurulu Üyesi . 30

Tüzel Kişi Yönetim Kurulu Üyesi 31

III. TÜZEL KİŞİ YÖNETİM KURULU ÜYESİNİN GERÇEK KİŞİ

TEMSİLCİSİ . 32

Gerçek Kişi Temsilcide Aranacak Şartlar 32

Gerçek Kişi Temsilcinin Hukuki Durumu . 34

Gerçek Kişi Temsilcinin Başka Bir Şirketin Yönetiminde

Bulunması 35

İNANÇLI YÖNETİM KURULU ÜYESİ . 37

Tanım. 37

Hukuki Niteliği. 38

İnananın Farklı Şirketlerin Yönetiminde Bulunması. 39

İnanılanın Farklı Şirketlerin Yönetiminde Bulunması 40

Yakınlarının Farklı Şirketlerin Yönetiminde Bulunması 41

YÖNETİCİ. 42

İçindekiler xiii

3. BİRDEN FAZLA ŞİRKETTE YÖNETİM KURULU ÜYELİĞİNİN

GÖRÜNÜM BİÇİMLERİ . 48

GENEL BAKIŞ . 48

ŞİRKET YAPILANMALARI BAKIMINDAN. 48

Şirketler Topluluğu Şeklinde Teşekkül Eden Şirketlerde

Yönetim Kurulu Üyeliği 48

Şirketler Topluluğunun Yapısı. 48

Şirketler Topluluğunda Yönetim Kurulu Üyeliği 50

Şirketler Topluluğu Şeklinde Teşekkül Etmeyen

Şirketlerde Yönetim Kurulu Üyeliği 53

III. REKABET İLİŞKİSİ BAKIMINDAN . 54

Rekabet İlişkisi İçinde Olan Şirketlerde Yönetim Kurulu

Üyeliği 54

Rekabet İlişkisi İçinde Olmayan Şirketlerde Yönetim

Kurulu Üyeliği  56

HALKA AÇIK VE HALKA KAPALI ANONİM ŞİRKETLER

BAKIMINDAN. 57

Halka Açık Anonim Şirketlerde Yönetim Kurulu Üyeliği 58

Payları Borsada İşlem Gören Halka Açık Anonim

Şirketlerde Yönetim Kurulu Üyeliği  59

Bildirim Yükümlülüğü . 59

Bağımsız Yönetim Kurulu Üyeleri. 61

Payları Borsada İşlem Görmeyen Halka Açık Anonim

Şirketlerde Yönetim Kurulu Üyeliği  63

Halka Kapalı Anonim Şirketlerde Yönetim Kurulu Üyeliği . 63

4. ARA SONUÇ 65

xiv İçindekiler

İKİNCİ BÖLÜM

KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA BİRDEN FAZLA ŞİRKETTE

YÖNETİM KURULU ÜYELİĞİNİN DÜZENLENİŞİ

1. GENEL BAKIŞ.71

2. KITA AVRUPASI HUKUK SİSTEMİ 73

İSVİÇRE HUKUKU. 73

2020 Tarihli Revizyon Öncesi Yasal Durum 73

2020 Tarihli Revizyon Sonrası Yasal Durum 75

Şirketler Topluluğunda Yasal Durum. 77

ALMAN HUKUKU 79

Yönetim Kurulunun Yapısı 79

Birden Fazla Şirkette Yönetim Kurulu Üyeliğine İlişkin

Yasal Düzenleme. 79

Birden Fazla Şirkette Yönetim Kurulu Üyeliğine İlişkin

Yasağın Kapsamı . 81

Kişi Bakımından. 81

Konu Bakımından 82

Şirketler Topluluğu Bakımından 83

Yasağın Bertaraf Edilmesi: Gözetim Kurulunun Onayı . 85

İhlal Halinde Yaptırım 87

İspat Yükü 88

Zamanaşımı. 89

III. AVUSTURYA HUKUKU . 90

Yönetim Kurulunun Yapısı 90

Birden Fazla Şirkette Yönetim Kurulu Üyeliğine İlişkin

Yasal Düzenleme ve Kapsamı  91

Yasağın Bertaraf Edilmesi: Gözetim Kurulunun Onayı . 93

İhlal Halinde Yaptırım 93

İspat Yükü 94

Zamanaşımı. 95

İçindekiler xv

FRANSIZ HUKUKU . 95

Yönetim Kurulunun Yapısı 95

Birden Fazla Şirkette Yönetim Kurulu Üyeliğine İlişkin

Yasal Düzenleme ve Kapsamı  96

Monist Model Yönetim Kuruluna Sahip Anonim

Şirketler. 97

Düalist Model Yönetim Kuruluna Sahip Anonim

Şirketler. 98

İhlal Halinde Yaptırım . 98

Birden Fazla Şirkette Yönetim Kurulu Üyeliği ile İlişkili

Yasal Düzenlemeler . 99

3. ANGLO-SAKSON HUKUK SİSTEMİ102

İNGİLİZ HUKUKU102

İngiliz Hukuk Sistemine Genel Bakış 102

Yönetim Kurulunun Yapısı103

Birden Fazla Şirkette Yönetim Kurulu Üyeliğine İlişkin

Yasal Düzenleme.104

AMERİKAN HUKUKU 108

Amerikan Hukuk Sistemine Genel Bakış.108

Yönetim Kurulunun Yapısı110

Birden Fazla Şirkette Yöneticiliğe İlişkin Düzenleme111

İhtilafların Çözümü için Geliştirilen Testler 112

Dava Süreci ve İspat Külfeti117

Yaptırım120

4. ARA SONUÇ122

xvi İçindekiler

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

BİRDEN FAZLA ŞİRKETTE YÖNETİM KURULU ÜYELİĞİNDEN

KAYNAKLANAN MENFAAT ÇATIŞMALARI

1. GENEL BAKIŞ 127

2. ŞİRKET MENFAATİ. 130

KAVRAM.130

ŞİRKET MENFAATİ KAVRAMINI AÇIKLAYAN GÖRÜŞLER .132

Pay Sahibi Teorisi (Shareholder Theory) .132

Çıkar Grubu Teorisi (Stakeholder Theory)133

Diğer Görüşler134

III. TÜRK HUKUKUNDA ŞİRKET MENFAATİ KAVRAMI135

3. MENFAAT ÇATIŞMALARI 139

GENEL BAKIŞ .139

MENFAAT ÇATIŞMASININ SEBEPLERİ.141

Maddi Kaynaklı Olmayan Menfaat Çatışmaları 141

Maddi Kaynaklı Menfaat Çatışmaları141

III. MENFAAT ÇATIŞMASININ TÜRLERİ .142

Görev Çatışması.142

Kişisel Çıkar Çatışması143

Zaman Çatışması.144

4. MENFAAT ÇATIŞMALARININ ÖNLENMESİ. 146

AMAÇ.146

Şirket Menfaatinin Korunması Gerekliliği146

Şirket Menfaatinin Yönetim Kurulu Üyelerine Karşı

Korunması Gerekliliği.147

YASAL DÜZENLEMELER .148

Genel Hüküm: Özen ve Bağlılık Yükümlülüğü (TTK m. 369)148

Özel Hükümler .150

İçindekiler xvii

Menfaat Çatışmalarını Engelleyecek Kapsamlı Bir

Hükmün Bulunmaması.152

III. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA YASAL DÜZENLEMELER 154

Genel Bakış 154

İsviçre Hukuku.155

Alman Hukuku .157

Fransız Hukuku .159

Amerikan Hukuku 160

İngiliz Hukuku162

5. MENFAAT ÇATIŞMALARININ YÖNETİM KURULU ÜYESİNİN

SORUMLULUĞU ÜZERINDEKİ ETKİLERİ .165

GENEL BAKIŞ .165

SADAKAT YÜKÜMLÜLÜĞÜ İHLALİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ166

III. ÖZEN YÜKÜMLÜLÜĞÜ İHLALİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ 169

İSPAT YÜKÜ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ.171

6. ARA SONUÇ174

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

BİRDEN FAZLA ŞİRKETTE YÖNETİM KURULU

ÜYELİĞİNDEN KAYNAKLANAN ÖZEL İHLAL HALLERİ

1. MÜZAKERELERDE VE OYLAMADA BULUNULMASI.181

GENEL BAKIŞ .181

KARŞILAŞTIRMALI HUKUKA GENEL BAKIŞ.183

Alman Hukuku .184

İsviçre Hukuku.185

Fransız Hukuku .186

İngiliz Hukuku187

xviii İçindekiler

III. YASAĞIN UYGULANMA ŞARTLARI .188

Kişisel ve Şirket Dışı Menfaat 188

İlgili Kişilerin Menfaati.190

Dürüstlük Kuralının Gerektirdiği Durumlar192

YASAĞIN UYGULANMA ALANI .195

YÖNETİM KURULU ÜYESİNİN YASAK KAPSAMINDAKİ

YÜKÜMLÜLÜKLERİ .197

Açıklama Yükümlülüğü 197

Açıklama Yükümlülüğünün Uygulama Alanı Bulacağı

Menfaat Çatışmaları .198

Açıklama Yükümlüsü .199

Açıklamanın Muhatabı 200

Kural: Yönetim Kurulu.200

İstisna: Genel Kurul.202

Açıklamanın Zamanı 203

Açıklamanın Şekli204

Açıklamanın İçeriği.205

Müzakereye Katılmama Yükümlülüğü.208

Oy Kullanmama Yükümlülüğü.212

YASAĞIN İHLALİNİN SONUÇLARI.213

Genel Bakış213

Kararların Geçerliliği Sorunu.213

Sorumluluk218

Yasak Kapsamındaki Yönetim Kurulu Üyesi Açısından 218

Diğer Yönetim Kurulu Üyeleri Açısından 220

TTK m. 553'ün Uygulanması Sorunu222

İçindekiler xix

2. RAKİP ŞİRKETLERİN YÖNETİM KURULU ÜYELİĞİNDE

BULUNULMASI .225

HUKUKİ SORUN VE YASAL DÜZENLEMELER 225

Sorunun Ortaya Konulması 225

Türk Hukuku'nda Açık Bir Düzenlemenin Bulunmaması226

Karşılaştırmalı Hukukta Yasal Düzenlemeler.231

Alman Hukuku231

Avusturya Hukuku233

İsviçre Hukuku .235

Fransız Hukuku236

İngiliz Hukuku 237

Amerikan Hukuku.238

YASAĞIN KAPSAMI238

Konu .238

Faaliyet Alanı 238

Faaliyet Alanının Sonradan Değişmesi.241

Hazırlık Sürecindeki Faaliyetler243

Şirketler Topluluğu Açısından Faaliyet Alanı246

Kişi 247

Süre.249

Genel Kural 249

Özel Durumlar 251

İstifa.251

Görevden Alınmaya İtiraz 254

Hizmet Akdinin Feshedilmemiş Olması .256

Sözleşmeye Dayalı Rekabet Yasağı.257

Rakip Şirketlerin Şirketler Topluluğu İçerisinde Yer

Alması261

xx İçindekiler

III. YASAĞIN BERTARAF EDİLMESİ 262

Genel Bakış262

Genel Kurul Kararı ile İzin Verilmesi264

Nisap.266

Kararın Verilme Zamanı.267

Kararın Kapsamı268

Esas Sözleşme ile İzin Verilmesi.270

İznin Şekli.273

İznin Geri Alınabilirliği Sorunu.274

İznin Verilmesinin Sonuçları276

İHLAL HALİNDE YAPTIRIMLAR.278

Genel Bakış278

Tazminat.280

İşlemi Ortaklık Adına Yapılmış Sayma.281

Sözleşmelerden Doğan Menfaatin Ortaklığa Devredilmesi.282

Yönetim Kurulu Üyeliğinden Elde Edilen Menfaatlerin

Ortaklığa Devri.283

Ek Yaptırımlar285

Yaptırımın Seçilmesinde Usul286

İHLAL HALİNDE SORUMLULUK DAVASI .288

Davacı 288

Davalı.289

Zamanaşımı.290

Çifte Zamanaşımı.290

Üç Aylık Zamanaşımı Süresi291

Bir Yıllık Zamanaşımı Süresi.294

Yetki, Görev ve İspat Yükü 295

İçindekiler xxi

3. ŞİRKET FIRSATININ KULLANILMASI297

ŞİRKET FIRSATI DOKTRİNİ .297

Kavram297

Hukuki Sorunun Ortaya Konulması 300

Şirket Fırsatı Doktrini ile Rekabet Yasağı Arasındaki İlişki 302

Karşılaştırmalı Hukukta Şirket Fırsatı Doktrini.305

ŞİRKET FIRSATININ BELİRLENMESİ 308

Karşılaştırmalı Hukukta Uygulanan Yöntemler.308

Amerikan Hukuku.308

İngiliz Hukuku 311

Alman Hukuku313

Fransız Hukuku315

Fırsatın Belirlenmesine İlişkin Belirli Bir Yöntemin

Oluşturulması Gerekliliği 316

Önerimiz: Fırsat Üçgeni Modeli 317

Şirket ile Fırsat Arasındaki Bağlantıya İlişkin

Değerlendirme Kriterleri .320

Şirketin Faaliyet Alanı320

Somut İş Beklentisi323

Şirketin İş Fırsatına İlgisi325

Fırsat ile Yönetici Arasındaki Bağlantıya İlişkin

Değerlendirme Kriterleri .328

Fırsat ile Karşılaşma Anı.328

Fırsatın Şirket Vasıtası ile Öğrenilmesi.330

Fırsatın Özel Hayat Alanından Öğrenilmesi330

Fırsatın Herkesin Öğrenebileceği Alandan

Öğrenilmesi 334

Fırsatın Araştırılarak Elde Edilmesi.336

Fırsatın İş Çevresi Tarafından Teklif Edilmesi 337

xxii İçindekiler

1) Fırsatın Yöneticinin Şirketteki Görevi Nedeni

ile Teklif Edilmesi.338

2) Fırsatın Yöneticinin Kişisel Özelliklerinden

Dolayı Teklif Edilmesi.340

Yönetici ile Şirket Arasındaki Bağlantıya İlişkin

Değerlendirme Kriterleri .341

Şirket Kaynaklarının Kullanılması341

Yöneticinin Şirketteki Ek Görevleri ve Sıfatları.344

Yarı Zamanlı Çalışma346

III. FIRSATIN ŞİRKETLER TOPLULUĞU İÇİNDE BİR ŞİRKETE AİT

OLMASI.349

ŞİRKET FIRSATI DOKTRİNİ İHLALİ .350

İhlalin Belirlenmesi350

İhlalin Belirlenmesine İlişkin Özel Durumlar .353

Şirketin Fırsatı Serbest Bırakması .353

Karar ile Serbest Bırakma 353

Sessiz Kalarak Serbest Bırakma.356

Esas Sözleşme ile Serbest Bırakma 357

İzin Vererek Serbest Bırakma.359

Şirketin Mali Yetersizliği 361

Üçüncü Kişilerin Şirketle İş Yapmadaki İsteksizliği

veya Yasal Engeller.366

Ultra Vires İlkesi 368

Fırsatın Şirketten Ayrıldıktan Sonra Kullanılması 370

İHLAL HALİNDE YAPTIRIMLAR.374

Genel Bakış374

Şirket Fırsatının ve Elde Edilen Menfaatlerin Devri 376

Tazminat.377

Ceza Tazminatı.378

Ek Yaptırımlar379

İçindekiler xxiii

İHLAL HALİNDE SORUMLULUK DAVASI .380

Davacı 380

Davalı.382

Zamanaşımı.383

İspat Yükü 385

Yetkili ve Görevli Mahkeme386

4. ARA SONUÇ387

SONUÇ ve ÖNERİLER 393

KAYNAKÇA 407