Katılım Bankalarında Kredi Derecelendirmesi Ve Etkin Subjektif Kriterlerin Anket Yönetimi İle Ölçümü

KATILIM BANKALARINDA KREDİ DERECELENDİRMESİ VE ETKİN SUBJEKTİF KRİTERLERİN ANKET YÖNETİMİ İLE ÖLÇÜMÜ



Mehmet YEŞİLPARMAK



- Katılım Bankacılığı

- Katılım Bankalarında Kredi ve Risk

- Katılım Bankalarında Kredi Derecelendirmesi ve Şirket Derecelendirme Yaklaşımı

- Türkiye Katılım Bankalarında Kredi Derecelendirmede Objektif, Subjektif Kriter Kullanımı

- Katılım Bankalarında Subjektif Kriterlerin Karşılaştırılması ve Etkin Subjektif Kriterlerin Anket Yöntemi ile Ölçümü

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ (Prof Dr Tiğinçe OKTAR) in

SUNUŞ (Osman AKYÜZ) v

ÖNSÖZ vii

TABLOLAR LİSTESİ xvii

ŞEKİL VE GRAFİK LİSTESİ xxi

EKLER LİSTESİ xxii

KISALTMALAR LİSTESİ xxiii

GİRİŞ 1

BİRİNCİ BÖLÜM KATILIM BANKACILIĞI

1.1. Katılım Bankacılığına Genel Bakış 7

1.2.1. Katılım Bankacılığı Tarihçesi 8

1.2.1.1. Dünya'da Katılım Bankacılığı 8

1.2.1.2. Türkiye'de Katılım Bankacılığı 11

1.2.2. Katılım Bankacılığı ile İlgili Düzenlemeler 15

4.2. Bankalar Kanunu 15

4.3. Finansal Kiralama Kanunu 16

1.2. Katılım Bankalarında Fon Toplama Yöntemleri 17

5.4.1. Cari Hesaplar 17

5.4.2. Katılma Hesapları 18

1.3. Katdım Bankalarında Fon Kullandırma Yöntemleri & 22

131 Nakdi Krediler 24

6.1. Murabaha

(Üretim Desteği, Maliyet artı Kar Marjlı Satış) 24

6.2. Mudaraba (Kâr Zarar Ortaklığı) 27

6.3. Muşaraka (Emek Sermaye Ortaklığı) 30

6.4. Selem (Mal Bedeli Peşin Mal Vadeli Satış) 32

6.5. İstisna (Siparişe Dayalı Satın Alma) 33

1.1. İcara (Finansal Kiralama/Leasing) 33

1.2. Bireysel Finansman Desteği (BFD) 33

1.2.1. Gayrinakdi Krediler 35

1.2.1.1. Teminat Mektupları 35

1.2.1.2. Akreditifler 36

1.2.1.3. Kabul/ Aval Krediler 36

1.2.2. Diğer Krediler 37

4.2. Karz-ı Hasen 37

4.3. Tavarruk 37

4.4. Sukuk 38

İKİNCÎ BÖLÜM KATILIM BANKALARINDA KREDİ ve RİSK

21 Katdım Bankalarında Kredi 41

5.4.1. Kredi Kavramı 41

5.4.2. Kredinin Unsurları 42

6.1. Zaman Unsuru 42

6.2. Güven Unsuru 43

6.3. Risk Unsuru 43

6.4. Gelir Unsuru 43

5.4.3. Kredinin Çeşitleri 44

1.10.2.1. Niteliklerine Göre Krediler 44

1.10.2.2. Teminatlarına Göre Krediler 45

1.10.2.3. Vadelerine Göre Krediler 46

1.10.2.4. Kullanım Amaçlarına Göre Krediler 47

1.10.2.5. Kullanılan Sektöre Göre Krediler 47

1.10.2.6. Kullanıldıkları Alanlara Göre Krediler 48

1.10.2.7. Kaynak Açısından Krediler 50

1.10.2.8. Yetki Açısma Göre Krediler 51

1.10.2.9. Bankalar Kanununa Göre Krediler 51

5.4.4. Kredi Tahsis Prensipleri 52

2.1. Karakter (Character) 53

2.2. Kapasite (Capacity) 53

1.1. İcara (Finansal Kiralama/Leasing) 33

1.2. Bireysel Finansman Desteği (BFD) 33

1.2.1. Gayrinakdi Krediler 35

1.2.1.1. Teminat Mektupları 35

1.2.1.2. Akreditifler 36

1.2.1.3. Kabul/ Aval Krediler 36

1.2.2. Diğer Krediler 37

4.2. Karz-ı Hasen 37

4.3. Tavarruk 37

4.4. Sukuk 38

İKİNCÎ BÖLÜM KATILIM BANKALARINDA KREDİ ve RİSK

21 Katdım Bankalarında Kredi 41

5.4.1. Kredi Kavramı 41

5.4.2. Kredinin Unsurları 42

6.1. Zaman Unsuru 42

6.2. Güven Unsuru 43

6.3. Risk Unsuru 43

6.4. Gelir Unsuru 43

5.4.3. Kredinin Çeşitleri 44

1.10.2.1. Niteliklerine Göre Krediler 44

1.10.2.2. Teminatlarına Göre Krediler 45

1.10.2.3. Vadelerine Göre Krediler 46

1.10.2.4. Kullanım Amaçlarına Göre Krediler 47

1.10.2.5. Kullanılan Sektöre Göre Krediler 47

1.10.2.6. Kullanıldıkları Alanlara Göre Krediler 48

1.10.2.7. Kaynak Açısından Krediler 50

1.10.2.8. Yetki Açısma Göre Krediler 51

1.10.2.9. Bankalar Kanununa Göre Krediler 51

5.4.4. Kredi Tahsis Prensipleri 52

2.1. Karakter (Character) 53

2.2. Kapasite (Capacity) 53

1.1. Karşılıklar, Yasal Güvence, Teminat (colleteral) 54

1.2. Kapital (capital) 55

1.3. Koşullar ve Ekonomik Ortam

(CycleEconomic Conditions) 55

1.4. Kullanım Amacı 55

1.5. Kârlılık 56

215 Kredi Kullandmm Prensipleri 56

1.2.1. Güvenlik (Emniyet) Prensibi 56

1.2.2. Geri Dönüş Hızı (Likidite, Seyyaliyet) Prensibi 56

1.2.3. Kârhlık (Verimlilik, Randıman) Prensibi 57

1.2.4. Dağılımın Uygunluğu Prensibi 57

22 Katılım Bankalarında Risk 58

1.2.1.1. Risk Kavramı 58

1.2.1.2. Risk Yönetimi 58

1.2.1.3. Katılım Bankalarında Risk Türleri 60

4.2. Kredi Riski 61

4.3. Piyasa Riski 65

4.4. Operasyonel Risk 67

4.5. Diğer Riskler 69

5.4.1. İşletme Riski 69

5.4.2. Bilanço Riski 69

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KATILIM BANKALARINDA KREDİ DERECELENDİRMESİ ve ŞİRKET DERECELENDİRME YAKLAŞIMI

6.1. Derecelendirme (Rating) Kavramı 73

1.10.2.1. Derecelendirme Tanımı 73

1.10.2.2. Derecelendirmenin Gerekliliği 74

6.2. Derecelendirmenin Gelişimi 75

2.1. Dünyada Derecelendirmenin Gelişimi 76

2.2. Türkiye'de Derecelendirmenin Gelişimi 79

3.4.3.2.9. Türkiye'de Derecelendirme Konusunda SPK Mevzuatı 79

3.4.3.2.10. Türkiye'de Derecelendirme Konusunda BDDK Mevzuatı 81

1.1. Derecelendirmenin Temel Özellikleri ve Çeşitleri 83

1.2.1. Derecelendirmenin Temel Özellikleri 83

1.2.2. Derecelendirme Çeşitleri 83

1.2.1.1. Kapsamları Açısından Derecelendirme 84

1.2.1.2. Vadeleri Açısından Derecelendirme 85

1.2.1.3. Hesap Birimleri Açısından Derecelendirme 85

1.2.1.4. Derecelendirme Hizmeti Verilen Gruplar Açısından Derecelendirme 86

1.2. Derecelendirme Sürecinin Aşamaları 87

4.2. Tanıtım Toplantıları 89

4.3. Yöneticilerle Toplantı 89

4.4. Derecelendirme Kararları 89

4.5. Derecenin Açıklanması 90

4.6. Derecenin İzlenmesi 90

1.3. Derecelendirme Kuruluşlarının Şirket Derecelendirme Yaklaşımları ve Notları 92

5.4.1. Derecelendirme Şirketlerinin Şirket Derecelendirme Yaklaşımları 92

6.1. Standard and Poors'un Şirket Derecelendirme Yaklaşımı 92

6.2. Fitch Ratings'in Şirket Derecelendirme Yaklaşımı 93

1.10.2.1. Kalitatif (Nitel) Analiz 94

1.10.2.2. Kantitatif (Nicel) Analiz 95

6.3. JCR Avrasya Derecelendirmenin Şirket Derecelendirme Yaklaşımı 96

6.4. Moody's Investors Service'in Şirket Derecelendirme Yaklaşımı 98

5.4.2. Derecelendirme Şirketlerinin Derecelendirme Notları 100

2.1. Standard & Poors'un Derecelendirme Notları 100

2.2. Fitch Ratings'in Derecelendirme Notları 102

2.3. JCR Avrasya Derecelendirme Şirketinin Derecelendirme Notları 103

2.4. Moody's Investors Service'in Derecelendirme Notları 103

2.5. Derecelendirme Notlarının Karşılaştırılması 106

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE KATILIM BANKALARINDA KREDİ DERECELENDİRMEDE OBJEKTİF, SÜBJEKTİF KRİTER KULLANIMI

L Katılım Bankalarında Kredi Derecelendirmede Kullanılan

Objektif (Kantitatif) Kriterler 110

1.1. Karşılaştırmalı Tablolar Analizi (Yatay Analiz) 113

1.2. Yüzde Yöntemi İle Analiz (Dikey Analiz) 114

1.3. Eğilim Yüzdeleri Yöntemi İle Analiz (Trend Yöntemi) 115

1.4. Oran Yöntemi İle Analizi 117

1.2.1. Likidite Oranları 119

1.2.2. Aktivite (Faaliyet) Oranları 119

1.2.3. Finansal Yapı (Mali Bünye) Oranları 119

1.2.4. Kârlılık Oranları 119

1.2.1.1. Katılım Bankalarında Kredi Derecelendirmesinde

Kullanılan Sübjektif (Kalitatif) Kriterler 120

4.2. Ülke Riski Analizi 121

5.4.1. Politik Risk 121

5.4.2. Ekonomik Risk 122

4.3. Endüstri (Sektör) Riski Analizi 122

6.1. Rekabet Ortamı 123

6.2. Teknolojik Değişmeler 124

6.3. Maliyet Faktörleri 125

6.4. Yasal Düzenlemeler 125

4.4. İşletme (Firma) Riski Analizi 126

1.10.2.1. Yönetim Kalitesi ve Stratejisi 127

1.10.2.2. İşletme Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi 127

2.1. Üretim Etkinliği ve Teknolojik Yapısı 128

2.2. İşletmenin Pazar Payı ve Rekabef Gücü 128

1.2.1.2. Türkiye'deki Katılım Bankalarında Sübjektif

Kriterlerin Karşılaştırması 128

3.4.3.2.9. X Katılım Bankası Uygulamaları 128

3.4.2.4.1. X Katılım Bankası Raporu Hazırlayan Birim veya Departmanlar 128

3.4.2.4.2. X Katılım Bankası Segment Ayırımı 129

1.1. X Katılım Bankası Ciro Büyüklük Ayrımı 130

1.2. X Katılım Bankası Sektör Ayırımı 131

1.3. X Katılım Bankası Sübjektif Kriterlerin Ağırlıkları 131

1.4. X Katılım Bankası Uzman Müdahale Yetki Durumları 132

1.2.1. Y Katılım Bankası Uygulamaları 132

1.2.1.1. Y Katılım Bankası Raporu Hazırlayan Birim veya Departmanlar 133

1.2.1.2. Y Katılım Bankası Segment Ayırımı 133

1.2.1.3. Y Katılım Bankası Ciro Büyüklük Ayrımı 134

1.2.1.4. Y Katılım Bankası Sektör Ayırımı 134

1.2.1.5. Y Katılım Bankası Sübjektif Kriterlerin Ağırlıkları 135

1.2.1.6. Y Katılım Bankası Uzman Müdahale Yetki Durumları 135

1.2.2. Z Katılım Bankası Uygulamaları 136

4.2. Z Katılım Bankası Raporu Hazırlayan Birim veya Departmanlar 136

4.3. Z Katılım Bankası Segment Ayırımı 137

4.4. Z Katılım Bankası Ciro Büyüklük Ayrımı 137

4.5. Z Katılım Bankası Sektör Ayırımı 138

4.6. Z Katılım Bankası Sübjektif Kriterlerin Ağırlıkları 139

4.7. Z Katılım Bankası Uzman Müdahale

Yetki Durumları 140

1.2.3. T Katılım Bankası Uygulamaları 140

5.4.1. T Katılım Bankası Raporu Hazırlayan Birim veya Departmanlar 141

5.4.2. T Katılım Bankası Segment Ayırımı 142

5.4.3. T Katılım Bankası Ciro Büyüklük Ayrımı 142

5.4.4. T Katılım Bankası Sektör Ayırımı 143

5.4.5. T Katılım Bankagj Sübjektif Kriterlerin Ağırlıkları 143

5.4.6. T Katılım Bankası Uzman Müdahale Yetki Durumları 144

1.2.4. Katılım Bankaları Kriter Karşılaştırmaları 144

4351 Sektörlere Göre Katılım Bankalarının

Karşılaştırmaları 145

1.1. Sübjektif Kriterlerin Ağırlıklarına Göre Katılım Bankalarının Karşılaştırmaları 146

1.2. Uzmanın Müdahale Yetki Durumları Göre Katılım Bankalarının Karşılaştırmaları 146

1.3. Raporu Hazırlayan Birim veya Departmanlara

Göre Katılım Bankalarının Karşılaştırmaları 147

BEŞİNCİ BÖLÜM KATILIM BANKALARINDA SÜBJEKTİF KRİTERLERİN KARŞILAŞTIRILMASI VE ETKİN SÜBJEKTİF KRİTERLERİN ANKET YÖNTEMİ İLE ÖLÇÜMÜ

1.2.1. Araştırmanın Amacı ve Önemi 151

1.2.2. Araştırmanın Kapsamı (Araştırma Evreni ve Örneklem) 151

1.2.3. Araştırmanın Yöntemi 152

1.2.4. Katılımcıların Özellikleri ve Araştırmanın

Geçerlilik ve Güvenilirliği 153

1.2.1.1. Katılımcıların Genel Özellikleri 153

1.2.1.2. Araştırmanın Güvenilirlik Analizi 155

1.2.1.3. Araştırmanın Geçerlilik Analizleri 156

4.2. Sübjektif Kriterlerin Önem Derecesi Ölçeğinin Geçerlilik Analizi 158

4.3. Sübjektif Kriterlerin Zorluk Derecesi Ölçeğinin Geçerlilik Analizi 161

4.4. Sübjektif Kriterlerin Kullanılabilirlik Düzeyi Ölçeğinin Geçerlilik Analizi 166

1.2.5. Araştırmaya İlişkin Hipotezler ve Hipotez Testleri 170

5.4.1. Sübjektif Kriterlerin Önem Derecesine İlişkin Hipotezler ve Hipotez Testleri 170

6.1. Sübjektif Kriterlerin Önem Derecesinin Bankalararası Faklılığının Tespiti 170

6.2. Sübjektif Kriterlerin Önem Derecesinin

Pozisyona Göre Farklılığının Tespiti 172

6.3. Sübjektif Kriterlerin Önem Derecesinin Çalışılan Bölüme Göre Faklılığm Tespiti 174

5.4.2. Sübjektif Kriterlerin Zorluk Düzeylerine İlişkin

Hipotezler ve Hipotez Testleri 175

1.1. Sübjektif Kriterlerin Zorluk Derecesinin Bankalararası Faklılığm Tespiti 176

1.2. Sübjektif Kriterlerin Zorluk Derecesinin Pozisyonuna Göre Faklılığm Tespiti 178

1.3. Sübjektif Kriterlerin Zorluk Derecesinin Çalışılan Bölüme Göre Faklılığm Tespiti 180

1.2.1. Sübjektif Kriterlerin Kullanılabilirlik Düzeylerine İlişkin

Hipotezler ve Hipotez Testleri 182

1.2.1.1. Sübjektif Kriterlerin Kullanılabilirlik Düzeylerine Bankalararası Faklılığm Tespiti 182

1.2.1.2. Sübjektif Kriterlerin Kullanılabilirlik Düzeyinin Çalışılan Pozisyona Göre Faklılığm Tespiti 184

1.2.1.3. Sübjektif Kriterlerin Kullanılabilirlik Düzeyinin Çalışılan Bölüme Göre Faklılığm Tespiti 186

4.2. Derecelendirme Kriterlerinin Oluşmasına

İlişkin Frekans Tabloları 188

4.3. Banka, Çalışılan Bölüm ve Pozisyon Değişkenlerine

İlişkin Hipotez Testleri 192

5.4.1. Bankaya Göre İlişki Analizi 192

5.4.2. Çalışılan Bölüme Göre İlişki Analizi 199

5.4.3. Çalışılan Pozisyona Göre İlişki Analizi 207

SONUÇ 216

KAYNAKÇA 223

EKLER 233