Kazandırmanın Hukuki Sebebi CAUSA
Dr. Esen KABAŞ TEZCAN
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 7
İÇİNDEKİLER 9
KISALTMALAR . 19
GİRİŞ .23
BİRİNCİ BÖLÜM
HUKUKÎ SEBEP (CAUSA) KAVRAMININ TARİHÎ GELİŞİMİ VE
KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTAKİ YERİ
1. ANTİK YUNANDA SEBEP 29
2. ROMA HUKUKUNDA HUKUKÎ SEBEP (CAUSA) KAVRAMI.31
Hukukî İşlemin Bir Unsuru Olarak Hukukî Sebep (Causa) . 31
Genel Olarak Hukukî İşlem Kavramı . 31
Hukukî İşlemin Bir Unsuru Olarak Hukukî Sebep 34
Sebebe Bağlı Olup Olmamaları Bakımından Hukukî İşlemler. 36
Roma Hukukunda Borçlandırıcı İşlemlerin Hukukî Sebebi 37
Genel Olarak. 37
Roma Hukuku Sözleşmeler Sistemi 41
Genel olarak sözleşme kavramı . 41
Sözleşmeler sistemi . 44
Stipulatio 45
Genel olarak Stipulatio 45
Stipulatio’nun şekli 46
Stipulatio’nun hukukî niteliği. 48
Stipulatio ve hukukî sebep (causa) ilişkisi 49
Roma Hukuku Sözleşmeler Sisteminin Genişlemesi. 53
Genel olarak 53
Datio Ob Rem 54
Datio Ob Rem kavramı. 54
Causa ve Res kavramı arasındaki ilişki . 55
III. Roma Hukukunda Tasarruf İşlemlerinin Hukukî Sebebi 57
10 İçindekiler
Genel olarak57
Mancipatio 59
Mancipatio’nun yapılış şekli .59
Mancipatio’nun hukukî niteliği.60
In Iure Cessio.62
In Iure Cessio’nun yapılış şekli62
In Iure Cessio’nun hukukî niteliği .63
Traditio65
Genel olarak Traditio65
Traditio ve Causa ilişkisi67
Traditio işleminin hukukî sebepleri (Iusta Causa Traditionis).69
Causa Solvendi69
Causa Credendi.69
Causa Donandi70
Causa Novandi70
Causa Dotis Dandae71
Causa Fiducia71
Traditio ve aynî sözleşme .72
Traditio’nun sebebe bağlı olup olmadığı76
Devir teorileri .82
Causa Vera teorisi.83
Animus Domini Transferendi83
Soyut teori85
3. ORTA ÇAĞ HUKUKUNDA HUKUKÎ SEBEP (CAUSA) KAVRAMI .86
Genel Olarak 86
Causa Öğretisi 87
Causa Kavramının Gelişmesi ve Borcun Doğumu Bakımından
Causa.87
Causa Finalis-Causa Impulsiva Ayrımı .90
4. 18. VE 19. YÜZYILDA HUKUKÎ SEBEP KAVRAMI .92
Tıtulus ve Modus Öğretisi 92
Savigny ve Soyut Aynî Sözleşme Öğretisi.94
5. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA HUKUKÎ SEBEP 97
Alman Hukuku .97
Fransız Hukuku.100
İçindekiler 11
III. Avusturya Hukuku. 104
İsviçre Hukuku. 106
İngiliz Hukuku 109
İKİNCİ BÖLÜM
KAZANDIRMA KAVRAMI VE HUKUKÎ İŞLEM İLE YAPILAN
KAZANDIRMALARDA HUKUKÎ SEBEP (CAUSA)
1. KAZANDIRMA VE KAZANDIRICI İŞLEM 113
Kazandırma Kavramı . 113
Genel Olarak. 113
Kazandırma. 115
Kazandırma ve Edim İlişkisi 116
Kazandırma Çeşitleri. 118
İvazlı (karşılıklı) ve ivazsız (karşılıksız) kazandırmalar 118
İştirakli (katılmalı) kazandırmalar 118
Doğrudan ve dolaylı kazandırmalar. 119
Kazandırıcı İşlemler . 120
Genel Olarak. 120
Borçlandırıcı İşlem ile Yapılan Kazandırmalar. 120
Tasarruf İşlemi ile Yapılan Kazandırmalar 124
Genel olarak tasarruf işlemi 124
Tasarruf işleminin türleri . 127
Hakkı devreden tasarruf işlemi 128
Hakkı sınırlayan tasarruf işlemi 128
Hakkın içeriğini değiştiren tasarruf işlemi . 129
Hakkı sona erdiren tasarruf işlemi. 130
Tasarruf işleminin yapılma şekilleri . 131
Genel olarak. 131
Aynî sözleşme 132
Borçlandırıcı İşlem ile Tasarruf İşlemi Arasındaki Farklar. 135
Genel olarak 135
Tasarruf yetkisi bakımından fark . 136
Kavram. 136
Borçlandırıcı işlem ve tasarruf işleminde tasarruf yetkisi 140
Öncelik ilkesi bakımından fark. 140
Belirlilik ilkesi bakımından fark 141
12 İçindekiler
2. HUKUKÎ SEBEP (CAUSA) KAVRAMI .145
Genel Olarak 145
Farklı Hukuk Sistemlerinde Hukukî Sebebin Tanımları 146
Alman Hukukunda.146
İsviçre Hukukunda.148
Türk Hukukunda152
III. Hukukî Sebebin Tanımı 155
Hukukî Sebebin Unsurları 156
Genel Olarak .156
Kazandırmada Bulunan Tarafın Amacı 156
Tarafların Amaç Üzerine Anlaşması (Sebep Anlaşması)165
Borçlandırıcı İşlem ile Yapılan Kazandırmalarda Hukukî Sebep .168
Tasarruf İşlemi ile Yapılan Kazandırmalarda Hukukî Sebep .171
VII. Hukukî Sebep Türleri173
Genel Olarak .173
İfa Sebebi (Causa Solvendi).174
Alacak Sebebi (Causa credendi/acquirendi) .174
İade alacağı elde etme sebebi175
Rücu alacağı elde etme sebebi.175
Karşı edim alacağı elde etme sebebi 175
Bağışlama Sebebi (Causa Donandi).176
Teminat Sebebi .176
Yenileme Sebebi (Causa Novandi) 176
Karma Sebepler.177
VIII. Hukukî Sebep Kavramının Benzer Kavramlarla Karşılaştırılması177
Hukukî Sebep ve Saik 177
Hukukî Sebep ve Koşul 181
Hukukî Sebep ve Kayıt Öğretisi (Voraussetzungslehre) 183
Hukukî Sebep ve İşlem Temeli 188
Hukukî Sebep ve Yükleme.194
3. BORÇLANDIRICI İŞLEM İLE TASARRUF İŞLEMİNİN BİRBİRİNİ ETKİLEMESİ.196
Ayrılık İlkesi196
Birlik İlkesi202
III. Sebebe Bağlılık İlkesi206
İçindekiler 13
Soyutluk İlkesi . 213
İlkelerin Birbiriyle İlişkisi 218
İlkelerin Aşılması . 220
Ayrılık İlkesinin Aşılması . 220
Soyutluk İlkesinin Aşılması . 222
Genel olarak 222
Geçersizlik özdeşliği (Fehleridentität) 223
Fiil ehliyeti eksikliği 223
İrade bozuklukları 224
Hukuka aykırılık 227
Ahlâka aykırılık. 228
Şekle aykırılık . 229
Aşırı yararlanma. 229
İmkânsızlık . 231
İşlem birliği 231
Koşula bağlama 233
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
KAZANDIRICI İŞLEMLERİN HUKUKÎ SEBEPLE OLAN İLİŞKİSİ
1. SEBEBE BAĞLI KAZANDIRICI İŞLEMLER . 237
Sebebe Bağlı Borçlandırıcı İşlemler . 237
Sebebe Bağlı Tasarruf İşlemleri. 239
Taşınmaz Mülkiyetinin Tescille Kazanılması. 239
Genel olarak 239
Tescille kazanmanın şartları 240
Geçerli bir hukukî sebebin bulunması . 240
(1) Genel olarak geçerli hukukî sebep 240
(2) Hukukî sebebin mevcut olmaması veya geçersiz
olması 241
Tescil talebine istinaden tescilin yapılması 242
(1) Genel olarak 242
(2) Tescil talebinin hukukî niteliği. 243
Taşınmaz mülkiyetinin kazanılmasında tasarruf işleminin
sebebe bağlı olması . 247
14 İçindekiler
Taşınmaz Üzerinde Sınırlı Aynî Hak Kurulması249
Terkin 251
2. SEBEBE BAĞLILIĞI TARTIŞMALI OLAN KAZANDIRICI İŞLEMLER .253
Sebebe Bağlılığı Tartışmalı Olan Borçlandırıcı İşlemler253
Sebebi Gösterilmeyen Borç Tanıması .253
Genel olarak sebebi gösterilmeyen borç tanıması .253
Sebebi gösterilmeyen borç tanımasının nitelikleri.257
Sebebi gösterilmeyen borç tanımasının sözleşme niteliği257
Sebebi gösterilmeyen borç tanımasının borçlandırıcı
işlem niteliği .259
Sebebi gösterilmeyen borç tanımasının kazandırıcı işlem
niteliği.260
Sebebi gösterilmeyen borç tanımasının hukukî sebeple ilişkisi .260
Genel olarak .260
Sebebi gösterilmeyen borç tanımasının kurucu veya
açıklayıcı nitelikte olması meselesi.261
Sebebi gösterilmeyen borç tanımasının hukukî sebeple
ilişkisi hakkında ileri sürülen görüşler.263
(1) Sebebe bağlılık görüşü (İspat soyutluğu görüşü) .263
(2) Soyutluk görüşü (Maddî soyutluk görüşü).266
(3) İradeye dayanan görüş 270
Görüşlerin kabulü hâlinde ortaya çıkan sonuçlar .273
Görüşlerin değerlendirilmesi278
Sebebe Bağlılığı Tartışmalı Olan Tasarruf İşlemleri280
Taşınır Mülkiyetinin Devren Kazanılması 280
Genel olarak .280
Taşınır mülkiyetinin devren kazanılması için gerekli olan
unsurlar 281
Borçlandırıcı işlem (Hukukî sebep) .281
Tasarruf işlemi282
(1) Aynî sözleşme 283
Taşınır mülkiyetinin devren kazanılmasında tasarruf işleminin
hukukî sebeple ilişkisi .293
Genel olarak .293
Taşınır mülkiyetinin devrinin sebebe bağlı bir işlem
olduğu görüşü.296
İçindekiler 15
(1) Genel olarak 296
(2) Sebebe bağlılık görüşünün gerekçeleri . 298
(a) Taşınmaza ilişkin sebebe bağlılık ilkesinin
kıyasen uygulanması 298
(b) Devreden tarafın ve üçüncü kişilerin menfaati 300
(c) İyiniyetle hak kazanılmasına ilişkin kuralların
varlığı . 301
(d) Haksız zilyede ilişkin hükümler 302
(e) Sebepsiz zenginleşme talebinin üçüncü kişiye
yöneltilememesi 302
(f) Türk Medenî Kanunu m. 989 hükmü. 303
(g) Teslimin sadece mülkiyetin naklinde
kullanılmaması. 304
(h) Türk Medenî Kanunu m. 683/II hükmü . 305
Taşınır mülkiyetinin devrinin sebepten soyut bir işlem
olduğu görüşü 305
(1) Genel olarak 305
(2) Soyutluk görüşünün gerekçeleri . 308
(a) Kanunda herhangi bir düzenlemenin
bulunmaması. 308
(b) Devralan tarafın menfaati . 309
(c) Hukukî işlemlerde güvenin korunması 310
(d) Sebepsiz zenginleşmeye ilişkin hükümlerin
uygulama alanının daralması. 311
(e) Sebepsiz zenginleşmeye ilişkin TBK m. 78/I
hükmü 313
(f) Söküp alma hakkına ilişkin TBK m. 80/III hükmü . 315
(g) Türk Borçlar Kanunu m. 288 hükmü 316
(h) Satış sözleşmesinin karşılıklı ifa sonrası
çözülmesinde adil sonucun sağlanması. 317
(i) Diğer gerekçeler 318
Sebebe bağlılık ve soyutluk görüşlerine yöneltilen
eleştiriler 319
(1) Sebebe bağlılık görüşüne yöneltilen eleştiriler. 319
(2) Soyutluk görüşüne yöneltilen eleştiriler . 321
Sebebe bağlılık ve sebepten soyutluk tartışmasının
önemsizleştiği durumlar 324
16 İçindekiler
(1) Tasarruf işleminde geçersizlik bulunması324
(2) Paraların karışması 325
(3) Borçlandırıcı işlem ile tasarruf işleminin aynı anda
yapılması326
Görüşlerin değerlendirilmesi327
Taşınır Üzerinde Sınırlı Aynî Hak Kurulması 330
Taşınır üzerinde intifa hakkının kurulması .330
Taşınır üzerinde intifa hakkının kurulması için gerekli
olan unsurlar 330
Taşınır üzerinde intifa hakkının kurulmasında tasarruf
işleminin hukukî sebeple ilişkisi332
Taşınır üzerinde rehin hakkı kurulması 333
Genel olarak .333
Teslime bağlı taşınır rehninin kurulmasının unsurları 334
(1) Borçlandırıcı işlem (Rehin sözleşmesi).334
(2) Tasarruf işlemi: Aynî sözleşme ve zilyetliğin devri.335
Taşınır üzerinde rehin hakkı kurulmasında tasarruf
işleminin hukukî sebeple ilişkisi336
Alacağın Devri .339
Genel olarak alacağın devri 339
Alacağın devrinin hukukî niteliği 342
Alacağın devrinin sözleşme niteliği 342
b.Alacağın devrinin tasarruf işlemi niteliği343
Alacağın devrinin kazandırıcı işlem niteliği.345
Alacağın devri işleminin hukukî sebeple ilişkisi 346
Alacağın devri işleminin sebebi 346
(1) Genel olarak.346
(2) Alacağın devri sözü verme.346
Alacağın devri işleminin hukukî sebeple ilişkisi
bağlamında ileri sürülen görüşler.349
(1) Genel olarak.349
(2) Alacağın devrinin sebebe bağlı bir işlem olduğu
görüşü351
(a) Taşınmaza ve taşınıra ilişkin sebebe bağlılık
ilkesinin kıyasen uygulanması 351
(b) Borçlandırıcı işlem ile tasarruf işlemi arasındaki bağ352
İçindekiler 17
(c) Taraf iradeleri 352
(3) Alacağın devrinin sebepten soyut bir işlem olduğu
görüşü . 353
(a) Kural olarak tasarruf işlemlerinin sebepten
soyut olması. 353
(b) Hukukî işlemlerde güvenin korunması 354
(c) Alacağın devri ile borçlunun hukukî durumunun
ağırlaşmaması kuralı 354
(d) İyiniyetle hak kazanılmasına ilişkin hükümlerin
mevcut olmaması 355
(e) Diğer gerekçeler 356
(4) Görüşlerin kabulü hâlinde meydana gelecek
sonuçlar 357
(a) Sebebe bağlılık görüşünün kabulü hâlinde
meydana gelecek sonuçlar 357
(b) Soyutluk görüşünün kabulü hâlinde meydana
gelecek sonuçlar 359
(5) Sebebe bağlılık ve soyutluk görüşüne yöneltilen
eleştiriler. 360
(a) Sebebe bağlılık görüşüne yöneltilen eleştiriler 360
(b) Soyutluk görüşüne yöneltilen eleştiriler 365
(6) Alacağın devri işleminin hukukî sebeple olan
ilişkisinde tarafların anlaşmasının etkisi . 367
(7) Görüşlerin değerlendirilmesi 369
Borcun Üstlenilmesi . 371
Genel olarak borcun üstlenilmesi 371
Borcun üstlenilmesinin hukukî niteliği. 373
Genel olarak. 373
Borcun üstlenilmesinin tasarruf işlemi niteliği 374
Borcun üstlenilmesinin çift etkili işlem niteliği 375
Borcun üstlenilmesinin kazandırıcı işlem niteliği. 376
Borcun üstlenilmesinin hukukî sebeple ilişkisi 378
Borcun üstlenilmesinin hukukî sebebi. 378
Borcun üstlenilmesinin sebepten soyut bir işlem olduğu
görüşü 378
Borcun üstlenilmesinin sebebe bağlı bir işlem olduğu
görüşü 380
Görüşlerin değerlendirilmesi . 381
18 İçindekiler
İbra383
Genel olarak ibra 383
İbranın hukukî niteliği.385
İbranın sözleşme niteliği.385
İbranın tasarruf işlemi niteliği 385
İbranın kazandırıcı işlem niteliği.387
İbranın hukukî sebebi oluşturan işlemle ilişkisi387
İbranın hukukî sebebi .387
(1) Genel olarak.387
(a) İbra sözü verme388
(b) Sulh sözleşmesi.390
İbra sözleşmesinin sebebe bağlı olup olmadığı 393
(1) İbranın sebebe bağlı bir işlem olduğu görüşü394
(2) İbranın sebepten soyut bir işlem olduğu görüşü .397
(3) Görüşlerin değerlendirilmesi .399
Yenileme .400
Genel olarak yenileme400
Yenilemenin hukukî niteliği 402
Yenilemenin sözleşme niteliği 402
Yenilemenin çift etkili işlem niteliği403
Yenilemenin hukukî sebebi oluşturan işlemle ilişkisi .404
Yenileme sözleşmesinin hukukî sebebi 404
Yenilemenin sebebe bağlı bir işlem olduğu görüşü405
Yenilemenin sebepten soyut bir işlem olduğu görüşü .406
SONUÇ.407
KAYNAKÇA.417
