Tüketicinin Korunması_{Dün, Bugünü, Gelecek}

Dr. Kutlu KÖYCÜ

İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR . 5

ÖNSÖZ . 7

TABLOLAR LİSTESİ  19

BİRİNCİ BÖLÜM

BİR KAMU POLİTİKASI ALANI OLARAK TÜKETİCİNİN KORUNMASI

1.1. TÜKETİCİNİN KORUNMASININ TARİHÇESİ  21

1.2. TÜKETİCİNİN KORUNMASINI BİR KAMU POLİTİKASI ALANI OLARAK GÖRMEK . 25

1.2.1. Politika Alanının Aktörleri  28

1.2.1.1. Devlet - Bürokrasi . 29

1.2.1.2. Özel Sektör . 31

1.2.1.3. Yurttaşlar ve Tüketici Örgütleri  32

1.3. TÜKETİCİNİN KORUNMASI ALANINDA BİR MODEL OLARAK AVRUPA BİRLİĞİ  34

1.3.1. Avrupa Birliği’nde Tüketicinin Korunmasının Tarihçesi . 34

1.3.2. Avrupa Birliği Tüketici Politikasını Anlamak Açısından Önem Taşıyan Bazı Anahtar Kavramların İncelenmesi: “Paylaşılmış Yetkiler”, “Yerellik”, “Maksimum ve Minimum Harmonizasyon”  37

1.3.3. Avrupa Nezdinde Tüketici Koruma Modellerine Genel Bir Bakış . 41

1.4. TÜRKİYE’DE TÜKETİCİNİN KORUNMASI: TARİHÇE, MEVCUT DURUM ve AB ÜYELİK SÜRECİ . 43

TÜKETİCİNİN KORUNMASI: DÜN, BUGÜN, GELECEK

12

1.4.1. Türkiye’nin AB’ye Üyelik Sürecinin Tüketicinin Korunması Alanına Yansımaları: AB’den Türkiye’ye Yönelik Politika Transferi . 47

1.4.1.1. Politika Transferi Kavramı  47

1.4.1.2. Türkiye’deki Tüketicinin Korunması Politikasında Politika Transferinin Rolü  50

1.4.1.2.1. Avrupa Birliği Türkiye Raporlarında Tüketici Politikası Transferinin İzleri . 56

1.4.1.2.2. Politika Transferine Kurumsal Hazırlık: Tüketicinin Korunmasının Güçlendirilmesi Avrupa Birliği IPA II Teknik Destek Projesi  58

1.4.1.3. Tüketicinin Korunması Alanında Politika Transferine İlişkin Genel Değerlendirme  59

İKİNCİ BÖLÜM

TÜKETİCİNİN KORUNMASI HUKUKUNUN KAPSAMI: 6502 SAYILI TÜKETİCİNİN KORUNMASI HAKKINDA KANUN VE UYGULAMA YÖNETMELİKLERİ

2.1. AMAÇ, KAPSAM, TEMEL İLKELER ve “TÜKETİCİ” TANIMI  65

2.2. 6502 SAYILI KANUN BAĞLAMINDA TÜRK TÜKETİCİ HUKUKUNU OLUŞTURAN BAZI TEMEL UNSURLAR . 69

2.2.1. Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar . 69

2.2.2. Ayıplı Mallar . 73

2.2.3. Ayıplı Hizmetler . 77

2.2.4. Tüketici Kredileri  80

İÇİNDEKİLER

13

2.2.5. Konut Kredisi ve Ön Ödemeli Konut Satış Sözleşmeleri . 84

2.2.5.1. Ön Ödemeli Konut Satışlarında Sözleşmeden Dönme ve 2017-2018 Mevzuat Değişiklikleri  88

2.2.6. Abonelik Sözleşmeleri  90

2.2.7. Mesafeli Sözleşmeler . 93

2.2.7.1. Mesafeli Sözleşmelere İlişkin 2022 Değişiklikleri . 97

2.2.8. Devre Tatil ve Uzun Süreli Tatil Sözleşmeleri ve Bu Alanda 7392 sayılı Kanunla Gelen 2022 Değişiklikleri . 100

2.2.9. Paket Tur Sözleşmeleri  103

2.2.10. Garanti, Satış Sonrası Hizmetler ve Yenilenmiş Ürünler . 108

2.2.10.1. Garanti  108

2.2.10.2. Satış Sonrası Hizmetler ve Konuyla İlgili 2022 Değişiklikleri  110

2.2.10.3. Tüketicinin Korunmasında Yeni Bir Alan: Yenilenmiş Ürünler  114

2.2.11. Ticari Reklam ve İlanlar ile Haksız Ticari Uygulamaların Denetimi ve Reklam Kurulu – 2022 Değişikliklerinin Önemli Etkileri . 120

2.2.11.1. Ticari Reklam ve İlanların Denetimi  120

2.2.11.2. Haksız Ticari Uygulamalar  126

2.2.11.3. Reklam Kurulu  130

2.2.11.4. Reklam Kurulu’nun Rehberlik Faaliyetleri: İlke Kararları, Kılavuzlar ve Sosyal Medya Etkileyicilerine Yönelik Rehber  134

2.2.11.5. Reklam Kurulu’nun Bazı Örnek Kararları  137

TÜKETİCİNİN KORUNMASI: DÜN, BUGÜN, GELECEK

14

2.2.12. Tüketici Uyuşmazlıklarının Çözümü: Tüketici Hakem Heyetleri, Tüketici Mahkemeleri, Topluluk Davaları ve Arabuluculuk . 144

2.2.12.1. Tüketici Hakem Heyetlerinin Tarihçesi  144

2.2.12.2. 6502 sayılı Kanun ve Uygulama Yönetmelikleri İtibariyle Tüketici Hakem Heyetleri . 147

2.2.12.3. Avrupa Birliği’nin 2013/11 sayılı Alternatif Uyuşmazlık Çözümü Direktifi’nin Genel İlkeleri Bağlamında Tüketici Hakem Heyetlerine İlişkin Bir Değerlendirme  153

2.2.12.3.1. Uzmanlık, Bağımsızlık ve Tarafsızlık . 154

2.2.12.3.2. Şeffaflık  156

2.2.12.3.3. Etkinlik . 158

2.2.12.3.4. Adil Yargılama  158

2.2.12.3.5. 2013/11 Sayılı Direktif Işığında Tüketici Hakem Heyeti Sisteminin Değerlendirilmesi  160

2.2.12.4. Tüketici Mahkemeleri, Topluluk Davaları ve Tüketici Hukukunda Dava Şartı Olarak Arabuluculuk . 165

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

AVRUPA BİRLİĞİ’NİN TÜKETİCİNİN KORUNMASINA DAİR GELECEK VİZYONU: TÜRKİYE İÇİN ÖNERİLER

3.1. AVRUPA TÜKETİCİ POLİTİKASINDA İKİ ANA EĞİLİM: DİJİTALLEŞME ve SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK . 171

İÇİNDEKİLER

15

3.2. BİRLİĞİN TÜKETİCİ POLİTİKASINA YENİ YAKLAŞIMI: “TÜKETİCİLER İÇİN YENİ ANLAŞMA (2019/2161/EC SAYILI DİREKTİF)”  173

3.2.1. Yeni Anlaşmanın Temel Amaçları ve Hazırlık Adımı Olarak “Fitness Check (Hazırlık Belgesi)” . 173

3.2.2. Yeni Anlaşma (2019/2161/EC sayılı Direktif) İtibariyle Dijital Tüketicinin Korunması . 175

3.2.2.1. 2011/83/EC sayılı Tüketici Hakları Direktifi (CRD) . 175

3.2.2.2. 2005/29 sayılı Haksız Ticari Uygulamalar Direktifi (UCPD) . 178

3.3. AB’DE TÜKETİCİNİN KORUNMASINA İLİŞKİN “YENİ ANLAŞMA” DIŞINDAKİ GİRİŞİMLER: 2019/770/EC – 2019/771/EC SAYILI DİREKTİFLER  179

3.3.1. 2019/770/EC sayılı Dijital İçerik ve Dijital Hizmet Arzına Dair Sözleşmelere İlişkin Direktif  180

3.3.2. 2019/771/EC sayılı Malların Satışına Dair Sözleşmelere İlişkin Direktif . 182

3.4. AVRUPA BİRLİĞİ “2020 - 2025 YENİ TÜKETİCİ GÜNDEMİ” ve GÜNDEMİN DİJİTALLEŞME ve SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK EKSENLERİNE YÖNELİK ETKİLERİ  186

3.4.1. Yeşil Dönüşüm ve Sürdürülebilir Tüketim . 187

3.4.1.1. Gündem 2020-2025’in Sürdürülebilir Tüketimle İlgili Eylemleri ve Komisyonun Yeni Girişimleri: Yeşil Dönüşüm ve Sürdürülebilirlik Taahhütleri Bakımından Tüketicilerin Güçlendirilmesine Yönelik Komisyon Tasarısı  191

3.4.2. Dijital Dönüşüm . 195

3.4.2.1. Gündem 2020-2025’in Dijital Dönüşüme İlişkin Eylemleri ve

TÜKETİCİNİN KORUNMASI: DÜN, BUGÜN, GELECEK

16

Komisyonun Yeni Girişimleri: Yeni Hazırlık Belgesi (Fitness Check) ve Komisyonun Yapay Zeka ve Finansal Tüketicinin Korunmasına İlişkin İlgili Önerileri  197

3.4.2.2. Dijital Hizmetler Yasası (DSA) ve Dijital Piyasalar Yasası (DMA) . 201

3.5. TÜRKİYE İÇİN YENİ BİR VİZYON: TÜKETİCİNİN KORUNMASINDA AB’YE ENTEGRASYONUN GÜÇLENDİRİLMESİ  203

3.6. TÜKETİCİNİN KORUNMASI EKSENİNDE AVRUPA ve TÜRKİYE: GENEL DEĞERLENDİRME  208

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

TÜKETİCİNİN KORUNMASI ALANINDA GELECEĞİ KURGULAMANIN BİR DİĞER ÖNEMLİ BOYUTU: KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK

4.1. KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK NASIL TANIMLANABİLİR?  215

4.2. SORUMLU ÖZEL SEKTÖR OPERASYONLARI DÖNEMİ: STRATEJİK KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK . 216

4.3. SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK KAVRAMININ ARTAN ÖNEMİ  217

4. TÜKETİCİNİN KORUNMASI ve KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK . 218

4.4.1. Finansal Hizmetler Sektörü  218

4.4.2. Ürün Güvenliği . 222

4.4.3. Tüketiciyi Bilgilendirme ve Güçlendirme . 225

İÇİNDEKİLER

17

4.5. TARTIŞMA: TÜKETİCİNİN KORUNMASINA YÖNELİK KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK AKSİYONLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ . 227

4.5.1. KSS’de Varoluşsal Bir Sorun: İşletmeler Ekonomik Çıkarları ve Yasal Gereklilikleri Haricinde Sorumluluklar Aramakta mıdır?  227

4.5.2. Bir “Etik Alan” Arayışı  236

4.5.3. Tüketicinin Korunması Alanında Devlet Dışı Aktörlerin İşlevleri İtibariyle Kurumsal Sosyal Sorumluluk: “Özdenetim” ve “Ortak Denetim” . 240

4.5.3.1. İlk Düşünce Okulu: “Düzenleyici Yaklaşım”  240

4.5.3.2. İkinci Düşünce Okulu: “Düzenleyici Olmayan Yaklaşım” . 241

4.5.3.3. Üçüncü Bir Alternatif Olarak Kurumsal Sosyal Sorumluluk  242

4.5.4. Tüketicinin Korunması Alanında Kurumsal Sosyal Sorumluluk ile İlgili Genel Değerlendirme . 250

KAYNAKÇA . 253

YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ  271