Sosyal Hakların Yargısallaştırılması

Dr. Öğr. Üyesi M. Gözde ATASAYAN

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZi

İÇİNDEKİLER.iii

KISALTMALARviii

GİRİŞ 1

BİRİNCİ BÖLÜM

ULUSAL ÜSTÜ İNSAN HAKLARI HUKUKUNDA SOSYAL HAKLARIN

YARGISAL ve YARI-YARGISAL YOLLARLA KORUNMASI

Ulusal Üstü Yargısal Koruma Örneği: İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi 26

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi ve Sosyal Haklar . 26

Örnek Kararlar . 39

Çalışma Hakkı: İşveren ile Çalışan Arasında Adil Bir Denge. 40

Kaynakların Eşgüdümü ve Evrimci Yorum Işığında Sendikal Haklar:

Toplu İş Sözleşmesi ve Grev Hakkı  48

Mülkiyet Hakkının Bir Uzantısı Olarak Sosyal Güvenlik Hakkı ve

Otonom Yorum . 51

Pozitif Yükümlülüklerin Evrimi: Sağlık Hakkı ve Sağlıklı Bir Çevrede

Yaşama Hakkı . 57

Yaşam Hakkı: Yaşamın Koruması Yükümlülüğü 57

İşkence ve Kötü Muamele Yasağı: İnsan Onuru ve Asgari Yaşam

Koşullarını Sağlama Yükümlülüğü  68

Özel Yaşam ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı: Çevresel Konular ve

Sosyal Yükümlülükler 74

Konut Hakkı: Ölçülülük İlkesi 77

Ayrımcılık Yasağı ve Dezavantajlı Gruplar 84

Sözleşme’nin 14. Maddesi Çerçevesinde Ayrımcılık Yasağı. 86

Cinsiyet Ayrımcılığı . 91

Cinsel Yönelim Temelinde Ayrımcılık 99

Dezavantajlı Gruplar. 102

Engelliler 103

Çocuklar 113

iii. Yaşlılar . 119

Azınlık Grubu Örneği Olarak Romanlar. 129

Değerlendirme 138

İçindekiler

iv

Ulusal Üstü Yarı-Yargısal Koruma Mekanizmaları ve Sosyal Haklar.147

BM Sisteminde Öngörülen Mekanizmalar .147

BM İnsan Hakları Komitesi ve Sosyal Haklar.147

BM Medeni ve Siyasal Haklar Sözleşmesi .147

İnsan Hakları Komitesi Kararlarından Örnekler .149

Sosyal Güvenlik Hakkı149

Çalışma Hakkı.151

iii. Sendikal Özgürlükler.152

Eğitim Hakkı .153

Konut Hakkı 154

Sağlık Hakkı155

vii. Kendi Kültüründen Yararlanma Hakkı158

viii. Kendi Kaderini Tayin Hakkı .160

Değerlendirme.161

BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi Kararlarında Sosyal

Haklar 161

BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi.161

Sözleşme’nin Denetim Organı Olarak Ekonomik, Sosyal ve Kültürel

Haklar Komitesi 163

Komite’nin Tarih Sahnesinde Ortaya Çıkışı ve Görevleri.163

Periyodik Raporların İncelenmesi .165

iii. Genel Yorumlar.170

Bireysel Başvuru Yolu 173

(1) Yaşamaya Elverişli Konut Hakkı 176

(2) Komite’nin Değerlendirmeleri 178

ESKHS’de Yer Alan Hakların Gerçekleştirilmesine İlişkin Devletin

Yükümlülükleri .184

Elverişli Kaynakların Azami Düzeyde Kullanılması 185

Aşamalı Gerçekleştirme 188

iii. Önlemler Alma191

Ayrımcılık Yasağı .196

Uluslararası İş Birliği 197

Asgari Öz/Çekirdek Yükümlülükler199

vii. Örnek Haklar Bağlamında Hakların Özü 205

(a) Sağlık Hakkı206

(b) Çalışma Hakkı .207

(c) Eğitim Hakkı .207

İçindekiler

v

(d) Su Hakkı . 208

(e) Sosyal Güvenlik Hakkı . 210

viii. Saygı Duyma, Koruma ve Gerçekleştirme Yükümlülükleri . 211

Hakların Geriye Götürülemezliği . 214

Değerlendirme 215

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Sosyal Haklar 216

ILO’nun İşleyişi, Üçlü Yapı ve Sosyal Diyalog 219

Yasama Faaliyeti 221

Sözleşme ve Tavsiye Kararlarının Hazırlanması 221

Denetim Mekanizması. 223

Periyodik Rapor Verme Sistemi . 223

Özel Denetim Mekanizmaları. 225

Sendikaların Şikayetleri 225

Devletlerarası Şikayet. 225

iii. Sendika Özgürlüğüne İlişkin Özel Şikayet Yolu  226

ILO Bildirgeleri ve Çalışma Yaşamına İlişkin Temel İlkeler 227

Temel İlkelere İlişkin ILO Birikimi 231

Sendikal Özgürlükler 231

Zorla ve Zorunlu Çalıştırma Yasağı . 236

Ayrımcılık Yasağı 238

Çocuk İşçiliğinin Ortadan Kaldırılması 240

ILO ve Sosyal Güvenlik Hakkı . 242

Değerlendirme. 246

Avrupa Sosyal Haklar Komitesi ve Sosyal Haklar. 248

Avrupa Sosyal Şartı, Ek Protokoller ve Gözden Geçirilmiş Avrupa

Sosyal Şartı 248

Denetim Organları. 252

Avrupa Sosyal Haklar Komitesi . 252

Hükümetler Komitesi . 254

Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi. 254

Denetim Mekanizması. 255

Periyodik Raporların İncelenmesi 255

Toplu (Kolektif) Şikayet Usulü 258

Avrupa Sosyal Şartı’ndaki Haklar: Yorumlar, Örnek Davalar ve

Tavsiyeler 260

ASHK’nin Şart’ta Yer Alan Hakları Yorumlamadaki Genel

Yaklaşımı 260

İçindekiler

vi

Örnek Kararlar 263

Sağlığın Korunması Hakkı 263

Sosyal Güvenlik Hakkı267

iii. Sosyal ve Tıbbi Yardım Hakkı274

Engelli Hakları 280

Yoksulluk ve Sosyal Dışlanmaya Karşı Korunma Hakkı285

Konut Hakkı 291

Değerlendirme .299

İKİNCİ BÖLÜM

SOSYAL HAKLARIN ULUSAL ALANDA

YARGI YOLUYLA KORUNMASI

Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Sosyal Hakların Yargısallaştırılması

Serüveni: Farklı Yargısal Tutum ve Standartlar .303

Anayasal Temeller303

Yargısal Tutumlar ve Ölçütler 308

Makullük Testi.308

Anlamlı Anayasal Diyalog.316

Hakların Bütünselliği İlkesi ve Kamu Yararı Davası Usulü 319

Tutela ve Temel Hakların Geniş Yorumu 327

Asgari Gereklilik Doktrini .328

Anayasaya Aykırılık Hali Doktrini 333

Değerlendirme 338

Türkiye’de Sosyal Hakların Yargısallaştırılması Serüveni .344

Sosyal Hakların Anayasallaşması.344

1961 Anayasası Öncesi: Sosyal Haklar Öncesi Dönem.344

1961 Anayasası’nda Sosyal Haklar: Sosyal Hakların Anayasallaşması.349

1982 Anayasası’nda Sosyal Haklar: Anti-sosyal Anayasa.355

Anayasa’nın 65. Maddesi ve Sosyal Haklar .360

Anayasal Çerçeve.360

1961 Anayasası Döneminde Devletin Sosyal ve Ekonomik

Ödevlerinin Sınırı360

1982 Anayasası Döneminde Devletin Sosyal ve Ekonomik

Ödevlerinin Sınırı365

Anayasa Mahkemesi’nin Tutumu 370

Çalışma Hakkı.372

Sosyal Güvenlik Hakkı .388

Sosyal Devlet İlkesi, Hakların Bütünselliği İlkesi.389

İçindekiler

vii

Eşitlik İlkesi 397

iii. Değerlendirme  403

Sağlık Hakkı . 403

Eğitim Hakkı 414

Konut Hakkı . 417

Değerlendirme. 426

Anayasa Mahkemesi Kararlarında Sendikal Haklar. 433

Sendika Özgürlüğü 434

Toplu Sözleşme Hakkı 445

Grev Hakkı 448

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru ve Sosyal Haklar 458

Çalışma Hakkı. 462

Sendikal Haklar. 472

Sosyal Güvenlik Hakkı 477

Sağlık, Çevre ve Konut Hakkı. 486

Ayrımcılık Yasağı . 505

Değerlendirme 517

SONUÇ. 527

KAYNAKÇA . 543