Uluslararası Barış ve Güvenliğin Sağlanmasında Uluslararası Adalet Divanı'nın Rolü

Dr. M. Yusuf EREN

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ 7

İÇİNDEKİLER11

KISALTMALAR .19

GİRİŞ21

BİRİNCİ BÖLÜM

ULUSLARARASI ADALET DİVANI’NA GENEL BAKIŞ

1. ULUSLARARASI ADALET DİVANI’NIN KURULUŞUNA GİDEN YOL - TARİHSEL SÜREÇ .25

ULUSLARARASI SÜREKLİ ADALET DİVANI’NIN KURULUŞU .25

ULUSLARARASI SÜREKLİ ADALET DİVANI’NIN ÇÖZÜLMESİ 28

III. ULUSLARARASI ADALET DİVANI’NIN KURULUŞU .30

2. HUKUKİ ÇERÇEVE 37

ULUSLARARASI ADALET DİVANI STATÜSÜ .37

ULUSLARARASI ADALET DİVANI İÇTÜZÜĞÜ .40

III. UYGULAMA YÖNERGELERİ 42

3. ULUSLARARASI ADALET DİVANI’NIN OLUŞUMU 44

4. YARGI YETKİSİ .46

İHTİYARİ VE ZORUNLU YARGI YETKİSİ46

KİŞİ BAKIMINDAN YARGI YETKİSİ .49

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÜYESİ DEVLETLER .52

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÜYESİ OLMAYAN TARAF DEVLETLERİN DURUMU.53

STATÜ’YE TARAF OLMAYAN DEVLETLER 55

TANINMAYAN DEVLETLERİN DURUMU56

ULUSLARARASI ÖRGÜTLERİN VE GERÇEK KİŞİLERİN DURUMU 57

III. KONU BAKIMINDAN YARGI YETKİSİ .60

YER VE ZAMAN BAKIMINDAN YARGI YETKİSİ.62

YER BAKIMINDAN YARGI YETKİSİ .62

ZAMAN BAKIMINDAN YARGI YETKİSİ .63

GEÇİŞ HÜKÜMLERİ.64

5. YARGILAMA USULÜ 69

DAVANIN AÇILMASI .69

YARGI YETKİSİNE İLİŞKİN İTİRAZLAR (ÖN İTİRAZLAR) .72

III. YARGILAMANIN AŞAMALARI .74

12 İçindekiler

YAZILI AŞAMA.75

SÖZLÜ AŞAMA78

GEÇİCİ TEDBİRLER82

GENEL OLARAK.82

DİVAN STATÜSÜ’NDE VE İÇTÜZÜK’TE GEÇİCİ TEDBİRLER.85

YARGI YETKİSİ ve USUL.88

Yargı Yetkisi.88

Aciliyet 90

Usule İlişkin Hususlar 92

Geçici Tedbir Ne Zaman Talep Edilebilir? 92

Geçici Tedbir Kararı .93

Geçici Tedbirlerin Yürürlüğe Girmesi.94

Geçici Tedbirlerin Sona Ermesi95

DANIŞMA GÖRÜŞLERİNDE GEÇİCİ TEDBİRLER96

ÜÇÜNCÜ DEVLETLERİN DAVAYA MÜDAHİL OLMASI .99

YARGILAMANIN SONA ERMESİ 103

DAVANIN GERİ ÇEKİLMESİ104

NİHAİ KARAR 106

Uyuşmazlığın Nihai Karar ile Çözülmesi 106

Nihai Kararın Etkileri .108

Nihai Karar Değerlendirmelerinin Gizli Olması108

Nihai Kararın Halka Açık Olarak Okunması111

Nihai Kararın Taraflar İçin Bağlayıcı Olması.114

Nihai Kararın Yalnızca Taraflar Bakımından Bağlayıcı Olması115

Nihai Kararın Yorumlanması .116

VII. HÜKMÜN YENİLENMESİ.120

HÜKMÜN YENİLENMESİ İÇİN GEREKEN KOŞULLAR 122

Kesin Hüküm Gücü123

Yeni Olay/Olgu Keşfi .123

Olayın Maddi Varlığı .123

Karara Etkisi Olan Faktör 123

Bilinmeme Durumu.123

Süre Sınırlaması 123

6. KARARLARIN UYGULANMASI 125

TARAFLARIN DİVAN KARARINI UYGULAMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ 127

DİVAN KARARLARININ UYGULANMASININ SAĞLANMASI .129

ULUSLARARASI ADALET DİVANI’NIN BİZZAT KENDİSİ TARAFINDAN

UYGULANMASI.129

İçindekiler 13

YEREL MAHKEMELER ARACILIĞIYLA UYGULANMASI131

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ARACILIĞIYLA UYGULANMASI 132

BÖLGESEL ULUSLARARASI ÖRGÜTLER VE ULUSLARARASI UZMAN

KURULUŞLAR ARACILIĞIYLA UYGULANMASI133

7. DANIŞMA GÖRÜŞÜ VERME GÖREVİ 136

HUKUKİ ÇERÇEVE.137

YARGI YETKİSİ 138

III. DANIŞMA GÖRÜŞLERİNE YÖNELİK ELEŞTİRİLER.139

İKİNCİ BÖLÜM

ULUSLARARASI ADALET DİVANI VE “ULUSLARARASI BARIŞ VE GÜVENLİK”

1. KAVRAMSAL VE TEORİK ÇERÇEVE143

ULUSLARARASI BARIŞ 143

KAVRAM.143

TEORİLER146

Realist Teori 147

Neo-Realist Teori 149

Liberal Teori151

Liberal Uluslararasıcılık .153

Neo-Liberal Kurumsalcılık .154

Demokratik Barış Teorisi.155

Marksist Teori.157

Eleştirel Teori158

İdealist Teori .159

ULUSLARARASI GÜVENLİK .160

KAVRAM.160

TEORİLER163

Realist Güvenlik Teorisi.164

Neo-Realist Güvenlik Teorisi 165

Liberal Güvenlik Teorisi.166

İdealist Güvenlik Teorisi167

Kolektif Güvenlik Teorisi .169

Güvenlik İkilemi Teorisi.170

Marksist Güvenlik Teorisi172

Eleştirel Teori .173

Kopenhag Ekolü 174

14 İçindekiler

2. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER’İN AMAÇ VE İLKELERİ KAPSAMINDA BARIŞ VE GÜVENLİK 176

GENEL OLARAK 176

AMAÇ VE İLKELER DOĞRULTUSUNDA ULUSLARARASI ADALET DİVANI.184

3. ULUSLARARASI ADALET DİVANI’NIN ULUSLARARASI BARIŞ VE GÜVENLİĞE KATKI

SAĞLAMA YÖNTEMLERİ 186

NİHAİ KARARLAR İLE ULUSLARARASI BARIŞ VE GÜVENLİĞE KATKI187

YARGI YETKİSİNİN İHTİYARİ OLMASI.188

ÇATIŞMALARIN TIRMANMASINI ÖNLEMESİ .190

KARARLARIN BAĞLAYICI OLMASI .192

TARAFSIZ OLMASI.194

CAYDIRICI OLMASI197

ÖRNEK NİHAİ KARARLAR200

Korfu Kanalı Davası (İngiltere / Arnavutluk - 1949).200

Davanın Açılmasına Neden Olan Olaylar .200

Divan’ın Kararı.201

Kararın Uluslararası Barış ve Güvenliğe Etkisi .202

Anglo-Iranian Oil Company Davası (Birleşik Krallık / İran - 1952) .204

Davanın Açılmasına Neden Olan Olaylar .204

Divan’ın Kararı.205

Kararın Uluslararası Barış ve Güvenliğe Etkisi .206

Kuzey Denizi Kıta Sahanlığı Davası (Almanya / Hollanda, Danimarka - 1969).208

Davanın Açılmasına Neden Olan Olaylar .208

Divan’ın Kararı.209

Kararın Uluslararası Barış ve Güvenliğe Etkisi .211

Yargılama veya İade Etme Yükümlülüğüne ilişkin Sorular Davası

(Belçika / Senegal - 2012) .212

Davanın Açılmasına Neden Olan Olaylar .212

Divan’ın Kararı.214

Kararın Uluslararası Barış ve Güvenliğe Etkisi .214

Kosta Rika’da San Juan Nehri Boyunca Bir Yol İnşaatı Davası

(Nikaragua v. Kosta Rika - 2015) .217

Davanın Açılmasına Neden Olan Olaylar .217

Divan’ın Kararı.217

Kararın Uluslararası Barış ve Güvenliğe Etkisi .218

GEÇİCİ TEDBİR KARARLARI İLE ULUSLARARASI BARIŞ VE GÜVENLİĞE KATKI .219

GENEL OLARAK.219

ÖRNEK GEÇİCİ TEDBİR KARARLARI .221

LaGrand Davası (Almanya/ABD - 2001) 221

İçindekiler 15

Davanın Açılmasına Neden Olan Olaylar .221

Divan’ın Aldığı Geçici Tedbir Kararları .221

Geçici Tedbir Kararının Uluslararası Barış ve Güvenliğe Etkisi.222

11 Nisan 2000 tarihli Tutuklama Emri Davası (Kongo/Belçika – 2002) .224

Davanın Açılmasına Neden Olan Olaylar .224

Divan’ın Aldığı Geçici Tedbir Kararları .225

Geçici Tedbir Kararının Uluslararası Barış ve Güvenliğe Etkisi.225

Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi’nin

Uygulanmasına İlişkin Dava (Bosna Hersek/Sırbistan - 2007).227

Davanın Açılmasına Neden Olan Olaylar .227

Divan’ın Aldığı Geçici Tedbir Kararları .228

Geçici Tedbir Kararının Uluslararası Barış ve Güvenliğe Etkisi.229

Ukrayna/Rusya Davası Örneği (Soykırım Suçunun Önlenmesi ve

Cezalandırılması Sözleşmesi Kapsamında Soykırım İddiaları Davası –

2022).231

Davanın Açılmasına Neden Olan Olaylar .231

Divan’ın Aldığı Geçici Tedbir Kararları .233

Geçici Tedbir Kararının Uluslararası Barış ve Güvenliğe Etkisi.233

İsrail’in Doğu Kudüs de Dahil Olmak Üzere İşgal Altındaki Filistin

Topraklarındaki Politika ve Uygulamalarından Kaynaklanan Hukuki

Sonuçlar Davası (Güney Afrika / İsrail - 2023).236

Davanın Açılmasına Neden Olan Olaylar .236

Divan’ın Aldığı Geçici Tedbir Kararları .238

Geçici Tedbir Kararının Uluslararası Barış ve Güvenliğe Etkisi.241

III. DANIŞMA GÖRÜŞLERİ İLE ULUSLARARASI BARIŞ VE GÜVENLİĞE KATKI 244

GENEL OLARAK.244

ÖRNEK DANIŞMA GÖRÜŞLERİ 245

Güvenlik Konseyi’nin 276 (1970) Sayılı Kararına Rağmen Güney

Afrika’nın Namibya’da (Güney Batı Afrika) Varlığını Sürdürmesinin

Devletler Açısından Hukuki Sonuçları Hakkında Danışma Görüşü

(1971) .245

Danışma Görüşü Talep Edilmesine Neden Olan Olaylar245

Divan’ın Verdiği Danışma Görüşü247

Danışma Görüşünün Uluslararası Barış ve Güvenliğe Etkisi 248

Batı Sahra Hakkında Danışma Görüşü (1975) .250

Danışma Görüşü Talep Edilmesine Neden Olan Olaylar250

Divan’ın Verdiği Danışma Görüşü251

Danışma Görüşünün Uluslararası Barış ve Güvenliğe Etkisi 253

16 İçindekiler

Nükleer Silah Tehdidi veya Kullanımının Hukuka Uygunluğu Hakkında

Danışma Görüşü (1996) 256

Danışma Görüşü Talep Edilmesine Neden Olan Olaylar256

Divan’ın Verdiği Danışma Görüşü257

Danışma Görüşünün Uluslararası Barış ve Güvenliğe Etkisi 258

İşgal Altındaki Filistin Topraklarında Duvar İnşasının Hukuki Sonuçları

Hakkında Danışma Görüşü (2004) 262

Danışma Görüşü Talep Edilmesine Neden Olan Olaylar262

Divan’ın Verdiği Danışma Görüşü263

Danışma Görüşünün Uluslararası Barış ve Güvenliğe Etkisi 265

Chagos Takımadalarının 1965’te Mauritius’tan Ayrılmasının Hukuki

Sonuçları Hakkında Danışma Görüşü (2019).267

Danışma Görüşü Talep Edilmesine Neden Olan Olaylar267

Divan’ın Verdiği Danışma Görüşü269

Danışma Görüşünün Uluslararası Barış ve Güvenliğe Etkisi 270

ULUSLARARASI HUKUKUN GELİŞTİRİLMESİ YOLUYLA ULUSLARARASI BARIŞ VE

GÜVENLİĞE KATKI272

GENEL OLARAK.272

ÖRNEK KARARLAR 274

Gabčíkovo-Nagymaros Projesi Davası (Andlaşmalar Hukuku) 274

Davanın Açılmasına Neden Olan Olaylar .274

Divan’ın Kararı.275

Kararın Andlaşmalar Hukukuna ve Uluslararası Barış ve Güvenliğe

Etkisi276

Kıta Sahanlığı Davası (Deniz Hukuku)278

Davanın Açılmasına Neden Olan Olaylar .278

Divan’ın Kararı.278

Kararın Deniz Hukukuna ve Uluslararası Barış ve Güvenliğe Etkisi279

Nikaragua’da ve Nikaragua’ya Karşı Askeri ve Paramiliter Faaliyetler

Davası Davası (Kuvvet Kullanma Yasağı) .281

Davanın Açılmasına Neden Olan Olaylar .281

Divan’ın Kararı.282

Kararın Kuvvet Kullanma Yasağına ve Uluslararası Barış ve

Güvenliğe Etkisi .283

Ahmadou Sadio Diallo Davası (İnsan Hakları Hukuku) 285

Davanın Açılmasına Neden Olan Olaylar .285

Divan’ın Kararı.286

Kararın İnsan Hakları Hukukuna ve Uluslararası Barış ve

Güvenliğe Etkisi .286

İçindekiler 17

Burkina Faso ve Mali arasındaki Sınır Uyuşmazlığı Davası Sınır

Uyuşmazlığı Davası (Sınır Uyuşmazlıkları).289

Davanın Açılmasına Neden Olan Olaylar .289

Divan’ın Kararı.289

Kararın Sınır Uyuşmazlıklarına ve Uluslararası Barış ve Güvenliğe

Etkisi 290

4. ULUSLARARASI ADALET DİVANI’NIN KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR293

KARARLARIN UYGULANMASI SORUNU293

YAPTIRIM MEKANİZMALARININ ZAYIFLIĞI.294

GÜVENLİK KONSEYİ’NİN İŞLEVSEL OLAMAMASI 295

DEVLET EGEMENLİĞİ İLKESİNİN ROLÜ298

SİYASİ DİNAMİKLERİN DEVREYE GİRMESİ.301

USULE İLİŞKİN SORUNLAR303

YARGILAMA SÜRESİNİN UZUNLUĞU 303

YARGI YETKİSİNİN BELİRLENMESİ.306

KABUL EDİLEBİLİRLİK AŞAMASINDAKİ GÜÇLÜKLER 308

DELİLLERİN TOPLANMASI.311

III. ESASA İLİŞKİN SORUNLAR 313

SONUÇ VE ÖNERİLER .317

KAYNAKÇA.333

DİVAN KARARLARI VE DANIŞMA GÖRÜŞLERİ LİSTESİ 346

SÖZLEŞMELER LİSTESİ 349