Avrupa Birliği İş Hukukunda İşverenin İş Sağlığı Ve Güvenliği İle İlgili Temel Yükümlülükleri
AVRUPA BİRLİĞİ İŞ HUKUKUNDA İŞVERENİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İLE İLGİLİ TEMEL YÜKÜMLÜLÜKLERİ
MAHMUT KABAKÇI
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR.............................................................................................................XVII
KAYNAKÇA ...................................................................................................................XXI
§ 1. GİRİŞ ........................................................................................................................1
Birinci Bölüm
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN TEMEL ESASLARI
§ 2. AB İŞ HUKUKU’NDA İŞVERENİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİYLE İLGİLİ
TEMEL YÜKÜMLÜLÜKLERİ..................................................................................11
I. Genel Olarak ......................................................................................................11
II. İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemlerinin Alınması ve Uygulanması .....................13
1. Yükümlülüğün içeriği ..................................................................................13
2. Yükümlülüğün amacı ve esasları.................................................................15
a) İş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasında işverenin garantör rolü ..........15
b) Önleme odaklı bir iş sağlığı ve güvenliği ...............................................16
c) Uygulamanın yönlendirilmesi ve özerklik...............................................17
d) Genel şart niteliği.....................................................................................19
III. Organizasyon Oluşturma....................................................................................24
1. Yükümlülüğün içeriği ..................................................................................24
2. Yükümlülüğün amacı ve esasları.................................................................26
a) İş sağlığı ve güvenliğinde organizasyonun önemi...................................26
b) Kapsamlı bir koruma anlayışı bakımından araç niteliği..........................28
c) Bir yönetim görevi olarak iş sağlığı ve güvenliği ...................................29
d) İşyerinin tüm üyelerinin ödevi olarak iş sağlığı ve güvenliği.................29
3. Yükümlülüğün hukuki sistematik açısından yeri.........................................30
IV. Önlemlere İlişkin Masrafların İşverence Karşılanması .....................................31
§ 3. ÇERÇEVE YÖNERGE’NİN UYGULAMA SÜRECİNİ YÖNLENDİRME AMACI
VE TÜRK MEVZUATI.............................................................................................33
I. İşyeriyle İlgili Devletin ve İşverenin Sorumluluğuna İlişkin Yeni Bir Yaklaşım ...33
II. Somut Önlem Odaklı Bir Anlayıştan Süreç Odaklı Bir Anlayışa Yönelim.......36
1. İşverene işyeriyle ilgili tanınan özerk alan ..................................................37
a) Hukuki yönden değerlendirme ölçütü olarak süreç.................................37
b) Yapısal bir ilke olarak katılım..................................................................41
2. Süreç odaklı iş sağlığı ve güvenliği anlayışında devletin konumu..............43X
III. AB İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı ve Türk Hukuku ....................................46
1. İş sağlığı ve güvenliği önlemleri bakımından..............................................47
2. Organizasyon oluşturma bakımından...........................................................49
3. Çerçeve Yönerge’ye uyum açısından Taslağın yeterliliği ...........................50
4. Çerçeveye Yönerge’ye uyumun tamamlayıcısı olarak devletin iş sağlığı ve
güvenliğiyle ilgili kurumsal yapılanmasında değişiklik ..............................53
İkinci Bölüm
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİNİN
PLANLANMASI VE UYGULANMASI
§ 4. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖNLEMİ KAVRAMI .............................................58
I. Genel Olarak ......................................................................................................58
II. İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemlerinin Klasik Amacı.........................................63
1. İş kazalarından korunma ..............................................................................63
2. İşten kaynaklı sağlık tehlikelerinden korunma ...........................................66
3. İş kazalarından korunma önlemleri ile işten kaynaklı sağlık
tehlikelerinden korunma önlemleri arasındaki hukuki ilişki .......................70
III. İşin İnsan Unsurunun Gereklerine Uygun Yapılandırılması Önlemleri ............70
1. İş sağlığı ve güvenliği hukukunda yapılan iş odaklı bir anlayıştan
insan temelli bir yaklaşıma dönüşüm...........................................................70
2. Kavram ve içerik......................................................................................72
3. İşin insan unsurunun gereklerine uygun yapılandırılmasının
sağlık ile olan ilişkisi...............................................................................75
IV. Çerçeve Yönerge’nin İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemi Anlayışının
Türk İş Sağlığı ve Güvenliğine Olası Etkileri ...................................................73
1. Sağlık anlayışındaki etkileri.........................................................................76
2. Tehlike – Tehlikeli (etken) – Risk................................................................78
V. Değerlendirme....................................................................................................81
§ 5. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİNİN ALINMASI..............................82
I. İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemlerinin Planlanması ..........................................82
1. Planlama kavramı ........................................................................................84
2. Planlamanın konusu .....................................................................................86
3. Planlama sürecinin yapısı.............................................................................89
4. Planlamada yapısal serbesti .........................................................................92
5. Değerlendirme..............................................................................................97
II. Planlamanın İlk Aşaması: Risk Değerlendirmesi ..............................................98
1. İş sağlığı ve güvenliği bakımından risk değerlendirmesinin anlamı ...........99
2. Bir araç olarak risk değerlendirmesinin şartları ........................................102
a) Risk değerlendirmesinde hedef..............................................................102
b) Risk değerlendirmesinin konusu ...........................................................104
c) İçeriği bakımından dikkate alınması gerekenler....................................105
d) Risk değerlendirmesinin kapsamı..........................................................108XI
e) Bir süreç olarak risk değerlendirmesinin ilerleyişi................................110
aa) Metoda ilişkin saptamalarda hareket noktası .................................110
bb) Tehlikeli etkenleri saptama koşulları...............................................112
cc) Tehlikeli etkenlerin hukuki yönden değerlendirilmesi ....................114
aaa) Çerçeve Yönerge’deki genel esasların dikkate alınması.........115
bbb) İş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili özel düzenlemelerdeki
koruma amaçları.....................................................................121
ccc) Genel esaslar ile diğer özel düzenlemelerdeki
koruma amaçları arasındaki ilişki ..........................................122
dd) Mevzuattaki koruma amaçlarını sağlamaya uygun
önlemlerin araştırılması.......................................................................125
3. Değerlendirme: İşyerinin yapılandırılması aşamasında risk
değerlendirmesinin önemi..........................................................................126
III. Planlamanın Son Aşaması: Önlemlerin Kararlaştırılması ...............................128
1. Karmaşık nitelikte takdire dayalı bir karar verme olarak planlamaya
dayanan kararlaştırma ................................................................................128
2. Planlamaya ilişkin takdir hakkının hukuki sınırları ..................................130
a) Değerlendirme süreci.............................................................................133
aa) Yok hükmünde değerlendirme.........................................................133
bb) Eksik değerlendirme........................................................................134
b) Değerlendirme sonucu ...........................................................................135
aa) Mevzuatta kesin olarak saptanan sınırları karşılamayan
değerlendirme...................................................................................135
bb) Değerlendirmede orantısızlık ..........................................................137
cc) Orantılılık ilkesi yoluyla yükümlülüğün sınırlandırılması ..............139
3. Planlamada yapılan değerlendirmenin işlevi ............................................141
IV. Kararlaştırılan İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemlerinin Uygulanması .................142
§ 6. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİNİN ETKİNLİĞİNİN
KONTROLÜ............................................................................................................143
I. Genel Olarak ....................................................................................................143
II. Etkinlik Kontrolünün Konusu ve Türleri.........................................................144
III. Etkinlik Kontrolünün Uygulanması.................................................................145
1. İşyerinde etkinlik kontrollerine ilişkin bir anlayışın planlanması .............145
2. Etkinlik kontrollerinin sonucunda gerekli olanların yapılması .................147
§ 7. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİNİN UYARLANMASI ..................148
I. Genel Olarak ....................................................................................................148
II. Gerçek Olmayan Uyarlama Önlemleri ...........................................................149
1. Etkin olmayan önlemler .............................................................................149
2. İşyerinin fiili çalışma şartlarındaki değişiklikler .......................................150
III. Uyarlama Önlemlerin Planlanması .................................................................153
1. Mevcut önlemlerin sürekli iyileştirilmesi hedefi ve
sistematik gözden geçirmeler.....................................................................153XII
a) İşçilerin durumunda değişiklik ..............................................................154
b) Bilim ve teknikteki gelişmeler...............................................................158
2. Uyarlama önlemlerinin tespiti....................................................................162
a) Orantılılık ilkesi yoluyla yükümlülüğün sınırlandırılması ....................163
b) Uyarlama önlemlerinin uygunluğunun değerlendirilmesinde
mevcudun ve/veya güvenin korunması anlayışının önemi....................163
aa) Mevcudun korunması esasının anayasal temelleri ..........................164
bb) İş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin uyarlanması yükümlülüğü
ve mevcudun korunması ................................................................168
aaa) Türk iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı açısından mevcudun
korunması ................................................................................169
bbb) AB iş sağlığı ve güvenliği sisteminde mevcudun korunması....172
ccc) Sürekli iyileştirme yükümlülüğü ve mevcudun korunması .....174
cc) Uyarlama önlemlerinde orantılılık ilkesinin yardımıyla mevcudun
korunması menfaatleri ile yenileme amacının dengelenmesi..........177
dd) Uyarlama önlemlerinin orantılılığı ölçütleri ...................................181
aaa) İş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin hiyerarşisi ilkesi ............182
bbb) İş sağlığı ve güvenliğiyle hedeflenen menfaatlerin
değerlendirilmesi kıstasları .....................................................184
(a) Tehlikeden korunma...........................................................184
(b) Tehlikeli etkenden korunma ..............................................186
ccc) Mevcudun ve/veya güvenin korunması menfaatlerinin
değerlendirilmesi kıstasları.......................................................187
(a) Mevcudun korunması menfaatlerinin tespit edilmesi kıstası
olarak işyerindeki makine, teçhizat, donanımın kullanım
süresi ...................................................................................188
(b) Uyarlama önlemlerinin pozitif ekonomik etkilerinin
dikkate alınması ..................................................................191
IV. Uyarlama Önlemelerinin Uygulanması ...........................................................191
§ 8. BELGELEME VE SAKLAMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ ..............................................192
I. Genel Olarak ....................................................................................................192
II. Yükümlülüğün Anlam ve Amacı ....................................................................194
III. Yükümlülüğün İçeriği ve Şekli........................................................................196
IV. Belgelerin Saklanma Süresi .............................................................................198
V. Yükümlülüğün Sınırlandırılması......................................................................201
Üçüncü Bölüm
ORGANİZASYON OLUŞTURMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ
§ 9. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İÇİN ORGANİZASYONUN ÖNEMİ .................206
I. Yetersiz Organizasyonun Kazalar ile Olan İlişkisi ..........................................206
1. Karmaşık sosyo-teknik sistem olarak işyeri ..............................................208
2. Kazaların yönetim eksiklikleriyle ilişkisi ..................................................211
a) Yazılı ya da sözlü kurallar......................................................................211XIII
b) Yapılandırma için gerekli bilgilerin araştırılmaması .............................212
c) Yetki ve sorumluluk düzeni ...................................................................212
d) Güvenlik kültürü....................................................................................213
e) Güvenlik iletişimi...................................................................................213
f) Eğitim .....................................................................................................214
II. İşyeri Organizasyonu ve Sağlık .......................................................................215
1. İşçilerin sağlığı ve organizasyonla ilgili şartlar arasındaki ilişki ..............215
2. Sağlıkla ilgili organizasyon kaynaklı tehlikeler.........................................216
§ 10. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN KONUSU OLARAK ORGANİZASYON ....219
I. Organizasyon Kavramı ve İşlevleri .................................................................219
II. Organizasyon Yapılanması ve Organizasyon Kapsamında Faaliyet................221
1. Kuruluş organizasyonu...............................................................................221
2. İşleyiş organizasyonu .................................................................................225
III. İşyeri ya da İşletme Organizasyonunun Bir Parçası Olarak İş Sağlığı ve
Güvenliği Organizasyonu.................................................................................229
1. Dikey bütünleşme ilkesi.............................................................................229
a) İş sağlığı ve güvenliğinin dikey bütünleşmesinin amacı ......................230
b) Dikey bütünleşme yükümlülüğünün Çerçeve Yönerge’ye uygun
düzenlemesi ...........................................................................................231
2. Yatay bütünleşme ilkesi .............................................................................233
a) İş sağlığı ve güvenliğinde yatay bütünleşmenin amacı .........................234
b) Yatay bütünleşmenin uygulamada yansımaları .....................................235
aa) Tedarik faaliyetleri kapsamında .......................................................235
bb) Yeniden yapılanma kapsamında.......................................................237
cc) Pazarlama ve satış faaliyetleri kapsamında ......................................239
dd) Personel yönetimi kapsamında.........................................................240
§ 11. SORUMLULUK VE CEZA HUKUKU’NUN ORGANİZASYONEL
YAPILANMADAKİ ETKİLERİ .............................................................................241
I. Genel Olarak ....................................................................................................241
II. Sorumluluk Hukukunda Organizasyon ............................................................242
1. BK. m.55’e göre yardımcıların seçimi, talimat verilmesi ve denetlenmesi ..243
a) Yardımcıların seçimi ..............................................................................246
b) Yardımcıların denetimi ..........................................................................247
c) Yardımcılara talimat verilmesi...............................................................248
2. İşyerinde genel bir işleyiş düzeni ile üst denetimin oluşturulması............248
III. Ceza Hukuku’nda Organizasyon .....................................................................254
1. Ceza ve kabahatler hukuku kapsamında işyeri organizasyonuyla ilgili
çıkartılan sonuçlar ......................................................................................255
2. Organizasyon oluşturma yükümlülüğünün içeriğine dair ceza ve
kabahatler hukukundan anlaşılan şartlar ....................................................261
a) Karşılıklı güven esası.............................................................................262
b) Örnek olma işlevi...................................................................................265XIV
§ 12. ÇERÇEVE YÖNERGE’NİN BİR YÖNETİM SİSTEMİNE
YAKLAŞAN ORGANİZASYON ANLAYIŞI........................................................267
I. Yönetim Sistemlerinin Organizasyon Oluşturma Yükümlülüğüyle İlişkisi ....267
II. Bir Yönetim Sisteminin Hukuki Açıdan Belirleyici Unsurları:
EMAS Çevre Yönetim Sistemi Örneği............................................................268
1. EMAS’ın yeri.............................................................................................268
2. Genel özellikleri.........................................................................................269
3. EMAS’ın organizasyon yapılanması anlamında öne çıkan unsurları........271
a) Çevre politikası ......................................................................................272
b) Çevre programı ve işyeri çevre denetimi ..............................................273
c) Çevre yönetim sistemi ...........................................................................276
4. Değerlendirme: İş sağlığı ve güvenliğinde yönetim sistemlerinin yeri.....278
III. Çerçeve Yönerge’nin Organizasyon Anlayışının Yönetim Sistemleriyle
Örtüşen Unsurları.............................................................................................279
1. Yönetim sistemleri açısından kuruluş ve işleyiş organizasyonu ...............279
2. Organizasyon oluşturma yükümlülüğü ve yönetim sistemleri ..................282
a) Bir iş sağlığı ve güvenliği yönetim sisteminin oluşturulması
yükümlülük müdür?...............................................................................282
b) Kalite, çevre ve iş güvenliği yönetimi sistemlerinin iş sağlığı ve
güvenliği mevzuatı uyarınca zorunlu bulunan bir organizasyon
oluşturma yükümlülüğü ile olan ilişkisi.................................................285
IV. Refleksif (özerk çerçeveyi çizen) Hukuk Olarak Organizasyon
Yükümlülüğü..............................................................................................287
§ 13. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İŞYERİ ORGANİZASYONUNUN
UNSURLARI VE YÜKÜMLÜLÜĞÜN SINIRLARI ............................................292
I. Genel Olarak ....................................................................................................292
II. İşyeri İş Sağlığı ve Güvenliği Organizasyonunun Unsurları...........................295
1. İşveren ........................................................................................................295
a) Konumu..................................................................................................295
b) Organizasyon kapsamında güvenceleri .................................................297
aa) İş sağlığı ve güvenliği politikası......................................................297
bb) Görevlerin dağıtımı ve denetimi .....................................................299
cc) Görevlerin başkalarına devrinin organize edilmesi .......................301
aaa) İş sağlığı ve güvenliğinden sorumlu işveren vekilleri olarak
uygun kişilerin seçimi ............................................................301
bbb) Sorumlu kişilerin eğitilmesi, yetki ve yükümlülükleri
hakkında bilgilendirilmesi.....................................................304
2. İş sağlığı ve güvenliğinden sorumlu işveren vekili ...................................304
a) Konumu..................................................................................................304
b) Organizasyon kapsamında güvenceleri .................................................306
3. İş sağlığı ve güvenliği organizasyonunun özel aktörleri:
İşyeri hekim ile İş Güvenliği Uzmanı........................................................306
a) Konumları ..............................................................................................308XV
b) Organizasyon kapsamında güvenceleri .................................................310
c) İşyeri hekiminin ve iş güvenliği uzmanının güvenceleri açısından
uygulamada ortaya çıkabilecek olası aksaklıklar...................................315
4. İş sağlığı ve güvenliği işçi temsilcisi.........................................................320
a) Konumu..................................................................................................321
b) Organizasyon kapsamında güvenceleri .................................................323
5. İşçiler ..........................................................................................................325
a) Konumları ..............................................................................................326
b) Organizasyon kapsamında güvenceleri .................................................330
6. İşyerinde güvenlik iletişimine ve işbirliğine dair platformlar ...................331
a) İşlevleri...................................................................................................332
b) Çeşitleri..................................................................................................333
c) Organizasyon kapsamında güvenceleri..................................................335
III. Organizasyon Oluşturma Yükümlülüğünün Sınırları ......................................336
1. Orantılılık ilkesi .........................................................................................336
2. Özel düzenlemelerdeki kurallar .................................................................339
§ 14. İŞVERENİN İŞYERİ ORGANİZASYONUNA İLİŞKİN DİĞER
YÜKÜMLÜLÜKLERİ ............................................................................................340
I. İşyeri Düzeyinde Katılım ve İşbirliği Düzeni..................................................340
II. İşyeri Organizasyonunun Denetim Kurumuna Bildirilmesi ve Önemi ...........347
III. İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi .......................................................................351
1. Genel eğitim yükümlülüğü.........................................................................352
a) Eğitimin amacı ......................................................................................352
b) Eğitim konuları ......................................................................................353
c) Eğitimin verilmesi..................................................................................354
2. Özel eğitim yükümlülüğü...........................................................................356
IV. İlkyardım ve Diğer Acil Durum Önlemleri .....................................................358
Dördüncü Bölüm
ÇERÇEVE YÖNERGE SİSTEMİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DENETİMİ
§ 15. ÇERÇEVE YÖNERGENİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ANLAYIŞINDA
DENETİMİN YERİ .................................................................................................361
I. Mevcut İş Teftişi Sisteminin Çerçeve Yönerge’ye Uygunluğu .......................361
II. Denetim Kurumunun Düzenleme Yetkisi ........................................................364
1. Denetim kurumunca verilecek talimatların unsurları ................................366
a) Denetim kurumunun genel yetkisi.........................................................368
b) Denetim kurumunun kesin ve ciddi tehlike arz eden haller
bakımından yetkisi.................................................................................372
2. Denetim kurumunun idari tasarruflarının içeriğine dair şartlar .................374
a) Bir idari işlem olarak denetim kurumunun talimatları ..........................375
aa) Yapılacak işlemin ve alınacak tedbirin (İşTefKuY. m.49)
kesinliği ve Çerçeve Yönerge ile işverene tanınan özerklik...........375
bb) Amacın belirliliği şartları ................................................................382XVI
b) Denetim kurumunun iş sağlığı ve güvenliği önlemleriyle ilgili talimatları..385
c) Denetim kurumunun organizasyon oluşturma yükümlülüğüyle
ilgili talimatları .....................................................................................390
III. Denetim Kurumunun Düzenleme Yetkisinin Sınırları.....................................396
IV. Değerlendirme: İş sağlığı ve Güvenliği Denetiminde Yeni Dönem ................398
§ 16. TEFTİŞ RAPORLARININ İŞLEVİ, İŞVERENLERE ÖNEL VERİLMESİ VE
DENETİM KURUMUNUN İŞVERENLERE YÖNELİK DANIŞMALIĞI..........400
I. Teftiş Raporlarının İşlevi ve İşverenlere Önel Verilmesi ................................400
II. Denetim Kurumunun İşverenlere Yönelik Danışmanlığı ................................403
1. Denetim kurumunun danışmanlığının hukuki sınırları..............................405
2. Denetim kurumunun danışmanlığının Çerçeve Yönerge sistemindeki yeri ...408
§ 17. SONUÇ .....................................................................................................................411
ÖZET ..........................................................................................................................420
