Mecelle-i Ahkam-ı Adliye'nin Kira Hükümlerinin Nizamiye Mahkemelerinde Uygulanması
Dr. Aslıhan AKDENİZ
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 7
İÇİNDEKİLER9
KISALTMALAR .17
GİRİŞ .19
BİRİNCİ BÖLÜM
KADİM HUKUK SİSTEMLERİNDE KİRA SÖZLEŞMESİ
GENEL AÇIKLAMA.23
KADİM HUKUK SİSTEMLERİNDE KİRA SÖZLEŞMESİ 23
Genel Olarak .23
Sümer ve Akkad Hukuku .23
Bâbil Hukuku .26
Ç. Assur Hukuku 28
Hitit Hukuku 28
Mısır Hukuku .30
İbrâni Hukuku31
İran Hukuku.32
Ğ. Hint Hukuku 32
Çin Hukuku 35
Yunan Hukuku 36
İ. Anadolu-İon Hukuku .37
Roma Hukuku40
İKİNCİ BÖLÜM
TÜRK HUKUK TARİHİNDE KİRA SÖZLEŞMESİ
İSLÂMİYET ÖNCESİ TÜRK HUKUKUNDA KİRA SÖZLEŞMESİ 45
Genel Açıklama .45
Uygur Hukuk Belgelerinde Kira Sözleşmesi.46
Genel Olarak 46
Uygur Kira Sözleşmelerinin Özellikleri47
10 İçindekiler
İSLÂMİYET SONRASI TÜRK HUKUKUNDA KİRA SÖZLEŞMESİ 49
Genel Açıklama49
İslâm Hukukunun Kaynakları ve Gelişim Süreci.51
İslâm Borçlar Hukukunda Kira Sözleşmesi (İcâre Akdi)55
Genel Olarak 55
Kur’an ve Sünnette Kira Sözleşmesi .56
Kira Sözleşmesine İlişkin Temel Kavramlar 58
Akit .58
İcâre 59
(1) Tanım .59
(2) “Menfaat” Kavramı 62
(3) Menfaatin Hukukî Niteliğine İlişkin Yaklaşımlar.62
Kira Sözleşmesi ile Benzerlik Gösteren Sözleşmeler 65
Kira Sözleşmesinin Özellikleri.66
Kira Sözleşmesinin Türleri 67
İslâm Hukukçuları Arasında Kira Hukukuna İlişkin Görüş Ayrılığı Bulunan
Başlıca Konular.69
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MECELLE’DE KİRA SÖZLEŞMESİNİN KURULUŞU, GEÇERLİLİĞİ,
ETKİNLİĞİ, HÜKÜMLERİ VE SONA ERMESİ
MECELLE-İ AHKÂM-I ADLİYE’DE KİRA (İCÂRE) AKDİ73
Genel Açıklama73
Mecelle’nin İçeriği ve Sistematik Yapısı.79
Mecelle’nin İçeriği79
Mecelle’nin Sistematik Yapısı.80
Mecelle’de Kira Hukukuna İlişkin Hükümlerin Tasnifi ve Uygulanma Alanı 81
Kira Hukukuna İlişkin Hükümlerin Tasnifi.81
Kira Hukukuna İlişkin Hükümlerin Uygulanma Alanı 84
Genel Olarak .84
Kira Hukukuna İlişkin Hükümlerin Uygulanmasında “Konturato
Nizamnâmesi” ile “Îcâr-ı Akâr Nizamnâmesi”nin Rolü 85
(1) Genel Olarak 85
(2) 11 Receb 1284 (8 Kasım 1867) tarihli Konturato
Nizamnâmesi .87
İçindekiler 11
(i) Genel Olarak .87
(ii) Kira Sözleşmelerinin Düzenlenme ve Onaylanma Usûlü 87
(iii) Kira Sözleşmelerinin İcrası .88
(3) 10 Rebiülevvel 1291 (27 Nisan 1874) tarihli Îcâr-ı Akâr
Nizamnâmesi .88
(i) Genel Olarak 88
(ii) Kira Sözleşmelerinin Düzenlenme ve Onaylanma Usûlü 88
(iii) Kira Sözleşmelerinin İcrası .90
(4) 28 Cemâziyelevvel 1299 (17 Nisan 1882) tarihli Îcâr-ı Akâr
Nizamnâmesi .91
(i) Genel Olarak .91
(ii) Kira Sözleşmelerinin Düzenlenme Usûlü 91
(iii) Kira Sözleşmelerinin İcrası .93
Ç. Mecelle’de Yer Alan Kira Hukuku ile İlgili Terimler .95
MECELLE’DE KİRA SÖZLEŞMESİNİN KURULUŞU, GEÇERLİLİĞİ VE ETKİNLİĞİ.97
Genel Açıklama .97
Kira Sözleşmesinin Kuruluşu, Geçerliliği ve Etkinliği98
Kira Sözleşmesinin Temel Unsuru (Rüknü).98
Genel Olarak .98
İcap .99
Kabul .100
ç. İcap ve Kabulün Şekli 100
İcap ve Kabulün Hükmü 101
Kira Sözleşmesinin Kurucu, Geçerlilik/Tamamlayıcı ve Etkinlik Şartları
(Sözleşmenin Şartları/Rüknünün Unsurları).102
Kira Sözleşmesinin Kurucu Şartları (İn‘ikad Şartları) .102
(1) Tarafların Ehliyetli Olması 102
(2) İcap ile Kabulün Uyuşması .103
(3) Meclis Birliği.103
Kira Sözleşmesinin Geçerlilik/Tamamlayıcı Şartları
(Sıhhat Şartları ) 104
(1) Genel Olarak 104
(2) Tarafların Rızası105
(3) Kiralanan Malın Belirlenmiş Olması .107
(i) Genel Olarak .107
(ii) Taşınmaz (Akâr) Kirası.107
12 İçindekiler
(iii) Taşınır (Urûz) Kirası 109
(iv) Hayvan Kirası110
(4) Kira Konusu Menfaatin Açıkça Belirlenmiş Olması.114
(i) Kira Konusu Malın Türüne Göre Belirlilik 114
(ii) Belirli Süreli Kira Sözleşmeleri.117
(iii) Belirsiz Süreli Kira Sözleşmeleri 120
(iv) Kira Süresinin Kendiliğinden Uzadığı Hâller 121
(5) Kira Bedelinin/Ücretin Belirli Olması122
Kira Sözleşmesinin Etkinlik Şartları (Nefaz Şartları).124
Kira Sözleşmesinde Geçersizlik Sebepleri125
Genel Olarak 125
Butlan.126
Fesad126
III. MECELLE’DE KİRA SÖZLEŞMESİNDE TARAFLARIN HAK VE BORÇLARI.128
Genel Açıklama128
Kiracının Hak ve Borçları .129
Kiracının Hakları .129
Kiralanan Malı Kullanma ve Maldan Yararlanma 129
Kiralanan Mal İçin Yapılan Faydalı Masrafları Talep Etme 131
Kira Konusu Malı Bir Başkasına Kiralama (Alt Kira) .132
(1) Genel Olarak 132
(2) Alt Kira Süresi ve Bedeli .133
(3) Alt Kirada Kiraya Verenin Rızası .134
(4) Toplu Olarak Kiralanan Malın Parça Parça Kiraya Verilip
Verilemeyeceği Meselesi .135
(5) Alt Kiranın Sona Ermesi136
Hapis Hakkı136
Kiracının Borçları 137
Kira Bedelini Ödeme .137
(1) Genel Olarak 137
(2) Şartsız Ödeme 140
(3) Peşin Ödeme140
(4) Ertelemeli Ödeme 141
(5) Seçimlik/Şartlı Ödeme .142
(6) Kira Bedeli Ödeme Borcunun Düşmesi 143
İçindekiler 13
Kira Konusu Malı Muhafaza Etme ve Mala Verdiği Zararı Tazmin
Etme144
Kira Sözleşmesi Sona Erdiğinde Malı Kiraya Verene İade Etme 146
Kiraya Verenin Hak ve Borçları147
Kiraya Verenin Hakları147
Kira Bedelini Talep Etme .147
Kira Konusu Malın Aynı Üzerinde Tasarrufta Bulunma.148
Teslimden Kaçınma Hakkı .151
ç. Kiracının Tahliyesini Talep Hakkı.151
Kiraya Verenin Borçları 152
Kiralanan Malı Teslim Etme 152
Kiralanan Malın Kullanımına Engel Olan Durumları Ortadan
Kaldırma154
Kiralanan Malın Vergisini Ödeme155
KİRA SÖZLEŞMESİNDE SEÇİMLİK HAKLAR (MUHAYYERLİKLER) 155
Genel Açıklama .155
Şart Muhayyerliği (Hıyâr-ı Şart)157
Görme Muhayyerliği (Hıyâr-ı Rü’ye) 158
Ayıp Muhayyerliği (Hıyâr-ı Ayb) .159
Genel Olarak .159
Ayıp Türleri160
Ayıp Durumunda Fesih161
MECELLE’DE KİRA SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ.163
Genel Açıklama .163
Kira Süresinin Sona Ermesi163
Menfaatin Elde Edilmesi .163
Ç. Alacaklı ve Borçlu Sıfatlarının Birleşmesi.164
Fesih164
Genel Olarak 164
Feshi Gerektiren Özürler (Mazeretler).166
Feshi Gerektirmeyen Özürler (Mazeretler)167
Karşılıklı Anlaşma (İkâle)169
Taraflardan Birinin Ölümü.169
Genel Olarak 169
Konturato Nizamnâmesi ile Îcâr-ı Akâr Nizamnâmeleri’nde Yer Alan
Düzenlemeler.170
14 İçindekiler
Genel Değerlendirme.171
MENFAATİN TAZMİN EDİLDİĞİ DURUMLAR.173
Genel Açıklama173
Ecr-i Misil Kavramı.173
Tanım .173
Ecr-i Mislin Belirlenmesi.174
Menfaatin Tazmin Edildiği Durumlar 175
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
KİRA HUKUKUNA İLİŞKİN ÖRNEK KARARLAR IŞIĞINDA
MECELLE’NİN NİZÂMİYE MAHKEMELERİ UYGULAMASI
GENEL AÇIKLAMA.179
MECELLE’NİN UYGULANDIĞI MAHKEMELER180
Genel Olarak180
Şer‘iyye Mahkemeleri .180
Nizâmiye Mahkemeleri .182
Nizâmiye Mahkemelerinin Gelişim Süreci182
Nizâmiye Mahkemelerinin Görev Alanı185
Nizâmiye Mahkemeleri Kararlarının Yer Aldığı Yayınlar.186
Genel Olarak .186
Resmî Yayınlar.187
(1) Ceride-i Mehâkim/Ceride-i Mehâkim-i Adliye/Ceride-i
Adliye .187
(i) Genel Olarak .187
(ii) Ceride-i Mehâkim/Ceride-i Mehâkim-i Adliye/Ceride-i
Adliye’de Yer Alan Kararların Genel Özellikleri .189
(2) Mecmua-i Mukarrerât-ı Temyiziye 190
(i) Genel Olarak .190
(ii) Mecmua-i Mukarrerât-ı Temyiziye’de Yer Alan Kararların
Genel Özellikleri191
Özel Derlemeler 192
III. KİRA HUKUKUNA İLİŞKİN ÖRNEK KARARLAR IŞIĞINDA MECELLE’NİN NİZÂMİYE
MAHKEMELERİ UYGULAMASI 193
Genel Açıklama193
Mecelle’nin Uygulanışına Yön Veren Mahkeme: “Mahkeme-i Temyiz”194
Genel Olarak 194
İçindekiler 15
Temyiz Mahkemesi’nin Gelişim Süreci.196
Mecelle’nin Uygulanışında Temyiz Mahkemesi’nin Rolü.199
Mahkemeler Arasında Görüş Ayrılığı Bulunan Konuları Karara
Bağlama 199
Örf-Âdete Göre Kanunun Uygulama Alanını Belirleme.199
Mecelle’nin Kira Hükümlerinin Bidâyet ve İstinaf Mahkemeleri ile
Temyiz Mahkemesi’nde Uygulanışı.203
Genel Olarak 203
Mecelle’nin Kira Hükümlerinin Bidâyet Mahkemelerinde Uygulanışı205
Kira Bedelinin Ödenmesi ve Malın Sözleşme Şartlarına Uygun
Kullanımı .205
Kira Bedelinin Ödenmesi ve Kiraya Verenin Süre Sonunda Malı
Teslim Alma Sorumluluğunu Yerine Getirmesi .210
Ortak Malın Ortakların Bir Kısmı Tarafından Kullanımı / Te’vil-i
Mülk ile Kullanılan Malda Menfaatin Tazmini.218
ç. Kira Bedeli Uyuşmazlığında Sulh .222
Mecelle’nin Kira Hükümlerinin İstinaf Mahkemelerinde Uygulanışı223
Birikmiş Kira Bedeli Alacağı ve Kira Konusu Malın Tahliye
Edilmesi.223
Sözleşmenin Yenilenmesi (Tecdîd-i Akd).231
Kira Konusu Malın Bir Başkasına Devri239
Mecelle’nin Kira Hükümlerinin Temyiz Mahkemesi’nde Uygulanışı 242
Sözleşmenin Kuruluşu, Geçerliliği veya Etkinliğine İlişkin
Uyuşmazlıklar242
(1) Köy Halkının Kira Sözleşmesine Taraf Olması 242
(2) İstihlâk-ı Ayn Üzerine Kiralama 246
(3) Kefâlet Şartıyla Kiralama248
(4) Kira Sözleşmesinin Yetkisiz Kişi (Fuzûlî)Tarafından Yapılması 252
(5) Kira Konusu Malın Satılması (Bey‘-i Me’cûr)256
Kira Bedeline İlişkin Uyuşmazlıklar260
(1) Genel Davalar 260
(i) Kira Bedeli ile Tazminatın Birlikte Alınma Yasağı 260
(ii) Kira Konusu Malın Kiracı Tarafından Terki Durumunda
Kira Bedeli Ödeme Borcu265
(2) Ecr-i Misil Davaları .268
(i) Fâsid Kira Sözleşmesinde Ecr-i Misil268
(ii) Kira Süresinin Aşımı Hâlinde Ecr-i Misil.270
16 İçindekiler
(iii) Ecr-i Misil Talebinde Malın Muaddün-li’l-İstiğlâl Olması274
(iv) Ecr-i Mislin Bilirkişiler Tarafından Takdir Edilmesi .281
(v) Yetim Mallarında Ecr-i Misil284
(vi) Hayvan Kirasında Ecr-i Misil .292
(vii) Ortak Malın Kullanımında Menfaatin Tazmini / Ecr-i Misil
Ödenmesi296
Kira Konusu Malın Teslimine İlişkin Uyuşmazlıklar .299
(1) Kiraya Verenin Malı Teslim Sorumluluğu ve Sözleşmenin
Nisbîliği İlkesi .299
(2) El Atmanın Önlenmesi (Müdahalenin Men‘i) ve Malın Teslimi
.301
(3) Kira Sözleşmesinin Feshi Durumunda Malı Teslim Alma
Sorumluluğu.307
Kira Konusu Malın Kullanımına İlişkin Uyuşmazlıklar312
(1) Kira Konusu Malın Mutâd Olmayan Kullanımı .312
(2) Kiracının Kira Konusu Mala Zarar Vermeyen Tasarruflarda
Bulunması 314
Sözleşmenin Sona Ermesine İlişkin Uyuşmazlıklar 317
(1) Kira Sözleşmesinin Fesih ile Sona Ermesi.317
(i) Aylık Olarak Yapılan Kira Sözleşmelerinde Fesih ve
Kiracının Malı İadesi317
(ii) Kira Sözleşmesinin Mahkeme Kararıyla Feshi ve Fesih
Sonrası Ecr-i Misil Ödenmesi.321
(iii) Kira Sözleşmesinin Mazeretsiz Olarak Feshi: Yatılı Özel
Okul Sözleşmesi Örneği.324
(2) Kira Sözleşmesinin Ölüm ile Sona Ermesi 327
(i) Kira Sözleşmesinde Taraflardan Birinin Ölümü.327
(ii) Alt Kirada Birinci Kiraya Verenin Ölümü .331
(iii) Kiraya Veren Mirasçıların Ölümü .334
SONUÇ337
KAYNAKÇA .341
EKLER357
