HUKUK SOSYOLOJİSİNE GİRİŞ Mehmet Tevfik ÖZCAN 1- Giriş: Hukuk Sosyolojisinin Konusu Ve Hukuk Bilimiyle İlişkisi 2- Toplum Ve Hukuk İlişkisine Yönelik Hukukcu Ve Sosyolog Yaklaşımları 3- Toplumsal Düzen Ve İnsan Kişiligi 4- Hukuk Ve Toplumsal Düzen 5- Hukuksal Gelişme Ve Hukusal Değişme 6- Sonuç DÖRDÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ .................................v ii ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ .........................................xi İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ.............................................xiii BİRİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ...........................................xv İÇİNDEKİLER...................................................................x ix 1. GİRİŞ: HUKUK SOSYOLOJİSİNİN KONUSU VE HUKUK BİLİMİYLE İLİŞKİSİ.... 1 1.1. Hukuk, Toplumsal Gerçeklik ve Hukuk Sosyolojisi ................................................................ 1 1.2. Bilim Olarak Hukuk Sosyolojisi ve Gerekliliği................................................................ 8 1.3. Hukuk Sosyolojisinin Metodu.......................... 16 Genel bibliyografyaya ek kaynakça.......................... 21 2. TOPLUM VE HUKUK İLİŞKİSİNE YÖNELİK HUKUKÇU VE SOSYOLOG YAKLAŞIMLAR I.......................................................23 2.1. Genel Olarak Hukuk ve Sosyoloji ...................23 2.2. Sosyoloji Olmaksızın Hukuk ............................ 27 2.2.1. Doğal Hukuk Yaklaşımı .......................... 27 2.2.2. Hukuk Alanında Pozitivizm ..................30 2.2.3. Hukuksal Pozitivizmin ve Doğal Hukukçu Yaklaşımın Kaçınılmaz İlişkisi 35 İÇİNDEKİLERxx 2.3. Toplumun Varlığını Dikkate Alan Hukukçu Yaklaşımları ....................................... 39 2.4. Hukukun Sosyolojikleştirilmesi:Amerikan Yaklaşımları ..........................................................46 2.5. Sosyoloji Açısından Hukuk .............................. 51 2.6. Hukukun Sosyolojiye İlişkin Ölçütleri ve Toplumsal Yaşamdaki Rolü ..............................64 2.7. Buradaki Yaklaşımın Olası Bilimsel Üstünlükleri .........................................................68 Genel bibliyografyaya ek kaynakça: ........................ 71 3. TOPLUMSAL DÜZEN VE İNSAN KİŞİLİĞİ....... 75 3.1. Giriş ........................................................................ 75 3.2. Kültür ve Toplumsal Normlar ..........................84 3.2.1. Normların Oluşumuna Davranışçı Açıklama ..........................................................88 3.2.2. Uyma Davranışı Hakkında Psikanaliz Kaynaklı Yaklaşım ....................97 3.2.3. Bilişsel ve Ahlaki Gelişme Yaklaşımı .102 3.3. Bütün Olarak Toplumun Kültürü ve Bireyin Kişiliği ...................................................107 Genel bibliyografyaya ek kaynakça .......................113 4. HUKUK VE TOPLUMSAL DÜZEN..................... 117 4.1. Birey ve Toplumsal Düzen .............................. 117 4.2. Verili İktidar Sistemi Koşullarında Hukukun İşlevleri .............................................126 4.3. Kültür, Uyuşmazlık ve Hukuk .......................134 4.4. Hukuk ve İdeoloji ..............................................144 4.5. Hukuk İdeolojisi ve Toplumsal İktidar ........157 4.6. Hukuk Politikası ve Yargıç .............................. 171xxi 4.7. Toplum ve Hukukun Temin Ettiği Rasyonellik .........................................................180 Genel Bibliyografyaya Ek Kaynakça......................182 5. HUKUKSAL GELİŞME VE HUKUKSAL DEĞİŞME....................................................................187 5.1. Genel Olarak Toplumsal Gelişme ve Hukuk ..................................................................187 5.2. Hukuksal Gelişme .............................................193 5.2.1. İlkel Hukuk ...............................................193 5.2.2. Karmaşık Toplum ve Hukuksal Gelişme ..........................................................210 5.3. Hukukun Reform Amaçlı Olarak Araçsal Kullanımı ............................................................215 5.4. Hukuk ve Toplumsal Değişme .......................223 Genel bibliyografyaya ek kaynakça........................227 6. SONUÇ............................................................................229 GENEL BİBLİYOGRAFYA...........................................233 KAVRAM DİZİNİ............................................................237 TABLOLAR VE ŞEKİLLER Tablo 1: Toplumsal kurallar ve yaptırım türleri........... 81 Şekil 1: Freud'a göre çizilmiş insan kişiliği diyagramı (Kağıtçıbaşı, 1976: 248) ...............99 Şekil 2: Kültür ve insan kişiliğine ilişkin diyagram. ...........................................................123 Tablo 2: Yargılamadaki karar almada üç tip rasyonellik (Schubert, 1963: 417) ................131 Tablo 3: Uyuşmazlığı sürdürme usulleri .................... 141 Tablo 4: Kapitalist toplumun üç ayrı safhasının hukuk ideolojilerinin temel bileşenleri .......170
