Maliyet Muhasebesi
Prof. Dr. Mikail EROL, Doç. Dr. Metin ATMACA, Doç. Dr. Serkan TERZİ
İÇİNDEKİLER
BÖLÜM 1
MALİYET MUHASEBESİNE GİRİŞ
1.1. TEMEL KAVRAMLAR 3
1.1.1. Muhasebe 3
1.1.2. İşlem Muhasebesi 3
1.1.3. İşletme Muhasebesi. 3
1.1.4. Kurum-İşletme-Üretim İşletmesi . 3
1.1.5. İhtiyaç-Mal-Hizmet 4
1.1.6. Üretim ve Üretim Unsurları. 4
1.2. GİDER KAVRAMI. 6
1.3. HARCAMA KAVRAMI 6
1.4. MALİYET KAVRAMI 6
1.5. MALİYET FİYATI 7
1.6. MALİYET-GİDER- HARCAMA İLİŞKİSİ 7
1.7. MALİYET MUHASEBESİNİN TANIMI ve AMAÇLARI. 8
1.8. MALİYET MUHASEBESİNİN ALT SİSTEMLERİ 10
1.9. MALİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI 11
1.9.1. Hesabi Maliyetler 11
1.9.2. Maliyetlerin Üretimle İlişkilerine Göre Sınıflandırılması 13
1.9.3. Maliyetlerin Üretim Hacmiyle İlişkilerine Göre Sınıflandırılması 13
1.9.4. Maliyetlerin Ürünlere Yüklenmesine Göre Sınıflandırılması. 14
1.9.5. Maliyetlerin Ortaya Çıktığı Departmanlara Göre Sınıflandırılması 15
1.9.6. Maliyetlerin İşletme Fonksiyonlarına Göre Sınıflandırılması 15
1.9.7. Maliyetlerin Dönemle İlişkilerine Göre Sınıflandırılması. 16
1.9.8. Karar Verme Açısından Bazı Önemli Maliyet Kavramları 16
1.9.9. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği'ne Göre
Maliyetlerin Sınıflandırılması ve Satışların Maliyeti Tablosu 18
vi Maliyet Muhasebesi |
BÖLÜM 2
MALİYET HESAPLARI VE İŞLEYİŞLERİ
2.1. MALİYET HESAPLARI ve İŞLEYİŞİ. 29
2.1.1. 7/A Seçeneğine Göre Maliyet Hesapları. 29
2.1.1.1. 750-Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabı 31
2.1.1.2. 751-Araştırma ve Geliştirme Giderleri Yansıtma Hesabı . 31
2.1.1.3. 760-Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabı 32
2.1.1.4. 761-Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Yansıtma
Hesabı 32
2.1.1.5. 770-Genel Yönetim Giderleri . 33
2.1.1.6. 771-Genel Yönetim Giderleri Yansıtma Hesabı. 33
2.1.1.7. 780-Finansman Giderleri Hesabı 34
2.1.1.8. 781-Finansman Giderleri Yansıtma Hesabı. 34
2.1.2. 7/A Seçeneği'nde Gider Çeşitleri . 34
2.1.3. 7/A Seçeneğinde Gider Yerleri . 35
2.1.4. 7/A Seçeneğinde Eş Zamanlı Kayıt 35
2.1.5. 7/A Seçeneğine Göre Gider Dağıtım Tablosu 36
2.1.6. 7/A Seçeneğine Göre Hizmet İşletmeleri . 36
2.1.7. 7/A Seçeneğine Göre Standart Maliyet Sistemi 36
2.1.8. 7/ B Seçeneğine Göre Maliyet Hesapları 41
2.1.8.1. 790-İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hesabı . 41
2.1.8.2. 791-İşçi Ücret ve Giderleri Hesabı 42
2.1.8.3. 792-Memur Ücret ve Giderleri Hesabı . 43
2.1.8.4. 793-Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler Hesabı. 43
2.1.8.5. 794-Çeşitli Giderler Hesabı 44
2.1.8.6. 795-Vergi, Resim ve Harçlar Hesabı. 44
2.1.8.7. 796-Amortisman ve Tükenme Payları Hesabı. 45
2.1.8.8. 797-Finansman Giderleri Hesabı 45
2.1.8.9. 798-Gider Çeşitleri Yansıtma Hesabı 45
2.1.8.10. 799-Üretim Maliyeti Hesabı. 45
İçindekiler vii
BÖLÜM 3
ÜRETİM MALİYETİ UNSURLARI
3.1. İLK MADDE ve MALZEME GİDERLERİ . 57
3.1.1. İlk Madde ve Malzemenin Alınması 57
3.1.2. İlk Madde ve Malzemenin Üretime Verilmesi 60
3.1.2.1. Gerçek Maliyet Yöntemi. 60
3.1.2.2. İlk Giren ilk Çıkar (FİFO) Yöntemi . 60
3.1.2.3. Son Giren İlk Çıkar (LİFO) Yöntemi . 62
3.1.2.4. Ortalama Maliyet Yöntemi . 65
3.1.2.4.1. Tartılı Ortalama . 65
3.1.2.4.2. Hareketli Ortalama 66
3.1.3. Türk Vergi Mevzuatı Açısından İlk Madde ve Malzeme Stokları 69
3.1.4. Türkiye Muhasebe Standartlarında İlk Madde ve Malzeme Stokları. 69
3.2. İŞÇİLİK GİDERLERİ. . 70
3.2.1. İşçilik Çeşitleri. 70
3.2.1.1. Direkt (Dolaysız) İşçilik . 70
3.2.1.2. Endirekt (Dolaylı) İşçilik 71
3.2.2. Bulunulan Zamanın Tespiti. 73
3.2.3. Çalışılan Zamanın Tespiti 73
3.2.4. Ücret Sistemleri. 74
3.2.5. Zaman Esasına Göre Ücret 75
3.2.6. Akort Esasına Göre Ücret 75
3.2.6.1. Para Akordu . 75
3.2.6.2. Zaman Akordu. 76
3.2.6.3. Grup Akordu . 77
3.2.7. Primli Ücret Sistemleri 77
3.2.7.1. Taylor'a Göre Ücret Sistemi 77
3.2.7.2. Halsey Sistemi 78
3.2.7.3. Rowan Sistemi . 79
3.2.7.4. Bedeaux Sistemi . 80
3.2.7.5. Gantt Sistemi . 81
3.2.7.6. Emerson Sistemi. 81
3.2.7.7. Merrick Sistemi 82
3.2.7.8. Ross Sistemi . 82
viii Maliyet Muhasebesi |
3.2.7.9. Diğer Sistemler. 83
3.2.7.10. Kâra Katılma 83
3.2.7.11. İkramiyeler . 83
3.2.8. İşçilik Giderlerinin Muhasebeleştirilmesi . 83
3.2.9. İşçilik Giderlerinin İmalata Yüklenmesi . 86
3.2.10. Direkt ve Endirekt İşçilik Ayrımı. 86
3.2.11. Ücret Sistemlerinin Ortak Özellikleri 86
3.2.12. Türk Vergi Mevzuatında İşçilik Giderleri. 87
3.2.13. Türkiye Muhasebe Standartları Açısından İşçilik Giderleri. 88
3.3. GENEL ÜRETİM GİDERLERİ 89
3.3.1. Genel Üretim Giderlerinin Tanımı ve Özellikleri. 89
3.3.2. Genel Üretim Giderlerinin Dağıtıma Bağlı Tutulması . 91
3.3.3. Genel Üretim Giderlerinin Gruplandırılması. 92
3.3.3.1. Konularına Göre Genel Üretim Giderleri . 93
3.3.3.2. Giderlerin Direkt-Endirekt Olmalarına Göre . 93
3.3.3.3. Giderlerin Değişebilirlik Durumlarına Göre. 93
3.3.4. Genel Üretim Giderlerinin Bütçelenmiş Olanlarla Maliyetlere
Yüklenmesi 93
3.3.5. Genel Üretim Giderlerinden Amortismanların Türk Vergi
Mevzuatı Açısından İncelenmesi 95
3.3.6. Genel Üretim Giderlerinden Amortismanların Türkiye
Muhasebe Standartları Açısından İncelenmesi . 95
BÖLÜM 4
MALİYET GİDERLERİNİN DAĞITIMI
4.1. GİDER YERLERİ. 105
4.1.1. Esas Üretim Gider Yerleri 105
4.1.2. Yardımcı Üretim Gider Yerleri . 105
4.1.3. Yardımcı Hizmet Gider Yeri 105
4.1.4. Yatırım Gider Yeri. 105
4.1.5. Üretim Yerleri Yönetimi Gider Yerleri 106
4.1.6. Pazarlama, Satış ve Dağıtım Gider Yerleri 106
4.1.7. Genel Yönetim Gider Yerleri 106
İçindekiler ix
4.2. GİDER TÜRLERİNİN GİDER YERLERİNE DAĞITILMASI 107
4.3. GİDER (MASRAF) DAĞITIM TABLOSU 108
4.4. GİDER DAĞITIM ANAHTARLARI 109
4.5. GİDER ÇEŞİTLERİNİN GİDER YERLERİNE DAĞITIMINDA
UYGULANACAK YÖNTEMLER. 109
4.5.1. Muhasebe Metodu. 109
4.5.2. İstatistik Metodu. 110
4.6. GİDERLERİN ESAS VE YARDIMCI ÜRETİM GİDER YERLERİNE
DAĞITIMI (I. DAĞITIM). . 110
4.7. YARDIMCI GİDER YERLERİNİN ESAS ÜRETİM GİDER YERLERİNE
DAĞITIMI (II. DAĞITIM). 117
4.7.1. Basit (Doğrudan) Dağıtım. 117
4.7.2. Kademeli (Basamaklı) Dağıtım 118
4.7.3. Matematiksel Dağıtım. 118
4.7.4. Planlı Dağıtım. 119
4.8. TÜRK VERGİ MEVZUATINDA ÇIKTI MALİYETLERİ 124
4.9. TÜRKİYE MUHASEBE STANDARTLARINDA ÇIKTI MALİYETLERİ . 124
BÖLÜM 5
GİDER (MASRAF) TAŞIYICILARI
5.1. GİDER TAŞIYICILARI İLE İLGİLİ SORUNLAR. 131
5.1.1. Amaçlarına Göre Ayrım. 131
5.1.2. Niteliklerine Göre Ayrım. 132
5.1.3. Birim Maliyetleri Hesaplama Yöntemleri . 132
5.1.3.1. Sipariş Maliyet Sistemi . 133
5.1.3.1.1. Sipariş Maliyet Sistemi Kavramı . 133
5.1.3.1.2. Sipariş Maliyet Sisteminde Kullanılan
Belgeler 133
5.1.3.1.3. Sipariş Maliyet Kartı. 133
5.1.3.1.4. İşçi Çalışma Kartı. 134
5.1.3.1.5. Sipariş Maliyet Sisteminde Muhasebe
Kayıtları . 134
5.1.3.2. Safha Maliyet Sistemi . 138
5.1.3.2.1. Safha Maliyet Sisteminin Temel Prensiplerine
ve Safhalar Arası İlişkiler. 138
x Maliyet Muhasebesi |
5.1.3.2.2. Safha Maliyetinde Hesapları Etkileyen
Değişik Şartlar 139
5.1.3.2.3. Safha Maliyet Sisteminde Mamul Maliyetinin
Saptanması. 141
5.1.3.2.4. Mamul Maliyetlerinin Hesaplanması 141
5.1.3.2.5. Mamul Maliyetlerinin Hesaplanmasındaki
Aşamalar 143
5.1.3.2.6. Safha Maliyet Sisteminde Genel İmalat
Giderlerinin Dağıtımı 146
5.1.4. Safha Maliyet Sisteminde Üretim Merkezinde Toplanan Üretim
Giderlerinin Mamullere Yüklenmesi 147
5.1.5. Standart Maliyet Sistemi 158
5.1.5.1. Standart Maliyetlerin Özelliği 158
5.1.5.2. Standart Maliyet Sisteminin Gerektirdiği Çalışmalar 160
5.1.5.3. Standart Maliyet Sisteminin Uygulama Koşulları . 161
5.1.5.4. Standartların Saptanması 161
5.1.6. Standart Maliyet Kartları. 165
5.1.7. Tam Maliyet Sistemi 174
5.1.8. Kısmi Maliyet Sistemi . 175
5.1.8.1. Değişken Maliyet Sistemi . 175
5.1.8.2. Direkt Maliyet Sistemi . 180
5.1.9. Normal Maliyet Sistemi. 180
5.1.10. Tam ve Değişken Maliyet Sistemlerinin Karşılaştırılması . 180
5.1.11. Gider – Faaliyet Hacmi İlişkilerinde Kullanılan Yöntemler 181
5.1.11.1. Yargıya Dayalı Yöntemler 181
5.1.11.1.1. Analitik Yöntem 181
5.1.11.1.2. Muhasebe Yöntemi. 181
5.1.11.2. Matematik ve İstatistik Teknikler 181
5.1.11.2.1. Yüksek ve Düşük Hacimler Tekniği 182
5.1.11.2.2. En Küçük Kareler Tekniği 182
5.1.12. Türk Vergi Mevzuatı Açısından Sistemler . 182
5.1.13. Türkiye Muhasebe Standartları Açısından Sistemler. 182
İçindekiler xi
BÖLÜM 6
BİRLEŞİK VE YAN ÜRÜNLER
6.1. BİRLEŞİK ÜRÜNLERİN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ . 191
6.1.1. Birleşik Ürün ve Üretim 191
6.1.2. Birleşik Ürününün Özellikleri ve Yöntemler 191
6.2. YAN ÜRÜNLER 195
6.2.1. Yan Ürünlerin Tanımı 195
6.2.2. Yan Ürünlere İlişkin Temel Esaslar. 195
BÖLÜM 7
SORUMLULUK MUHASEBESİ VE TRANSFER FİYATLAMA
7.1. SORUMLULUK MUHASEBESİ VE TRANSFER FİYATLAMA 205
7.1.1. Genel Yetki ve Sorumluluk Merkezi. 206
7.1.2. Malzeme Yetki ve Sorumluluk Merkezi 206
7.1.4. Ar-Ge Yetki ve Sorumluluk Merkezi 207
7.1.5. Yönetim Yetki ve Sorumluluk Merkezi. 208
7.2. SORUMLULUK RAPORLARI VE NİTELİKLERİ. 208
7.3. TRANSFER FİYATLAMA . 209
7.3.1. Transfer Fiyatlamasının Amaçları. 209
7.3.2. Transfer Fiyatlamasının Türleri ve Kullanılan Yöntemler 210
7.3.3. Kurumlar Vergisi Kanununda Yer Alan Düzenlemeler . 211
7.3.4. Uluslararası Finansal Raporlama Standartları Açısından
Transfer Fiyatlaması. 212
BÖLÜM 8
BAŞABAŞ NOKTASI, MALİYET-KAR ANALİZLERİ
8.1. BAŞABAŞ NOKTASI, MALİYET – KÂR ANALİZLERİ. 219
8.2. BAŞABAŞ NOKTASININ GRAFİKLE GÖSTERİLMESİ 220
8.3. MALİYET KAR ANALİZLERİ 223
xii Maliyet Muhasebesi |
BÖLÜM 9
BÜTÇE, İŞLETME BÜTÇELERİ VE SÜRECİ
9.1. BÜTÇE KAVRAMI 235
9.2. BÜTÇE TÜRLERİ. 235
9.2.1. Sabit Bütçeler 235
9.2.2. Esnek Bütçeler. 235
9.3. İŞLETME BÜTÇELERİNİN ÖZELLİKLERİ . 236
9.4. İŞLETME BÜTÇELERİNİN AMAÇLARI VE YARARLARI 236
9.4.1. Planlama . 237
9.4.2. Koordinasyon 237
9.4.3. Kontrol. 237
9.5. İŞLETME BÜTÇELERİNİN HAZIRLANMASI. 238
BÖLÜM 10
MALİYET MUHASEBESİNDE ÇAĞDAŞ GELİŞMELER
10.1. TAM ZAMANINDA ÜRETİM SİSTEMİ YAKLAŞIMI . 245
10.1.1. Tam Zamanında Üretim 245
10.1.2. Tam Zamanında Üretim Sisteminin Tanımı ve Amaçları . 246
10.2. FAALİYET TABANLI MALİYETLEME YAKLAŞIMI. 247
10.2.1. Faaliyet Tabanlı Maliyetlemenin Tanımı ve Amaçları . 247
10.2.2. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin Kapsamı . 249
10.3. ÜRÜN YAŞAM SEYRİ MALİYETLEMESİ YAKLAŞIMI 250
10.4. KAİZEN MALİYETLEME YAKLAŞIMI . 252
10.5. HEDEF MALİYETLEME YAKLAŞIMI. 253
10.5.1. Hedef Maliyetlemenin Tanımı. 253
10.5.2. Hedef Maliyetlemenin Bileşenleri 253
10.5.3. Hedef Maliyetlemenin Amaçları 254
10.5.4. Hedef Maliyetlemenin Özellikleri 254
10.5.5. Hedef Maliyetlemeyi Etkileyen Faktörler. 255
10.5.6. Hedef Maliyetlemenin İlkeleri. 256
10.6. ÖRNEK ALMA 260
10.7. ÖLÇÜM KARTI TEKNİĞİ . 260
10.8. KISITLAR TEORİSİ. . 260
İçindekiler xiii
BÖLÜM 11
FİNANSAL TABLOLAR
11.1. TEMEL FİNANSAL TABLOLAR 267
11.1.1. Bilânço 267
11.1.1.1. Bilânçonun Tanımı ve Yapısı 267
11.1.1.2. Bilânço İlkeleri . 269
11.1.1.2.1. Varlıklarla İlgili İlkeler 269
11.1.1.2.2. Yabancı Kaynaklarla İlgili İlkeler 270
11.1.1.2.3. Öz Kaynaklarla İlgili İlkeler 270
11.1.1.3. SP Kurulu Seri XI, 25 no.lu Tebliği'ne Göre Bilânço
Düzenleme İlkeleri . 271
11.1.1.4. TMS-1'e Göre Bilânço Düzenleme İlkeleri. 271
11.1.2. Gelir Tablosu. 272
11.1.2.1. Gelir ve Gider İlkeleri. 273
11.1.2.2. SP Kurulu Seri XI ve 25 No.lu Tebliğ'e Göre Gelir
Tablosu Düzenleme İlkeleri 274
11.1.2.3. TMS-1'e Göre Gelir Tablosu Düzenleme İlkeleri 274
11.2. FON AKIM TABLOSU 274
11.3. NAKİT AKIŞ TABLOSU 275
11.4. SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU 276
11.5. ÖZ KAYNAKLAR DEĞİŞİM TABLOSU 277
11.5.1. SP Kurulu Tebliği Seri XI, 25 No.lu Tebliğ'e Göre Öz Kaynak
Değişim Tablosu 277
11.5.2. TMS'ye Göre Öz Kaynak Değişim Tablosu . 278
11.6. KÂR DAĞITIM TABLOSU. 278
11.7. NET İŞLETME SERMAYESİNDEKİ DEĞİŞİM TABLOSU 280
11.8. ULUSLARARASI FİNANSAL RAPORLAMA STANDARTLARINA
GÖRE FİNANSAL TABLOLAR 280
