^{Milletlerarası Tahkimde}Belge İbrazı

Yrd. Doç. Dr. Cemile DEMİR GÖKYAYLA

 

 

 

İçindekiler

Önsöz V

Kısaltmalar XIX

Giriş 1

1. Çalışmanın Amacı 1
2. Konunun Sınırlandırılması 3

§1   Milletlerarası Tahkimde Belgelerin Sunulması ve İbrazı 4

1. Milletlerarası Tahkimde Delillerin İkamesi Usulüne
   Uygulanan Hukuk 4
2. Terminoloji 6
3. Tarafın Kendi Elindeki Belgeleri Sunması 7

A  Sunulacak Belgelerin Muhatabı 8

B  Sunulacak Belgelerin Zamanlaması 8

C  Belgelerin Sunulması Usulü 10

D  Belgelerin Etkili Bir Şekilde Sunulmasının Sağlanması 13

IV  Hakemlerin Taraflardan Belge İbrazını İstemesi 14

A  Hakemlerin Delil Toplama Yetkileri 14

B  Hakemlerin Belge İbraz Edilmesine

İstcyebilme Yetkileri 15

V    Taraflardan Birinin Diğer Tarafın Elindeki Belgelerin

İbrazını İstemesi 15

A  Genel Olarak 15

B  Milletlerarası Tahkimde Belge İbrazının

Hukuki Temelleri 17

C  Milletlerarası Tahkimde Belge İbrazının Amacı 19

§2   Milletlerarası Tahkimde Belge 20

I     Genel Olarak Belge 20

A  Milletlerarası Tahkimde Belgenin Delil Değeri 20

B  Belgenin Tanımı 21

II    Milletlerarası Tahkimde Kabul Edilebilir-Kabul Edilemez
Belge ve Belge İbrazı 22

A  Kabul Edilebilir-Kabul Edilemez Belge Kavramları 22

B  Karşılaştırmalı Hukukta Kabul Edilemez Delil 22

C  Türk Hukukunun Yaklaşımı 24

D  Delillerin Kabul Edilebilir Olup Olmadığı

Konusunda Karar Verme Yetkisi 25

E  Delillerin Kabul Edilebilir Olup Olmadığının

Tespitine Uygulanacak Kurallar 26

F   Hakemlerin İBA Kuralları Uyarınca Delilleri
Değerlendirmesi Yetkisi ve Delillerin Kabul
Edilebilirliği Hakkında Karar Verme Yetkisi 27

G  IBA Kuralları Uyarınca Kabul Edilemez

Deliller ve Belge İbrazı 27

H Uygulamada Kabul Edilebilir Delil Olup

Olmadıkları Tartışılan Belgeler 29

1  Sözleşmeler ve Sözleşmenin İmzalanmasından

Önceki Dönemde Üretilen Belgeler 29

2 Sözleşmenin İfası Sürecinde Üretilen

Dahili Belgeler 30

3 Uyuşmazlık Çıkması Hâlinde Delil Olarak

Kullanmak Amacıyla Hazırlanan Belgeler 30

4  Uyuşmazlık Çıktıktan Sonra Üretilen

Dahili Belgeler 30

5  Hukuka Aykırı Yollardan Elde Edilen Belgeler 31

§3   Belge İbrazı ve İspat Yükü Arasındaki İlişki 32

1    Milletlerarası Tahkimde İspat Yükü 32

II   İspat Yükünün Belge İbrazına Etkisi 35

§4   Türk Milletlerarası Tahkim Hukukunda Belge İbrazı 37

1. Genel Olarak 37
2. Milletlerarası Tahkim Kanunu Kapsamında Belge İbrazı 38

A  Milletlerarası Tahkim Kanunu Uyarınca Hakemlerin

Belge İbrazını Emretme Yetkileri 38

B  Hakemlerin Belge İbrazı Konusunda Mahkemelerin
Yardımını İstemeleri 44

C  Hukuk Muhakemeleri Kanunu'da Yer Alan Belge
İbrazına İlişkin Düzenlemelerin Milletlerarası

Tahkim Kanunu'na Tabi Tahkimlerde Uygulanabilirliği 45

III  Milletlerarası Tahkim Kanunu Uyarınca Belge İbrazına
Uygulanacak Kurallar 46

A  Tarafların Kararlaştırdığı Kurallar 47

B  Tarafların Bir Kanuna Atıf Yapmaları 49

C  Milletlerarası Standart Tahkim Kuralları 49

D  Milletlerarası Kurumsal Tahkim Kuralları 50

E  Hakem Kararları 52

§5   Uluslararası Barolar Birliğinin Milletlerarası Tahkimde

Delil İkamesi Hakkında Kuralları 53

1. İBA Kurallan'nın Tarihçesi 53
2. IBA Kurallarının Amacı 54

A  Genel Olarak 54

B  Belgelerin İbrazı Usulü Belirlenirken

Gözetilen Amaçlar 56

3. IBA Kurallan'nın Milletlerarası Tahkim Uygulamasında
   Ulaştığı Başarı 56

4. IBA Kuralları'nın Uygulama Alanı 58

A  Genel Olarak 58

B  IBA Kuralları'nın Uygulanacağının Taraflarca
Kararlaştırılması 58

C  Hakemlerin IBA Kuralları'nın Uygulanmasına

Karar Vermeleri 61

D  IBAKuralları'ndan Kılavuz Olarak Yararlanılması 62

E  Milletlerarası Tahkim Kanunu'na Tabi Tahkimlerde

IBA Kuralları'nın Uygulanması 64

F  Hukuk Muhakemeleri Kanunu'na Tabi Tahkimlerde

IBA Kuralları'nın Uygulanması 65

5. IBA Kuralları'nın Zaman Bakımından Uygulanması 65

6. IBA Kuralları'nın Tahkim Yargılamasına Uygulanan

Diğer Kurallarla İlişkisi 66

§6   IBA Kuralları'nın Belge İbrazına Hâkim Olan İlkeleri 68

§7   IBA Kuralları Uyarınca Belge İbraz Etmesi

İstenebilecek Kişiler 69

1. Davanın Diğer Tarafı 69
2. Üçüncü Kişiler 69

A  Genel Olarak 69

B  Hakemlerin Üçüncü Kişiyi Belgeleri İbraz Etmeye

Davet Etmeleri 72

C Üçüncü Kişilerin Kendi Rızalanyla Belge İbraz

Etmemeleri Hâlinde Başvurulabilecek Çareler 72

1  Belgeleri Elinde Bulunduran Üçüncü Kişinin

Tahkim Yerinde Bulunması İhtimali 73

1. Tahkim Yerinin Türkiye Olması İhtimali 73
2. Tahkim Yerinin UNCITRAL Model Kanunu
   Benimsemiş Başka Bir Ülke Olması İhtimali 75
3. Tahkim Yerinin Müşterek Hukuk Sistemine

Dahil Bir Ülkede Olması İhtimali 75

2  Belgeleri Elinde Bulunduran Üçüncü Kişinin

Tahkim Yerinde Olmaması İhtimali 77

3  Üçüncü Kişinin Belgeyi İbraz Etmemesinin

Sonuçlan 79

4  Üçüncü Kişinin Belgeleri İbraz Etmek İçin

Yaptığı Masraflardan Sorumluluk 80

5  Değerlendirme 80

§8   IBA Kuralları Uyarınca Belge İbrazı Usulü 81

I    İbraz İstemi Sunulması 81

A  "İbraz İstemi"nin Tanımı 81

B  İbraz İsteminin Zamanlaması 81

C  İbraz İsteminde Bulunma Şekli 85

'   II   İbraz İstemi Üzerine Muhatabın Rızasıyla Belgeleri

İbraz Etmesi 87

III  İbraz Edilen Belgelerin İbrazı İsteyen Tarafa

Teslim Edilmesi 88

IV  Muhatabın İbraz İstemine İtiraz Etmesi 89

A  Genel Olarak 89

B  Tarafların İstişareye Davet Edilmesi 90

C  Hakem Heyetinin İbraz İstemi Hakkında

Karar Vermesi 91

D  İbraz İstemi Hakkında Karar Verebilmek İçin

Belgelerin İncelenmesinin Gerekmesi 93

5. İbraz Edilen Belgelerin Tercüme Edilmesi 95

6. Belge İbrazından Doğan Masraflara Katlanma
   Yükümlülüğü 96

§9   IBA Kuralları Uyarınca İbraz İsteminin İçeriği 98

1. Genel Olarak 98
2. İbraz İstenen Belgelerin Tarif Edilmesi 99

A  Münferit Bir Belgenin Tarif Edilmesi 99

B  Belge Kategorisinin Tarifi 101

C  Elektronik Ortamda Saklanan Belgeler 106

1 Genel Olarak 106

2. Elektronik Ortamda Saklanan Belgeler ile Basılı
   Belgeler Arasındaki Belge İbrazını Etkileyebilecek
   Farklar 108

3. IBA Kuralları ve Elektronik Ortamda Saklanan
   Belgelerin İbrazı 111

4. Elektronik Ortamda Saklanan Belgelerin İbrazında
   Özellik Gösteren Durumlar 113

5. Milletlerarası Tahkimde Elektronik Ortamda Saklanan
   Belgelerin İbrazına İlişkin Metinler 116

6. Değerlendirme 119

III  İstenilen Belgenin Davayla İlgili ve Davanın Sonucuna

Etkili Olduğuna Dair Açıklamalar 119

IV  İbrazı İstenilen Belgenin İsteyen Tarafın Elinde Olmadığına
ve İsteğin Muhatabı Olan Tarafın Elinde Olduğuna İnanılması
İçin Makul Sebepler Olduğuna Dair Açıklamalar 121

A  Genel Olarak 121

B  İbrazı İstenilen Belgenin İsteyen Tarafın Elinde
Olmadığına İlişkin Beyan 121

C  Belgenin Muhatabın Elinde Bulunması Gerektiğine

Dair Beyan 123

1. Genel Olarak 123
2. Belgenin Diğer Tarafın Elinde, Muhafazasında

veya İdaresinde Sayılması 124

§10 Hakem Heyetinin Re'sen Belge İbrazını Emretmelerinin

Tabi Olduğu Usul 126

§11 IBA Kuralları Uyarınca İbraz İstemin Reddi Sebepleri 128

1. Genel Olarak 128
2. Davayla Yeterli Derecede İlgili veya Davanın Sonucuna

Etkili Olmaması 130

A  Genel Olarak 130

B  Değerlendirme 133

III  Yetkili Hukuk veya Etik Kurallarına Göre

Bir Hukuki Engel veya İmtiyaz Bulunması 135

A  "Hukuki Bir Engel veya İmtiyaz" Kavramı 135

B  İBA Kuralları Uyarınca Hukuki İmtiyaz 137

C  Belgenin İmtiyaza Sahip Olup Olmadığı Hakkında

Karar Verme Yetkisi 139

D  Bir Belgenin İmtiyaz Sahibi Olup Olmadığına
Uygulanacak Hukuk 139

1. Genel Olarak 139
2. Vasıflandırma 141
3. Bir Delilin İmtiyazlı Bir Delil Olup Olmadığına
   Uygulanacak Hukuka İlişkin Bağlama Noktası

Önerileri 144

a   Tahkim Yeri Hukuku 144

b  Uyuşmazlığın Esasına Uygulanacak Hukuk 145

c   Değerlendirme 146

d   Belge ile En Yakın İrtibatlı Hukuk 146

1. Genel Olarak 146
2. Değerlendirme 148
3. "En Çok Gözetilen İmtiyaz" Yaklaşımı 148
4. "En Az Gözetilen İmtiyaz" Yaklaşımı 151

e   Milletlerarası Tahkimde Genel Kabul Gören
Prensiplerin Uygulanması Yaklaşımı 151

f   Değerlendirme ve Sonuç 153

E  Avukat ile Müvekkil Arasındaki İletişimin Sahip Olduğu
İmtiyaz ("Attorney-Client Privilege") 154

1. Genel Olarak "Attorney-Client Privilege" 154
2. Türk Hukukunda Avukatın Sır Saklama
   Yükümlülüğü 159
3. Milletlerarası Tahkimde "Attorney-Client Privilege" 162

a   Genel Olarak 162

b  "Attorney-Client Privilege" İddialarına
Uygulanacak Hukuk 163

c   IBAKurallan'nın Konuya İlişkin Düzenlemeleri 166

d   Değerlendirme 167

F   Sulh Görüşmelerine İlişkin Belgeler 168

G  Muhatabın Sadece Kendi İstifadesi İçin

Hazırlanan Belgeler 173

H Belgenin Sahip Olduğu İmtiyazdan Feragat Edilmesi 176

4. İbrazı Talep Edilen Delilin İbraz Edilmesinin Makul
   Olmayan Ölçüde Külfetli Olması 178

5. İbrazı Talep Edilen Belgenin Kayıp veya Zayi Olduğunun
   Makul Bir Olasılıkla Gösterilmesi 182

6. Ticari veya Teknik Olarak Gizli Belgelerin İbrazı 184

A  Gizli Belgelerin İbrazının Milletlerarası Tahkimin
Gizliliğinden Farkı 184

B  Ticari veya Teknik Gizlilik: Sır 185

C  Ticari ve Teknik Olarak Gizli Belgelerin İbrazının

Reddine İlişkin Özellikler 186

VIIÖzel Politik veya Kurumsal Hassasiyetler Bulunması 190

VIIIUsul Ekonomisi, Oranlılık, Adalet veya Tarafların

Eşitliği Mülahazalarının Etkisi 195

§12 İbrazı Emredilen Belgenin İbraz Edilmemesinin

Hukuki Sonuçları 199

1. Genel Olarak 199
2. Mahkemeden Yardım İstenmesi 200
3. İbraz Edilmeyen Belgenin İçeriğinin İbraz Etmeyen
   Taraf Aleyhine Olduğu Sonucuna Varılması

(Adverse Inference) 203

A  Genel Olarak 203

B  IBA Kuralları Uyarınca Belge İbraz

Edilmemesinin Sonuçları 206

1 Belgenin İbrazının İstenmiş veya

Emredilmiş Olması 207

2. Tarafların İbraz Emrine Rağmen Bir Belgeyi İbraz
   Etmemeleri Hâlinde Belgenin İçeriğinin Kendi
   Aleyhine Olduğu Sonucuna Varılacağı Konusunda
   Uyarılmış Olmaları 208

3. IBA Kuralları'nın 3(3) Maddesinde Sayılan

Koşulların Gerçekleşmiş Olması 208

4. Aleyhine Sonuç Çıkarılacak Tarafa Belgeyi İbraz Etmek
   veya İbraz İstemine İtiraz Etmek ve Belgeyi İbraz
   Etmemesinin Gerekçelerini Açıklama Fırsatı Verilmiş
   Olması 211

5. İbraz İsteminde Bulunan Tarafın İddiasını O Belge
   Olmaksızın "Prima Facia" İspat Edebilmiş Olması 212

6. Varılan Sonucun Makul, Davadaki Vakıalar ile
   Uyumlu ve İbraz Edilmeyen Belgenin Niteliğine

Uygun Olması 214

C  Belgenin İbraz Edilmemesinin İspat Yüküne Etkisi 215

D  İbraz Edilmeyen Belgenin Dolaylı Delil Teşkil Etmesi 217

E  Hakemlerin Aleyhe Sonuç Çıkarma Yetkilerinin
Değerlendirilmesi 218

IV Hakemlerin Belgeyi İbraz Etmeyen Tarafı Para

Cezası Ödemeye Mahkum Etme Yetkileri 219

§13 Belge İbrazı ve Dürüstlük Kuralları 221

1. Genel Olarak 221
2. Mevcut Bir Belgenin İbrazından Kasten Kaçınılması 225
3. Sahte Belge İbraz Edilmesi 225
4. Belge İbrazı Aşamasında Taraf Vekillerinin Rolü 227

§14 Kısmi Hakem Kararının Sonradan İbraz Edilen

Belge Üzerine Değiştirilmesi 232

§15 IBA Kuralları ve Maddi Hukuktan Doğan Belge

İbrazı Mecburiyeti * 234

§16 Belge İbrazı Kavramının Hakem Kararının İptali ve

Tenflzi Açısından Doğurduğu Sonuçlar 239

I     Hukuki Dinlenilme Hakkının İhlâli ve Belge İbrazı 240

A Kavram Sorunu 240

B  Belge İbrazı ve Hukuki Dinlenilme Hakkının İhlali 242

1  Belge İbrazı İsteminin Reddedilmesi ve

Hukuki Dinlenilme Hakkı 242

2 İbraz Edilmeyen Belgenin Etmeyen Tarafın
Aleyhine Olduğu Sonucuna Varılması ve

Hukuki Dinlenilme Hakkı 244

2. Tahkim Usulüne Aykırılık ve Belge İbrazı 246

3. Hakemlerin Yetkilerini Aşmaları ve Belge İbrazı 248

4. Kamu Düzenine Aykırılık ve Belge İbrazı 249

5. Taraflara Eşit Davranılmaması ve Belge İbrazı 253

§17 Milletlerarası Tahkimde Belge İbrazı ve Hukuk

Muhakemeleri Kanunu Uyarınca Belge İbrazı 256

1. Genel Olarak 256
2. Belge İbrazı Mecburiyetinin Koşullan 256

A Derdest Bir Davanın Bulunması 256

B  İbrazı İstenen Belgenin İleri Sürülen Hususun
İspatlanması İçin Zorunlu Olması 257

C  Belgenin ve İçeriğinin Belirli Olması 258

D İbrazı İstenen Belgenin Muhatabın Elinde Olması 258

3. HMK Uyarınca Belgelerin İbrazı Usulü 260

4. Mahkemenin Belge İbrazı Hakkında Kararı 261

5. İbraz Edilen Belgelerin İncelenmesi 262

6. Belgenin İbrazından Kaçınılabilecek Durumlar 263

A Tarafların Belgeyi İbraz Etmemesini Haklı
Gösterebilecek Sebepler 263

B  Üçüncü Kişilerin Belgeyi İbraz Etmekten

Çekinme Sebepleri 267

VIIBelgelerin İbraz Edilmemesinin Sonuçları 268

A  Davanın Tarafının Belgeleri İbraz Etmemesinin

Sonuçları 268

B  Üçüncü Kişilerin Belgeyi İbraz Etmemesinin Sonuçlan  269

VIIIHukuk Muhakemeleri Kanunu'nun Belge İbrazına İlişkin
Düzenlemeleri ile IBA Kuralları'nın Belge İbrazına İlişkin
Düzenlemelerinin Karşılaştınlmasıyla Varılan Sonuçlar 271

§18 Milletlerarası Tahkimde Belge İbrazı ve Amerika Birleşik

Devletleri Hukukunda "Discovery" 273

1. Genel Olarak 273
2. "Discovery" Müessesinin Tanıtılması 275

2. ABD Mahkemelerinde "Discovery" 276

3. "Discovery" ye Yöneltilen Eleştiriler ve Tahkim 282

4. UNCITRAL Model Kanunu'nun, Kurumsal ve
   Milletlerarası Tahkim Kurallarının "Discovery" ye

Yaklaşımı 285

5. Tahkim Yerindeki Devlet Mahkemeleri Yardımıyla
   "Discovery" 289

6. Milletlerarası Tahkimde Belge İbrazına Müşterek
   Hukuk ve Kıta Avrupası Hukuku'nun Yaklaşımları ve
   Bağdaştırılması İhtiyacı 291

VIIIBA Kuralları ve "Discovery" 293

VIIIABD Mahkemeleri Yardımıyla Milletlerarası Tahkimde

"Discovery Usulünden Yararlanılması 294

Sonuç 299

Kaynakça 303