Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Türkiye’de Neoliberal Otoriter Devletin İnşası Sürecinde Yürütme Organına Verilen Kısmi Yasama Yetkisi

Av. Dr. Murat Fehmi PINAR

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ i

İÇİNDEKİLERiii

TABLO LİSTESİ . vii

KISALTMA LİSTESİ. viii

GİRİŞ. 1

BİRİNCİ BÖLÜM

DEVLETİN OTORİTERLEŞMESİ VE KUVVETLER AYRILIĞI

1.1. Devletin Otoriterleşmesi. 7

1.1.1. Kapitalist Devletin Değişen Yapısı  7

1.1.2. Neoliberalizm. 10

1.1.3. Otoriter Devletçilik  12

1.2. Kuvvetler Ayrılığı Kuramı  17

1.2.1. Kuvvetler Ayrılığı Kuramının Temelleri . 18

1.2.2. Kuvvetler Ayrılığı Kuramının Dönüşümü . 21

1.3. Kuvvetler Ayrılığı Kuramına Göre Hükümet Şekilleri  25

1.3.1. Monarşi ve Diktatörlük  26

1.3.2. Meclis Hükümeti 29

1.3.3. Başkanlık Sistemi. 31

1.3.4. Yarı Başkanlık Sistemi. 34

1.3.5. Parlamenter Sistem. 36

İKİNCİ BÖLÜM

TÜRKİYE’DE DEVLETİN OTORİTERLEŞMESİ VE

YÜRÜTMENİN GÜÇLENDİRİLMESİ

2.1. Türkiye’de Devletin Otoriterleşmesi. 39

2.1.1. AKP Öncesi Devletin Otoriterleşmesi . 39

2.1.2. AKP Dönemi Devletin Otoriterleşmesi 43

2.1.2.1. İktidar Öncesi (1999-2002) . 44

2.1.2.2. İktidar ve Uyum (2002-2007) 46

2.1.2.3. Rejimin Tasfiyesine Giriş (2007-2010). 48

2.1.2.4. Yeni Rejimin Ön Hazırlığı ve Tepkiler (2010-2015)  50

2.1.2.5. Yeni Rejimin Empoze Edilmesi (2015 - …) . 53

İçindekiler

iv

2.2. Türkiye’de Hükümet Sistemleri ve Yürütmenin Güçlendirilmesi57

2.2.1. Mutlak Monarşi 57

2.2.2. Meşruti Monarşi59

2.2.3. Meclis Hükümeti 62

2.2.4. Parlamenter Sistem .67

2.2.5. Yarı Başkanlık Sistemi .72

2.2.6. Türk Tipi Başkanlık Sistemi .73

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

YÜRÜTMENİN DÜZENLEME YETKİSİ VE

DÜZENLEYİCİ İŞLEMLER

3.1. Yürütmenin Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisi 79

3.1.1. Yürütmenin Düzenleme Yetkisinin Dayanakları 79

3.1.2. Yasama Yetkisinin Yürütmeye Devri.82

3.2. Türkiye’de Yürütmenin Düzenleyici İşlemleri .85

3.2.1. Mülga Düzenleyici İşlemler86

3.2.1.1. Kanunu Muvakkat86

3.2.1.2. Padişah Nizamnamesi 89

3.2.1.3. Kanun Hükmünde Kararname91

3.2.1.4. Tüzük (Nizamname) 107

3.2.2. Güncel Düzenleyici İşlemler.109

3.2.2.1. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi.110

3.2.2.2. Yönetmelik.110

3.2.2.3. Adsız Düzenleyici İşlemler112

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

OLAĞAN CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMESİ

4.1. Olağan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Hukuksal Niteliği .116

4.2. Olağan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Normlar Hiyerarşisindeki

Yeri.122

4.2.1. Kanun Karşısında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi 126

4.2.2. Yürütmenin Diğer Düzenleyici İşlemleri Karşısında Cumhurbaşkanlığı

Kararnamesi129

4.2.2.1. 2017 Anayasa Değişikliği Öncesinde Cumhurbaşkanlığı

Kararnamesi .130

4.2.2.2. Kanun Hükmünde Kararname131

4.2.2.3. Tüzük .134

4.2.2.4. Yönetmelik ve Diğer Adsız Düzenleyici İşlemler138

İçindekiler

v

4.3. Olağan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Unsurları  139

4.3.1. Yetki Unsuru  139

4.3.2. Şekil Unsuru. 144

4.3.3. Sebep Unsuru . 151

4.3.4. Konu Unsuru  154

4.3.4.1. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Temel Düzenleme Alanı:

Yürütme Yetkisine İlişkin Konular . 156

4.3.4.2. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin İstisnai Düzenleme

Alanı  161

4.3.4.2.1. Üst Kademe Kamu Yöneticilerinin Atanmalarına

İlişkin Usul ve Esaslar. 165

4.3.4.2.2. Bakanlıkların Kurulması, Kaldırılması, Görevleri ve

Yetkileri, Teşkilat Yapısı ile Merkez ve Taşra

Teşkilatlarının Kurulması  171

4.3.4.2.3. Devlet Denetleme Kurulunun İşleyişi, Üyelerinin

Görev Süresi ve Diğer Özlük İşleri  175

4.3.4.2.4. Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinin

Teşkilatı ve Görevleri  179

4.3.4.2.5. Kamu Tüzelkişiliği Kurulması  180

4.3.4.3. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Yasak Alanı  188

4.3.4.3.1. Yürütme Yetkisine İlişkin Olmayan Konular 188

4.3.4.3.2. Temel Haklar, Kişi Hakları ve Ödevleri ile Siyasi

Haklar ve Ödevlere İlişkin Konular. 195

4.3.4.3.3. Anayasa’da Münhasıran Kanunla Düzenlenmesi

Öngörülen Konular 199

4.3.4.3.4. Kanunda Açıkça Düzenlenen Konular  203

4.3.5. Amaç Unsuru . 207

4.4. Olağan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Denetimi . 211

4.4.1. Yasama Denetimi. 211

4.4.2. Yargı Denetimi. 212

4.4.2.1. Anayasa’ya Uygunluk Denetiminde Ölçü Normlar. 213

4.4.2.2. Anayasa’ya Uygunluk Denetiminin Kapsamı . 213

4.4.2.2.1. Şekil Bakımından Denetim 214

4.4.2.2.2. Esas Bakımından Denetim. 215

4.4.2.3. Anayasa’ya Uygunluk Denetimi Yolları . 220

4.4.2.3.1. Soyut Norm Denetimi 220

4.4.2.3.2. Somut Norm Denetimi. 222

İçindekiler

vi

BEŞİNCİ BÖLÜM

OLAĞANÜSTÜ HÂL CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMESİ

5.1. Olağanüstü Hâl225

5.2. Olağanüstü Hâl Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Hukuksal Niteliği229

5.3. Olağanüstü Hâl Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Unsurları 233

5.3.1. Yetki Unsuru.234

5.3.2. Şekil Unsuru .235

5.3.3. Sebep Unsuru242

5.3.4. Konu Unsuru.244

5.3.4.1. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Temel Düzenleme Alanı:

Olağanüstü Hâlin Gerekli Kıldığı Konular 244

5.3.4.2. Olağanüstü Hâl Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Yasak

Alanı.245

5.3.4.2.1. Olağanüstü Hâlin Gerekli Kılmadığı Konular248

5.3.4.2.2. Milletlerarası Hukuktan Doğan Yükümlülükleri İhlal

Eden, Durumun Gerektirdiği Ölçüyü Aşan, Çekirdek

Hak Alanını İhlal Eden Konular249

5.3.4.2.3. Yürütme Yetkisine İlişkin Olmayan Konular.252

5.3.4.2.4. Anayasa’da Münhasıran Kanunla Düzenlenmesi

Öngörülen Konular.252

5.3.4.2.5. Kanunda Açıkça Düzenlenen Konular.253

5.3.5. Amaç Unsuru 254

5.4. Olağanüstü Hâl Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Denetimi 255

5.4.1. Yasama Denetimi255

5.4.2. Yargı Denetimi .256

ALTINCI BÖLÜM

SONUÇ

SONUÇ 259

KAYNAKLAR 265