Rekabet Hukukuna Giriş

Prof. Dr. Mustafa ATEŞ

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ.7

ÜÇÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ 11

İKİNCİ BASIYA ÖNSÖZ.13

BİRİNCİ BASIYA ÖNSÖZ 15

İÇİNDEKİLER.21

KISALTMALAR CETVELİ.29

BİRİNCİ BÖLÜM

REKABETİN TANIMI VE ÖNEMİ

1. REKABETİN TANIMI.35

KELİME VE KAVRAM OLARAK REKABET 35

KAVRAM OLARAK REKABETİN ANLAMI VE NİTELİĞİ 37

Genel Anlamda Rekabet Kavramı .37

Dar ve Teknik Anlamda Rekabet Kavramı.40

2. REKABETİN ÖNEMİ.43

GENEL OLARAK 43

REKABETİN FAYDALARI 44

İktisadî Sistemlerin Niteliğinin Tayininde Rekabetin Rolü 44

Genel Olarak44

Serbest Piyasa Ekonomi Düzeni44

Sosyalist Ekonomi Düzeni .46

Karma Ekonomi Düzeni .46

Rekabetin İktisadî Hayat Bakımdan Önemi .47

Genel Olarak47

Tahsiste Etkinlik.49

Üretimde Etkinlik49

Dinamik Etkinlik (Teknolojik Gelişme)50

Rekabetin Sosyal Hayat Bakımından Önemi.51

Genel Olarak51

Tüketici Menfaati Bakımından .51

Gelir Dağılımını Bakımından52

KOBİ’ler Bakımından .52

Rekabetin Siyasî Hayat Bakımından Önemi53

III. REKABETİN DOĞURDUĞU ENDİŞELER55

Genel Olarak55

Ölçek ve Kapsam Ekonomileri Bakımından.56

22 İçindekiler

Ağ Endüstrileri ve Yerleşik Firma Avantajları Bakımından 57

Ulusal Şampiyonlar Politikası Bakımından 58

Tarım Gibi Sosyal Boyutu Ön Planda Olan Sektörler Bakımından. 58

Serbest Meslek Erbabı Bakımından 59

Ahlâkî ve Sosyal Değerler Bakımından. 59

Sonuç Olarak. 60

İKİNCİ BÖLÜM

REKABET HUKUKUNA DAİR GENEL BİLGİLER

3. REKABET HUKUKUNUN MANA VE MAHİYETİ 63

REKABET HUKUKUNUN TANIMI VE UNSURLARI 63

Tanımı . 63

Unsurları 64

REKABET HUKUKUNUN KONUSU VE AMACI 64

Rekabet Hukukunun Konusu. 64

Rekabet Hukukunun Amacı. 66

4. REKABET HUKUKUNUN TARİHİ VE TEORİK TEMELLERİ. 73

REKABET HUKUKUNUN TARİHİ TEMELLERİ. 73

Genel Olarak . 73

İlk Dönemler 74

Roma Dönemi 76

Ortaçağ Dönemi 77

Genel Olarak . 77

Ortaçağ Batısında . 78

Ortaçağ Ortadoğu’sunda. 79

Genel olarak 79

İslâm’ın rekabetle ilişki kurulabilecek kural ve kurumları. 81

(i) Mülkiyet ve miras hakkı . 82

(ii) Çalışma ve teşebbüs hürriyeti . 83

(iii) Pazarın önemi ve serbest pazar yaklaşımı 84

(iv) Devletin ekonomideki rolü 85

(v) Piyasa parametrelerine müdahale. 86

(vii) Tekelleşme ve yoğunlaşmalara yaklaşım 88

(viii) Kartellere bakış . 91

Pazar denetimi ve Regülâsyon Kurumları (Hısbe Teşkilatı) 91

Erken Avrupa Dönemi . 93

Modern Rekabet Hukuku Dönemi . 96

Amerika Kıtasında. 97

Avrupa Kıtasında. 103

Diğer Ülkelerde 107

İçindekiler 23

REKABET HUKUKUNUN TEORİK TEMELLERİ109

Genel Olarak109

Klasikler110

Neo-Klasikler113

Chicago Okulu114

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

REKABET HUKUKU SİSTEMLERİ VE ULUSLARARASI BOYUT

5. REKABET HUKUKU SİSTEMLERİ.119

GENEL OLARAK 119

AMERİKAN REKABET HUKUKU SİSTEMİ121

Genel Olarak121

Rekabetin Korunmasıyla İlgili Kurallar .122

Rekabetin Korunmasıyla İlgili Kurumlar .126

III. AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKU SİSTEMİ128

Genel Olarak128

Rekabetin Korunmasıyla İlgili Kurallar .130

Genel Olarak130

Rekabeti İhlal Eden Çok Taraflı Davranışların Engellenmesi 131

Rekabeti İhlal Eden Tek Taraflı Davranışların Engellenmesi.133

Birleşme ve Devralmaların Kontrolü 134

Üye Devletlerin İç Pazardaki Rekabete Zarar Veren Davranışlarının

Engellenmesi .135

Rekabetin Korunması ve Uygulamasıyla İlgili Kurumlar 138

6. REKABET HUKUKU VE ULUSLARARASI BOYUT143

GENEL OLARAK 143

ULUSLARARASI BOYUTU OLAN REKABET SORUNLARI.145

Hard Core Karteller 145

İhracat ve İthalat Kartelleri .147

Birleşme ve Devralmalar147

Tek Taraflı Firma Davranışları .148

Pazara Giriş Engelleri 149

III. SORUNLARININ ÇÖZÜMÜNE YÖNELİK ÇABALAR 151

Genel Olarak151

Klasik Dönem.151

Modern Rekabet Hukuku Dönemi153

1990’lardan Sonraki Dönem.158

Bu Dönemin Temel Özellikleri .158

Bağlayıcı Kural Koyma (Hard Law) Çalışmaları.160

Bağlayıcı Olmayan Kural Koyma (Soft Law) Çalışmaları.163

REKABETİ KORUYAN KURAL VE KURUMLARIN EVRENSELLEŞMESİ.165

24 İçindekiler

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

TÜRK REKABET HUKUKUNA DAİR GENEL BİLGİLER

7. TÜRK REKABET HUKUKUNUN TARİHÇESİ 171

GENEL OLARAK 171

CUMHURİYET ÖNCESİ DÖNEM 172

Genel Olarak . 172

İslâm Hukuku ve İktisadında Rekabete Bakış . 173

Osmanlı Devletinde Ekonomik Düzen ve Rekabete Bakış 174

III. 1990’LI YILLARA KADAR CUMHURİYET DÖNEMİ 177

Bu Dönem Türkiye Ekonomisinin Genel Özellikleri . 177

Rekabet Hukukuyla İlgili Düzenleme Çabaları 180

4054 SAYILI KANUN’UN KABUL SÜRECİ VE SONRASI. 185

8. REKABET KANUNU’NUN TEMEL ÖZELLİKLERİ . 189

KANUN’UN RATIO LEGIS’İ 189

KANUNUN GENEL ÇERÇEVESİ . 190

III. KANUNUN AMACI 191

KANUNUN KAPSAMI. 195

9. TÜRK REKABET HUKUKUNUN KURUMSAL YAPISI 199

GENEL OLARAK 199

REKABET KURUMUNUN ÖRGÜTSEL VE FONKSİYONEL YAPISI 200

Kurumun Örgütsel Yapısı 200

Kurumun Fonksiyonel Yapısı. 204

Genel Olarak . 204

Politika Belirleme Sürecindeki Kurum Rolü. 204

Kuralların Uygulanmasındaki Rolü 206

Düzenleme 206

Denetim. 207

Rekabet savunuculuğu 208

III. YARGI MERCİLERİ. 214

İdari Yargı Mercileri . 214

Adli Yargı Mercileri 215

SEKTÖREL DÜZENLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURUMLAR 216

Genel Olarak . 216

Rekabet Kurumu ile Sektörel Düzenleyici Kurumların İlişkisi 219

BEŞİNCİ BÖLÜM

REKABET HUKUKUNUN SÜJELERİ

10. SÜJE KAVRAMININ HUKUKÎ MAHİYETİ 227

GENEL OLARAK SÜJE KAVRAMI 227

REKABET HUKUKU ANLAMINDA SÜJE VE SÜJE ÇEŞİTLERİ 228

İçindekiler 25

11. REKABET HUKUKU SÜJESİ OLARAK TEŞEBBÜSLER.229

TEŞEBBÜS KAVRAMI229

Genel Anlamda Teşebbüs ve İşletme Kavramı229

Rekabet Hukuku Anlamında Teşebbüs230

TEŞEBBÜSÜN UNSURLARI 232

İktisadî Faaliyette Bulunmak 233

İktisadî Faaliyetin Tanımı ve Kapsamı.233

İktisadî Faaliyetin Konuları.234

Mal ve hizmetler.235

Haklar 236

İktisadî Faaliyetin İlgili Olduğu Sektörler237

İktisadî Nitelikte Görülmeyen Faaliyetler238

Sosyal hizmetler (sosyal güvenlik ve sosyal koruma)238

Kamu gücüne dayanılarak yapılan işlem ve eylemler240

Kişisel ihtiyaçların karşılanmasına ve nihai tüketime mâtuf faaliyetler 241

Arızi olarak yapılan (sürekli olmayan) ticarî faaliyetler.242

İktisaden Bağımsızca Karar Verebilmek 243

İktisadî Bağımsızlığın Anlamı.243

Ekonomik Bütünlük Hali.244

Genel olarak 244

4054 sayılı Kanun hükümleri bakımından önemi.245

Ekonomik bütünlüğün tespitinde başvurulan kıstaslar.247

Teşebbüsle İlişki İçinde Olan Muhtelif Süjelerin Durumu.248

Şubeler 248

İşletme, üretim tesisi ve bölge müdürlüğü gibi birimler250

Bağlı tacir yardımcıları.250

Bağımsız tacir yardımcıları 251

(i) Genel olarak.251

(ii) Tellal.252

(iii) Komisyoncu252

(iv) Acente 253

Gerçek Kişiler Yönünden Ekonomik Bütünlük .256

III. TEŞEBBÜS ÇEŞİTLERİ258

Gerçek Kişiler.258

Tüzel Kişiler261

Tüzel Kişiliği Olmayan Topluluklar .265

Genel Ekonomik Menfaate Mâtuf Teşebbüsler ve Hukukî Tekeller .266

12. REKABET HUKUKU SÜJESİ OLARAK TEŞEBBÜS BİRLİKLERİ .273

TEŞEBBÜS BİRLİĞİ KAVRAMI273

Tanımı273

26 İçindekiler

Unsurları 273

Birden Fazla Teşebbüsün Varlığı 274

Belirli Bir Amacın Varlığı 275

Herhangi Bir Şekilde Gerçekleşen Birlikteliğin Devamlılığı . 277

TEŞEBBÜS BİRLİKLERİNİN TÜRLERİ . 279

ALTINCI BÖLÜM

REKABET HUKUKUNUN KONUSUNU OLUŞTURAN

PİYASA VE DAVRANIŞLAR

13. GENEL AÇIKLAMA 289

14. GENEL ANLAMDA PİYASA. 293

PİYASANIN TANIMI 293

PİYASA TÜRLERİ. 294

Genel Olarak . 294

Arz ve Talebin Konusuna Göre . 295

İktisadî Faaliyetin İlgili Olduğu Sektör ve Endüstrilere Göre 295

Coğrafi Ölçeğe Göre 295

Rekabetin Şekline Göre. 296

Oyuncuların Karar Verebilme Özgürlüğüne Göre . 296

Oyuncularının Sayısı ve Karşılaşma Şekline Göre . 297

Rekabetin Derecesine Göre 297

Tam rekabet piyasası 297

Tam tekel piyasası (monopol). 298

Eksik rekabet piyasası 302

Yarışılabilir piyasa (contestable market) . 302

15. PİYASANIN REKABET HUKUKUNDAKİ YERİ 305

GENEL OLARAK 305

İLGİLİ PAZARIN TANIMI VE TESPİTİ 308

Genel Olarak . 308

İlgili Ürün Pazarının Belirlenmesi. 309

Talep İkamesinin Dikkate Alınması . 310

Arz İkamesinin Dikkate Alınması. 313

Potansiyel Rekabetin Dikkate Alınması. 314

İlgili Coğrafi Pazarın Belirlenmesi 315

İlgili Pazarın Zaman Boyutu. 318

Pazarla İlgili Çeşitli Kavramlar. 320

16. REKABET HUKUKUNUN KONUSUNU OLUŞTURAN DAVRANIŞLAR 323

GENEL OLARAK DAVRANIŞ 323

KANUNUN KAPSAMINA GİREN DAVRANIŞLAR 324

Genel Olarak . 324

İçindekiler 27

Davranışın Niteliği325

Rekabetin Sınırlanmasının Anlamı.327

III. YASAKLANAN DAVRANIŞ TÜRLERİ328

Genel Olarak328

Çok Taraflı Davranışlar (Multilateral Conducts) .329

Tek Taraflı Davranışlar (Unilateral Conducts)333

Yoğunlaşma İşlemleri (Concentrations) .335

YEDİNCİ BÖLÜM

REKABET HUKUKUNUN KAYNAKLARI VE HUKUK SİSTEMİNDEKİ YERİ

17. REKABET HUKUKUNUN KAYNAKLARI339

GENEL OLARAK 339

REKABET HUKUKUNUN ASLÎ KAYNAKLARI340

III. REKABET HUKUKUNUN ŞEKLÎ KAYNAKLARI .343

Genel Olarak343

Birincil Kaynaklar343

İkincil Kaynaklar .345

Yönetmelikler .345

Tebliğler .346

Yargı Karar ve İçtihatları 348

Kurul Kararları349

Yönergeler ve Kılavuzlar349

Yardımcı Kaynaklar (Yabancı İçtihatlar ve Bilimsel Görüşler)351

18. REKABET HUKUKUNUN HUKUK SİSTEMİNDEKİ YERİ353

HUKUK SİSTEMİ VE REKABET KURALLARININ NİTELİĞİ 353

Hukuk Sistemi Kavramı353

Rekabeti Koruyan Kuralların Hukukî Niteliği 355

REKABET HUKUKUNUN KAMU HUKUKUNDAKİ YERİ 359

Genel Olarak359

Anayasa Hukukuyla İlişkisi.360

İdare Hukukuyla İlişkisi.363

Ceza Hukukuyla İlişkisi 365

Yargılama Hukukuyla İlişkisi 370

Milletlerarası Hukukla İlişkisi 372

III. REKABET HUKUKUNUN ÖZEL HUKUKTAKİ YERİ .376

Genel Olarak376

Ticaret Hukukuyla İlişkisi377

Medeni Hukukla İlişkisi.381

Borçlar Hukukuyla İlişkisi .383

Tüketicinin Korunması Hukukuyla İlişkisi .387

Fikrî Mülkiyet Hukukuyla İlişkisi390

28 İçindekiler

SEKİZİNCİ BÖLÜM

REKABET KANUNUNUN UYGULANMASI

19. KANUNUN YER VE ZAMAN BAKIMINDAN UYGULANMASI . 399

GENEL OLARAK 399

KANUNUN YER BAKIMINDAN UYGULANMASI 400

Genel Olarak . 400

Milletlerarası Umumi (Kamu) Hukuku Yönüyle 401

Genel Prensipler 401

Kanunun Benimsediği Prensipler 402

Mülkîlik prensibi. 402

Etki doktrini 404

Milletlerarası Özel Hukuk Yönüyle. 408

III. KANUNUN ZAMAN BAKIMINDAN UYGULANMASI. 411

Genel Olarak . 411

Kanunun Yürürlüğe Girişi ve Uygulanmasına Başlama Süreci . 412

Kanunda Sonradan Yapılan Değişikliklerin Uygulanması . 413

20. KANUN UYGULAMASINDA ÖZELLİK ARZEDEN ALANLAR . 421

GENEL OLARAK 421

AB HUKUKUNDAKİ İSTİSNALAR. 422

Tarım Sektörü 422

Ulaştırma Sektörü 424

Savunma Sanayii Sektörü . 425

Nükleer Enerji 425

Diğer Haller 426

III. TÜRK HUKUKUNDAKİ İSTİSNALAR  426

Genel Olarak . 426

Devlet Destekleri (Yardımları) . 427

Diğer Konu ve Faaliyetler 433

21. KANUNLAR ÇATIŞMASI: REKABET KANUNU’NUN DİĞER KANUNLARLA

BİRLİKTE UYGULANMASI  441

NORMLAR ARASINDAKİ HİYERARŞİ VE ÇATIŞMA . 441

KANUNLARDA AÇIK HÜKÜMLERİN BULUNMASI HALİ 442

III. EŞDEĞER KANUNLAR ARASINDAKİ ÇATIŞMA HALİ . 443

EŞDEĞER OLMAYAN (ÖZEL-GENEL) KANUNLARIN ÇATIŞMASI HALİ 444

ÖNCEKİ KANUN – SONRAKİ KANUN ÇATIŞMASI HALİ 447

REKABET KANUNU - SEKTÖRE ÖZGÜ KANUN ÇATIŞMASI 449

KAYNAKLAR . 455

KAVRAM DİZİNİ  475