Türkiye Cumhuriyeti AnayasasıMadde Gerekçeli
Necmettin ALAN
İÇİNDEKİLER
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI
Madde Sayfa
BAŞLANGIÇ 17
BİRİNCİ KISIM
Genel Esaslar
I. Devletin şekli. 1.19
II. Cumhuriyetin nitelikleri 2.19
III. Devletin bütünlüğü, resmî dili, bayrağı,
millî marşı ve başkenti . 3.20
IV. Değiştirilemeyecek hükümler 4.21
V. Devletin temel amaç ve görevleri 5.21
VI. Egemenlik 6.22
VII. Yasama yetkisi 7.24
VIII. Yürütme yetkisi ve görevi 8.24
IX. Yargı yetkisi 9.25
X. Kanun önünde eşitlik . 10.25
XI. Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü . 11.28
İKİNCİ KISIM
Temel Haklar ve Ödevler
BİRİNCİ BÖLÜM
Genel Hükümler
GENEL GEREKÇE .28
I. Temel hak ve hürriyetlerin niteliği . 12.32
II. Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması 13.33
6
III. Temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılamaması
. 14.33
IV. Temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının
durdurulması. 15.33
V. Yabancıların durumu 16.35
İKİNCİ BÖLÜM
Kişinin Hakları ve Ödevleri
I. Kişinin dokunulmazlığı, maddî ve manevî
varlığı. 17.36
II. Zorla çalıştırma yasağı. 18.38
III. Kişi hürriyeti ve güvenliği . 19.39
IV. Özel hayatın gizliliği ve korunması.46
A. Özel hayatın gizliliği . 20.46
B. Konut dokunulmazlığı. 21.48
C. Haberleşme hürriyeti. 22.49
V. Yerleşme ve seyahat hürriyeti . 23.50
VI. Din ve vicdan hürriyeti 24.52
VII. Düşünce ve kanaat hürriyeti . 25.53
VIII. Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti 26.54
IX. Bilim ve sanat hürriyeti . 27.57
X. Basın ve yayımla ilgili hükümler.57
A. Basın hürriyeti . 28.57
B. Süreli ve süresiz yayın hakkı . 29.63
C. Basın araçlarının korunması 30.65
D. Kamu tüzelkişilerinin elindeki basın dışı
kitle haberleşme araçlarından yararlanma
hakkı . 31.65
7
E. Düzeltme ve cevap hakkı . 32.67
XI. Toplantı hak ve hürriyetleri 68
A. Dernek kurma hürriyeti . 33.68
B. Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme
hakkı 34.69
XII. Mülkiyet hakkı 35.70
XIII. Hakların korunması ile ilgili hükümler74
A. Hak arama hürriyeti. 36.74
B. Kanunî hâkim güvencesi . 37.75
C. Suç ve cezalara ilişkin esaslar . 38.76
XIV. İspat hakkı 39.80
XV. Temel hak ve hürriyetlerin korunması 40.81
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler
I. Ailenin korunması ve çocuk hakları. 41.82
II. Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi. 42.84
III. Kamu yararı88
A. Kıyılardan yararlanma. 43.88
B. Toprak mülkiyeti. 44.89
C. Tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında
çalışanların korunması . 45.91
D. Kamulaştırma 46.92
E. Devletleştirme ve özelleştirme 47.92
IV. Çalışma ve sözleşme hürriyeti . 48.94
V. Çalışma ile ilgili hükümler.95
A. Çalışma hakkı ve ödevi . 49.95
B. Çalışma şartları ve dinlenme hakkı . 50.98
8
C. Sendika kurma hakkı. 51.99
D. Sendikal faaliyet 52.101
VI. Toplu iş sözleşmesi, grev hakkı ve lokavt.101
A. Toplu iş sözleşmesi ve toplu sözleşme
hakkı 53.101
B. Grev hakkı ve lokavt . 54.105
VII. Ücrette adalet sağlanması 55.110
VIII. Sağlık, çevre ve konut 111
A. Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması 56.111
B. Konut hakkı. 57.113
IX. Gençlik ve spor .114
A. Gençliğin korunması . 58.114
B. Sporun geliştirilmesi ve tahkim. 59.115
X. Sosyal güvenlik hakları119
A. Sosyal güvenlik hakkı . 60.119
B. Sosyal güvenlik bakımından özel olarak
korunması gerekenler 61.119
C. Yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşları
62.120
XI. Tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunması
63.121
XII. Sanatın ve sanatçının korunması 64.122
XIII. Devletin iktisadî ve sosyal ödevlerinin
sınırları 65.123
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Siyasî Haklar ve Ödevler
I. Türk vatandaşlığı . 66.124
9
II. Seçme, seçilme ve siyasî faaliyette bulunma
hakları 67.125
III. Siyasî partilerle ilgili hükümler.128
A. Parti kurma, partilere girme ve partilerden
ayrılma 68.128
B. Siyasî partilerin uyacakları esaslar 69.131
IV. Kamu hizmetlerine girme hakkı 136
A. Hizmete girme. 70.136
B. Mal bildirimi . 71.137
V. Vatan hizmeti 72.137
VI. Vergi ödevi 73.138
VII. Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine
başvurma hakkı . 74.139
ÜÇÜNCÜ KISIM
Cumhuriyetin Temel Organları
BİRİNCİ BÖLÜM
Yasama
I. Türkiye Büyük Millet Meclisi .141
A. Kuruluşu 75.141
B. Milletvekili seçilme yeterliliği 76.142
C. Türkiye Büyük Millet Meclisinin seçim
dönemi. 77.145
D. Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin
geriye bırakılması ve ara seçimleri . 78.146
E. Seçimlerin genel yönetim ve denetimi 79.148
F. Üyelikle ilgili hükümler 150
1. Milletin temsili. 80.150
2. Andiçme . 81.150
10
3. Üyelikle bağdaşmayan işler . 82.151
4. Yasama dokunulmazlığı. 83.153
5. Milletvekilliğinin düşmesi . 84.155
6. İptal istemi 85.161
7. Ödenek ve yolluklar . 86.163
II. Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev
ve yetkileri.165
A. Genel olarak 87.165
B. Kanunların teklif edilmesi ve görüşülmesi
. 88.167
C. Kanunların Cumhurbaşkanınca yayımlanması
89.167
D. Milletlerarası andlaşmaları uygun bulma
90.169
E. Kanun hükmünde kararname çıkarma
yetkisi verme . 91.172
F. Savaş hali ilânı ve silahlı kuvvet kullanılmasına
izin verme . 92.174
III. Türkiye Büyük Millet Meclisinin faaliyetleri
ile ilgili hükümler175
A. Toplanma ve tatil. 93.175
B. Başkanlık Divanı. 94.177
C. İçtüzük, siyasî parti grupları ve kolluk
işleri. 95.180
D. Toplantı ve karar yeter sayısı 96.181
E. Görüşmelerin açıklığı ve yayımlanması 97.182
IV. Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgi
edinme ve denetim yolları .183
A. Genel olarak 98.183
11
B. Gensoru . 99.184
C. Meclis soruşturması 100.185
İKİNCİ BÖLÜM
Yürütme
I. Cumhurbaşkanı187
A. Nitelikleri ve tarafsızlığı 101.187
B. Seçimi 102.188
C. Andiçmesi . 103.189
D. Görev ve yetkileri 104.190
E. Sorumluluk ve sorumsuzluk hali. 105.193
F. Cumhurbaşkanına vekillik etme 106.195
G. Cumhurbaşkanı Genel Sekreterliği . 107.195
H. Devlet Denetleme Kurulu 108.195
II. Bakanlar Kurulu 196
A. Kuruluş 109.196
B. Göreve başlama ve güvenoyu . 110.197
C. Görev sırasında güvenoyu. 111.198
D. Görev ve siyasî sorumluluk. 112.199
E. Bakanlıkların kurulması ve bakanlar. 113.200
F. Seçimlerde geçici Bakanlar Kurulu. 114.200
G. Tüzükler 115.201
H. Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin
Cumhurbaşkanınca yenilenmesi . 116.202
İ. Millî Savunma.203
1. Başkomutanlık ve Genelkurmay
Başkanlığı. 117.203
2. Millî Güvenlik Kurulu . 118.204
12
III. Olağanüstü yönetim usulleri207
A. Olağanüstü haller.207
1. Tabiî afet ve ağır ekonomik bunalım
sebebiyle olağanüstü hal ilânı 119.207
2. Şiddet olaylarının yaygınlaşması ve
kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması
sebepleriyle olağanüstü hal
ilânı 120.208
3. Olağanüstü hallerle ilgili düzenleme 121.209
B. Sıkıyönetim, seferberlik ve savaş hali. 122.211
IV. İdare 213
A. İdarenin esasları 213
1. İdarenin bütünlüğü ve kamu tüzelkişiliği
123.213
2. Yönetmelikler. 124.214
B. Yargı yolu 125.215
C. İdarenin kuruluşu 219
1. Merkezî idare . 126.219
2. Mahallî idareler 127.221
D. Kamu hizmeti görevlileriyle ilgili hükümler
.223
1. Genel ilkeler. 128.223
2. Görev ve sorumlulukları, disiplin
kovuşturulmasında güvence . 129.225
E. Yükseköğretim kurumları ve üst kuruluşları.
227
1. Yükseköğretim kurumları 130.227
2. Yükseköğretim üst kuruluşları . 131.230
13
3. Yükseköğretim kurumlarından özel
hükümlere tâbi olanlar . 132.231
F. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, radyo
ve televizyon kuruluşları ve kamuyla
ilişkili haber ajansları 133.231
G. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek
Kurumu . 134.234
H. Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları
. 135.235
İ. Diyanet İşleri Başkanlığı. 136.239
J. Kanunsuz emir 137.239
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Yargı
I. Genel hükümler 240
A. Mahkemelerin bağımsızlığı. 138.240
B. Hâkimlik ve savcılık teminatı . 139.241
C. Hâkimlik ve savcılık mesleği 140.242
D. Duruşmaların açık ve kararların gerekçeli
olması . 141.244
E. Mahkemelerin kuruluşu. 142.245
F. Devlet Güvenlik Mahkemeleri 143.246
G. Adalet Hizmetlerinin denetimi 144.246
H. Askerî yargı. 145.248
II. Yüksek mahkemeler.251
A. Anayasa Mahkemesi .251
1. Kuruluşu. 146.251
2. Üyelerin görev süresi ve üyeliğin
sona ermesi. 147.262
14
3. Görev ve yetkileri. 148.264
4. Çalışma ve yargılama usulü . 149.270
5. İptal davası . 150.273
6. Dava açma süresi . 151.274
7. Anayasaya aykırılığın diğer mahkemelerde
ileri sürülmesi. 152.275
8. Anayasa Mahkemesinin kararları. 153.276
B. Yargıtay. 154.278
C. Danıştay. 155.280
D. Askerî Yargıtay . 156.281
E. Askerî Yüksek İdare Mahkemesi 157.283
F. Uyuşmazlık Mahkemesi 158.285
III. Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu 159.287
IV. Sayıştay 160.303
DÖRDÜNCÜ KISIM
Malî ve Ekonomik Hükümler
BİRİNCİ BÖLÜM
Malî Hükümler
I. Bütçe 306
A. Bütçenin hazırlanması ve uygulanması. 161.306
B. Bütçenin görüşülmesi 162.307
C. Bütçelerde değişiklik yapılabilme esasları
. 163.309
D. Kesinhesap 164.309
E. Kamu iktisadî teşebbüslerinin denetimi 165.310
15
İKİNCİ BÖLÜM
Ekonomik Hükümler
I. Planlama; Ekonomik ve Sosyal Konsey . 166.311
II. Piyasaların denetimi ve dış ticaretin düzenlenmesi
. 167.313
III. Tabiî servetlerin ve kaynakların aranması
ve işletilmesi . 168.314
IV. Ormanlar ve orman köylüsü .315
A. Ormanların korunması ve geliştirilmesi 169.315
B. Orman köylüsünün korunması 170.317
V. Kooperatifçiliğin geliştirilmesi 171.319
VI. Tüketiciler ile esnaf ve sanatkârların korunması
320
A. Tüketicilerin korunması 172.320
B. Esnaf ve sanatkârların korunması . 173.321
BEŞİNCİ KISIM
Çeşitli Hükümler
I. İnkılâp kanunlarının korunması. 174.322
ALTINCI KISIM
Geçici Hükümler
Geçici Madde 1.324
Geçici Madde 2.324
Geçici Madde 3.326
Geçici Madde 4.327
Geçici Madde 5.327
Geçici Madde 6.328
Geçici Madde 7.328
16
Geçici Madde 8.328
Geçici Madde 9.328
Geçici Madde 10.328
Geçici Madde 11.329
Geçici Madde 12.329
Geçici Madde 13.330
Geçici Madde 14.331
Geçici Madde 15.331
Geçici Madde 16.331
Geçici Madde 17.332
Geçici Madde 18.333
Geçici Madde 19.336
YEDİNCİ KISIM
Son Hükümler
I. Anayasanın değiştirilmesi, seçimlere ve
halkoylamasına katılma. 175.342
II. Başlangıç ve kenar başlıklar 176.344
III. Anayasanın yürürlüğe girmesi 177.344
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASINA
İŞLENEMEYEN GEÇİCİ MADDELER
3.10.2001 tarihli ve 4709 sayılı Kanunun geçici
maddesi348
27.12.2002 tarihli ve 4777 sayılı Kanunun geçici
maddesi 348
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASINDA
YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER349
