Tüketici Hukukunda Haksız Şartlar

TÜKETİCİ HUKUKUNDA HAKSIZ ŞARTLAR



Dr.Ömer ÇINAR



ÖNSÖZ ..................................................................................................................... v

İÇİNDEKİLER.................................................................................................... v ii

K ISA LTM A LA R..................................................................................................xv

GİRİŞ.........................................................................................................................1

Birinci Bölüm

HAKSIZ ŞARTIN TARİHSEL GELİŞİMİ,

HAKSIZ ŞART KAVRAMI, UNSURLARI VE

TÜKETİCİ SÖZLEŞMELERİNDE YER ALAN

HAKSIZ ŞARTLAR

I. HAKSIZ ŞARTIN TARİHSEL GELİŞİMİ .........................................7

II. HAKSIZ ŞART KAVRAMI ...................................................................15

A. Genel Olarak .........................................................................................15

1. Mukayeseli Hukukta Yeralan Düzenlemeler..........................16

a. Almanya ...................................................................................16

b. Avusturya.................................................................................17

İÇİNDEKİLERviii

c. Fransa........................................................................................18

d. İngiltere ....................................................................................19

e. İtalya..........................................................................................19

2. Türk Hukukunda Yer Alan Düzenlemeler............................. 20

B. Haksız Şartın Tanımı......................................................................... 22

III. HAKSIZ ŞARTIN UNSURLARI ....................................................... 24

A. Tüketici ile Müzakere Edilmemesi................................................. 24

B. Dürüstlük Kuralına Aykırı Olarak, Tüketici Aleyhine

Oransızlık Oluşturması......................................................................29

IV. TÜKETİCİ SÖZLEŞMELERİNDE YER ALAN HAKSIZ

ŞARTLAR ...................................................................................................32

A. Genel Olarak ........................................................................................32

B. Tüketici Sözleşmelerinin Tarafları ve Konusu.............................35

1. Tarafları...........................................................................................35

a. Tüketici ...................................................................................35

b. Girişimci .................................................................................39

2. Konusu.............................................................................................42

C. Bireysel Sözleşmelerde Yer Alan Haksız Şartlar.......................... 46

D. Standart Sözleşmelerde Yer Alan Haksız Şartlar: Genel

İşlem Koşulları .................................................................................... 48

1. Genel Olarak ................................................................................. 48

2. Genel İşlem Koşullarının Tanımı, Unsurları ve

Hukukî Niteliği ............................................................................ 50

a. Tanım....................................................................................... 50

b. Unsurları ..................................................................................52

aa. Sözleşmenin İçeriğine Dâhil Edilmesi.......................52

bb. Önceden Tek Yanlı Olarak Belirlenmesi ...................55ix

cc. Çok Sayıda Sözleşmede Kullanılmak Üzere

Hazırlanması....................................................................57

c. Genel İşlem Koşullarının Hukukî Niteliği ......................59

aa. Norm Teorisi....................................................................59

bb. Sözleşme Teorisi............................................................. 60

cc. Değerlendirme................................................................ 60

3. Genel İşlem Koşulları Olarak Değerlendirmede

Önem Taşımayan Hususlar........................................................61

İkinci Bölüm

GENEL İŞLEM KOŞULLARININ

YÜRÜRLÜK DENETİMİ VE YORUMU

I. GENEL İŞLEM KOŞULLARININ DENETİMİ SORUNU ....... 63

II. GENEL İŞLEM KOŞULLARININ YÜRÜRLÜK

DENETİMİ .................................................................................................67

A. Genel Olarak .........................................................................................67

B. Genel İşlem Koşullarının Sözleşme İle İlişkilendirilmesi .........70

1. İlişkilendirme Anlaşması............................................................70

a. Genel Olarak ..........................................................................70

b. Girişimcinin Açık İrade Beyanının Olması ................... 72

aa. Genel İşlem Koşullarının Tüketiciye Teslimi veya

Açıkça Bu Koşullara Yollama Yapılması ....................74

bb. Genel İşlem Koşullarının İlân edilmesi.................... 77

cc. Tüketiciye Genel İşlem Koşullarının İçeriğini

Öğrenme İmkânı Tanınması........................................78x

c. Tüketicinin Kabul Beyanı................................................... 80

aa. Genel Olarak ................................................................... 80

bb. Genel Bilinçli Kabul .......................................................81

cc. Özel Bilinçli Kabul ........................................................ 83

2. İlişkilendirme Anlaşması Açısından Bazı Özel

Durumlar........................................................................................85

a. Genel Olarak ...........................................................................85

b. Fatura, İrsaliye, Bilet Gibi Belgelerde Yer Alan

Genel İşlem Koşulları .......................................................... 88

c. Teyit Mektubunda Yer Alan Genel İşlem Koşulları.......91

d. Örf ve Âdet Hukuku veya Ticarî Teamül Hâline

Gelen Genel İşlem Koşulları................................................93

e. Çerçeve Sözleşmelerde Yer Alan Genel İşlem

Koşulları ................................................................................. 94

3. İlişkilendirme Anlaşmasına Rağmen Bazı Koşulların

Yürürlük Kazanamaması...............................................................95

III. YÜRÜRLÜK DENETİMİNİN SONUÇLARI................................ 99

A. Genel Olarak ........................................................................................ 99

B. Sözleşmenin Geri Kalanının Durumu......................................... 102

C. Sözleşmenin Tamamlanması ......................................................... 105

IV. GENEL İŞLEM KOŞULLARININ YORUMU ............................. 107

A. Genel Olarak ..................................................................................... 107

B. Genel İşlem Koşullarının Yorumunda İzlenecek Yöntem....... 109

1. Sübjektif ve Objektif Yorum Yöntemleri.............................. 109

2. Belirsizlik Hâlinde Yorum İlkesi.............................................114

3. Daraltıcı Yorum İlkesi................................................................117xi

Üçüncü Bölüm

GENEL İŞLEM KOŞULLARININ İÇERİK

DENETİMİ

I. GENEL OLARAK...................................................................................119

II. YASAL DÜZENLEMELERDEN ÖNCE İÇERİK

DENETİMİNDE YARARLANILAN BAZI HUKUKİ

OLANAKLAR.........................................................................................124

A. Genel Olarak ......................................................................................124

B. Ahlaka Aykırılık................................................................................ 125

C. Edimi Tek Taraflı Belirleme Yetkisi ............................................. 129

D. Culpa in Contrahendo ..................................................................... 131

E. Dürüstlük Kuralı............................................................................... 132

F. Değerlendirme .................................................................................. 137

III. İÇERİK DENETİMİNİN OBJEKTİF KRİTERİ:

DÜRÜSTLÜK KURALI ..................................................................... 138

A. Genel Olarak ..................................................................................... 138

B. Mukayeseli Hukukta Yer Alan Düzenlemeler ......................... 140

1. Almanya ....................................................................................... 140

2. İngiltere ....................................................................................... 142

C. Türk Hukukundaki Düzenlemeler ............................................. 143

IV. İÇERİK DENETİMİNİN SÜBJEKTİF KRİTERİ....................... 144

A. Genel Olarak ...................................................................................... 144

B. Tüketici Aleyhine Sözleşmedeki Hak ve Yükümlülüklerin

Dağılımında Oransızlık Meydana Gelmesi................................ 146

1. Oransızlık Kavramı ................................................................... 146

2. Oransızlığın Belirlenmesinde Sözleşmenin Kuruluşu

Sırasındaki Durum ve Koşulların Değerlendirilmesi ....... 154xii

a. Genel olarak ......................................................................... 154

b. Girişimcinin Gücünün İlişkiye Etkisi ........................... 157

c. Tüketicinin İşlem Deneyimi ve Bilgi Düzeyi............... 160

d. Sözleşmenin Yapılmasında Tarafların

Davranışları.......................................................................... 162

V. GENEL İŞLEM KOŞULLARININ İÇERİK DENETİMİ

AÇISINDAN ŞEFFAFLIK İLKESİ .................................................. 163

A. Şeffaflık Kavramı ve İşlevleri ......................................................... 163

1. Şeffaflık Kavramı....................................................................... 163

2. Şeffaflık İlkesinin İşlevleri....................................................... 168

a. Piyasadaki Rekabetin İşleyişi Açısından İşlevi............ 168

b. Yürürlük Denetimi Açısından İşlevi................................170

B. İçerik Denetimi Açısından “Şeffaflık İlkesi” ............................. 172

VI. İÇERİK DENETİMİNİN SINIRLARI ............................................176

A. Genel Olarak ......................................................................................176

B. Kanunî Düzenlemeden Sapan veya Tamamlayan Kayıtlar......178

C. Sözleşmenin Aslî Konusuna ve Edim - Karşı Edim

Dengesine İlişkin Kayıtlar .............................................................181

VII. İÇERİK DENETİMİNİN HUKUKİ SONUÇLARI.................... 184

A. Kısmî Hükümsüzlük........................................................................ 184

1. Genel Olarak Kısmî Hükümsüzlük ....................................... 184

2. İçerik Denetiminin Hukukî Sonucu Olarak Kısmî

Hükümsüzlük ..............................................................................191

B. Sözleşme Boşluğunun Doldurulması .......................................... 196xiii

Dördüncü Bölüm

TÜKETİCİ SÖZLEŞMELERİNDE HAKSIZ

ŞART OLARAK KABUL EDİLEN BAZI

DURUMLAR

I. GENEL OLARAK.................................................................................. 201

II. SÖZLEŞMENİN KURULMASI VE İFASI İLE İLGİLİ

K AY ITLA R ..............................................................................................203

III. GİRİŞİMCİNİN SORUMLULUĞUNU KISITLAYAN

VEYA KAYITLAR ................................................................................. 213

IV. SÖZLEŞMENİN SONA ERDİRİLMESİNE İLİŞKİN

K AY ITLA R ..............................................................................................223

V. USUL HUKUKUNA İLİŞKİN KAYITLAR.................................. 232

SONUÇ................................................................................................................ 239

EK 1: 4077 SAYILI TÜKETİCİNİN KORUNMASI

HAKKINDA KANUNUN(4822 SAYILI KANUNUN 7.

MADDESİ İLE DEĞİŞİK) 6. MADDESİ............................................249

EK 2:TÜKETİCİ SÖZLEŞMELERİNDEKİ HAKSIZ

ŞARTLARHAKKINDA YÖNETMELİK .......................................... 251

EK 3: TÜKETİCİ SÖZLEŞMELERİNDE KÖTÜYE

KULLANILABİLİR KAYITLAR HAKKINDA 5 NİSAN

1993 TARİHLİ AVRUPA KONSEYİ YÖNERGESİ ........................ 259

BİBLİYOGRAFYA............................................................................................ 267