Türkiye'de Anayasal Kimliğin İnşası ve Dönüşümü

Ömür AYDIN

İÇİNDEKİLER

YAZAR HAKKINDA . III

ÖNSÖZ . VII

İÇİNDEKİLER . IX

KISALTMALAR . XIII

ÖZET . XV

ABSTRACT  XV

GİRİŞ  1

BİRİNCİ BÖLÜM

ANAYASA VE ANAYASAL KİMLİK

ANAYASA VE ANAYASACILIK . 5

1.1. Anayasacılığın Tarihsel Kökenleri  5

1.2. 20. Yüzyılın İlk Yarısında Anayasal Çöküşler ve Otoriterleşme  7

1.3. II. Dünya Savaşı Sonrası Anayasal Restorasyon Çabaları ve Anayasa Yargısı . 8

1.4. 1990 Sonrası Anayasacılık: Ulusötesi Etkileşim ve Demokratikleşme  11

1.5. 21. Yüzyılda Anayasacılık: Popülizm, Dijitalleşme ve Krizler  12

1.6. Anayasanın Çok Boyutlu Yapısı . 14

ANAYASAL KİMLİK 16

2.1. Kavram, İçerik ve Yaklaşımlar  16

2.2. Anayasal Kimliğin Fonksiyonları  19

2.2.1. Kimlik ve Özgünlük Sağlama  19

2.2.2. Temel İlkeleri Koruma ve Anayasal Değişmezlik . 23

2.2.3. Devlet Organlarının İşlem ve Eylemlerine Yön Verici İşlevi  28

2.2.4. Çoğulculuğu Koruma ve Toplumsal Bütünlük Sağlama . 29

2.3. Anayasa Yargısı ve Anayasal Kimlik  30

2.4. Anayasal Kimliğin Kötüye Kullanımı ve Eleştirileri . 34

İKİNCİ BÖLÜM

1876 KANUN-I ESASİ VE ANAYASAL KİMLİĞİ

Osmanlı’da Anayasacılığın Tarihsel Arka Planı (1808–1876) 37

1.1. Sened-i İttifak (1808): Osmanlı’da Merkezi Otoriteyi Sınırlama Teşebbüsü  37

1.2. Merkezîleşme, Kurumsallaşma ve Hukukî Kodifikasyon Çabaları . 39

1.3. Tanzimat ve Islahat Reformları ve Meşrutiyet Fikrinin Gelişimi . 40

1876 Kânûn-ı Esâsî’nin Hazırlık Süreci ve İlanı 42

1876 Kânûn-ı Esâsî’nin Egemenlik Anlayışı ve Temel Nitelikler . 44

1876 Kânûn-ı Esâsî’de Kuvvetler Ayrılığı ve Hükümet Sistemi . 48

1876 Kânûn-ı Esâsî’de Temel Hak ve Hürriyetler Rejimi 50

Kânûn-ı Esâsî’nin Fiilî Askıya Alınışı: 1878 Meclis-i Umûmî’nin Tatili 51

1876 Kânûn-ı Esâsî’nin Anayasal Kimliği Üzerine Bir Değerlendirme 53

1878-1908 Anayasal Kesinti ve Siyasal Arayışlar . 55

1909 Kânûn-ı Esâsî Tadilatı ve Meşrutî Monarşi’nin Kurumsallaşması 58

1913–1920: Meşrutiyetin Tasfiyesi 60

1909 Değişiklikleri ve Sonrası Anayasal Kimliğin Dönüşümü Üzerine Bir Değerlendirme 63

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

1921 TEŞKİLAT-I ESASİYE KANUNU VE ANAYASAL KİMLİĞİ

Hazırlık Süreci ve İlanı 65

Egemenlik Anlayışı ve Temel Nitelikleri . 70

Anayasa’nın Kabulü Sonrasında Meclis’te Siyasal Ortam 73

1923 Anayasa Değişikliği 75

1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ve Anayasal Kimliği Üzerine Bir Değerlendirme 77

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

1924 TEŞKİLAT-I ESASİYE KANUNU VE ANAYASAL KİMLİĞİ

Hazırlık Süreci ve İlanı 79

Devletin Niteliği, Egemenlik Anlayışı ve Temel Anayasal İlkeler 80

Kuvvetler Ayrılığı ve Hükümet Sistemi . 82

Temel Hak ve Hürriyetler 83

1924-1950 Dönemi Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ve Anayasal Kimliği Üzerine Bir Değerlendirme 84

1950-1960 Dönemi Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ve Anayasal Kimliği Üzerine Bir Değerlendirme 87

BEŞİNCİ BÖLÜM

1961 ANAYASASI VE ANAYASAL KİMLİĞİ

Hazırlık Süreci ve İlanı 89

Anayasa’nın Yapısı ve Temel Özellikleri 90

Devletin Niteliği, Egemenlik Anlayışı ve Temel Anayasal İlkeler 92

Kuvvetler Ayrılığı ve Hükümet Sistemi . 94

Temel Hak ve Hürriyetler 96

1961–1980 Dönemi: Anayasal Vaatlerden Siyasal Tıkanmaya 97

1961 Anayasası ve Anayasal Kimliği Üzerine Bir Değerlendirme . 100

ALTINCI BÖLÜM

1982 ANAYASASI VE ANAYASAL KİMLİĞİ

Hazırlık Süreci ve İlanı 103

Anayasa’nın Yapısı ve Temel Özellikleri 104

Kuvvetler Ayrılığı ve Hükümet Sistemi . 107

1982 Anayasasının Temel Yaklaşımı ve Anayasal Kimliği 108

1982–2001 Arası Türkiye’de Anayasal Gelişmeler . 110

2001-2007 Arası Türkiye’de Anayasal Gelişmeler 114

2007-2010 Arası Türkiye’de Anayasal Gelişmeler 118

2010-2017 Arası Türkiye’de Anayasal Gelişmeler 123

2017 Anayasa Değişiklikleri ve Yeni Anayasal Düzen 129

9.1. Değişiklik Teklifinin Gerekçeleri  129

9.2. Anayasa Değişikliklerinin Kapsamı  130

9.3. Yürütme Organının Yeni Mimarisi 131

9.4. Yasama ve Yargının Yeni Konumu . 132

1982 Anayasası’ndan Günümüze Anayasal Kimliğin Dönüşümü . 133

YEDİNCİ BÖLÜM

TÜRKİYE’DE ANAYASAL KİMLİĞİN KURUCU İLKELERİ

Cumhuriyet Rejimi . 137

Laiklik 142

2.1. Türkiye’de Laiklik ve Tarihsel Gelişimi . 142

2.2. Anayasa Mahkemesi ve Laiklik . 151

Atatürk Milliyetçiliği . 159

Üniter Devlet 163

SONUÇ . 169

KAYNAKÇA  175