Otonom ve Otomatik İnsansız Hava Aracı İHA Sistemlerinin Sebep Olduğu Zararlardan Kaynaklanan Sözleşme Dışı Sorumluluk

Dr. Öğr. Üyesi Tuğçe ORAL ( Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk ABD Öğretim Üyesi )

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ5

KISALTMALAR.19

GİRİŞ27

BÖLÜM

İNSANSIZ HAVA ARAÇLARIYLA VE UÇUŞ DESTEK

SİSTEMLERİYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

HAVA ARACININ TANIMI, UNSURLARI VE

SINIFLANDIRILMASI.31

Hava Aracı Kavramı31

Hava Aracının Unsurları.34

Havalanabilme35

Havada Seyredebilme36

Hava Araçlarının Sınıflandırılması .38

Devlet Hava Aracı – Sivil Hava Aracı Ayrımı .38

Askeri Hava Aracı43

Sivil Hava Aracı46

Balon.47

Hava Gemisi47

Planör .48

Uçak49

12

Döner Kanatlı (Rotorlu) Hava Araçları .52

Ornitopter53

Çok Hafif Hava Araçları54

İnsansız Hava Araçları.54

İNSANSIZ HAVA ARAÇLARININ UÇUŞ

ESASLARINA İLİŞKİN GENEL BİLGİLER 57

İnsansız Hava Aracı Sistemlerinin Başlıca Alt

Sistemleri.57

Hava Aracı.57

Görev Planlama ve Kontrol İstasyonu (Mission

Planning and Control Station – MPCS)58

Faydalı Yük .59

Veri İletme Kanalı.61

Yer Veri Terminali62

Hava Veri Terminali 62

Otonom İnsansız Hava Araçlarının Gelişimi.63

Birinci Aşama: Waypoint Navigation .65

İkinci Aşama: Mid-Level Control (Orta

Düzeyde Kontrol).65

Üçüncü Aşama: High-Level Control (Yüksek

Düzeyde Kontrol).66

Tam Otonomi67

Otonom İnsansız Hava Araçlarının Hareket

Esasları.68

Uçuş Kontrol Sistemi .70

Sensörler.70

Uçuşa ilişkin Diğer Veriler73

13

Uçuş Kontrol Sisteminin Çalışması74

Görev Kontrol Sistemi .74

Kontrol Sitemi Algoritmaları 75

Çarpışma Önleme Sistemi .75

Görev Planlama.80

Aktüatör.80

Otonom Karar Mekanizması81

Otonomi.82

Yapay Zekâ (Artificial Intelligence (AI)-

Künstliche Intelligez (KI)) .83

Tanımı.83

Türleri .86

iii. Makine Öğrenimi (Machine Learning

(ML) – Machinelles Lernen).88

Bağımsızlık 98

Otonom Sistemlerin Karar Almasında

Kullanılan Temel Algoritma Türleri ve

Otonom İHA Sistemlerinde Kullanılan

Algoritmalar98

BÖLÜM

TÜRK SİVİL HAVACILIK KANUNU KAPSAMINDA OTONOM

YA DA OTOMATİK İNSANSIZ SİVİL HAVA ARACI İŞLETENİN

VE İDARENİN OTONOM YA DA OTOMATİK İHA/SİHA İLE

VERDİĞİ ZARARLARDAN KAYNAKLANAN SORUMLULUĞU

TÜRK SİVİL HAVACILIK KANUNU

KAPSAMINDA OTONOM YA DA OTOMATİK

İNSANSIZ SİVİL HAVA ARACI İŞLETENİN

SORUMLULUĞU101

14

Genel Olarak.101

Hukuki Niteliği 103

Sorumluluğun Şartları.108

Sivil Hava Aracının Varlığı.108

Zarar.109

Genel Olarak109

Özel Şart: Zararın Üçüncü Kişiye Verilmiş

Olması 112

İlliyet Bağı114

Sorumluluğun Süjesi .115

Genel Olarak .115

İşleten.118

Sivil Hava Aracını Kendi Adına Bizzat

Kullanan.118

Yardımcıları Marifetiyle Sivil Hava

Aracının Kullanılmasını Sağlayan119

Sivil Hava Aracını Kullanma Hakkı

Kendisinden Elde Edilmiş Olmasına

Rağmen Seferlerin Kontrolünü Elinde

Tutan.120

Sivil Hava Aracı Kiracısı veya Sivil

Hava Aracını Kullanım Ödüncü

Sözleşmesi ile Ödünç Alan 120

Sivil Hava Aracından Çarter

Sözleşmesine Göre Yararlanan122

iii. Sivil Hava Aracını Mülkiyeti Saklı

Tutma Kaydıyla Devralan .124

Hava Araçları Gösterisi Düzenleyen .124

Sivil Hava Aracının Maliki125

15

Sivil Hava Aracını İşletenin Rızası Olmadan

Kullanan 127

Zarara Birden Fazla Hava Aracının Sebep Olması .131

Genel Olarak .131

Zarar Görenler ile işletenler Arasındaki İlişki

Bakımından (Dış İlişki)132

Sorumlu İşletenler Arasındaki İlişki

Bakımından (İç İlişki).134

Sorumluluğu Azaltan ve Kaldıran Sebepler137

Genel Olarak .137

TSHK m. 137’deki Özel Düzenleme: Zarar

Görenin Kusuru139

Zamanaşımı 140

İDARENİN İHA/SİHA İLE VERDİĞİ

ZARARLARDAN KAYNAKLANAN MALİ

SORUMLULUĞU143

Genel Olarak.143

İdarenin İHA/SİHA ile Verdiği Maddi Zararların

5233 sayılı Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan

Zararların Karşılanması Hakkında Kanun

Kapsamında Giderilmesi 148

İdarenin Hizmet Kusurundan Kaynaklanan

Sorumluluğu.153

İdarenin Risk İlkesi Kapsamında Kusursuz

Sorumluluğu.162

BÖLÜM

ÜRÜN GÜVENLİĞİ VE TEKNİK DÜZENLEMELER KANUNU

KAPSAMINDA İMALATÇININ İTHALATÇININ VE

DAĞITICININ SORUMLULUĞU

16

GENEL OLARAK169

Giriş169

Ürün Sorumluluğu Kavramı ve Genel Tarihçe169

SORUMLULUĞUN HUKUKİ NİTELİĞİ175

III. SORUMLULUĞUN ŞARTLARI .178

Uygunsuz Ürünün Piyasaya Sürülmesi .178

Ürün Kavramı ve İHAS’ın Ürün Niteliği178

Genel Olarak Ürün Kavramı.178

İHAS’ın Ürün Niteliği183

Ürünün Uygunsuz Olması ve Uygunsuzluk

Kavramının İHA Sistemleri Bakımından

Değerlendirilmesi.185

Uygunsuzluk Kavramı, Bu Konudaki

Düzenlemeler ve Türk Hukukundaki

Düzenlemeye İlişkin Değerlendirme.185

Genel Olarak185

Türk Hukukunda Uygunsuzluk

Kavramının Düzenlenmesi ve Buna

İlişkin Değerlendirme.188

iii. Uygunsuzluk Kavramının İHA

Sistemleri Bakımından

Değerlendirilmesi .190

1a. Türk Hukukuna Göre Uygunsuzluk

Kavramının Değerlendirilmesinde

İzlenecek Yol . 190

2a. İnsansız Hava Aracı Sistemleri ve

İnsansız Hava Aracı Sistemlerinin

Üçüncü Ülke İşletenleri Hakkında 12

Mart 2019 tarihli Yetki Devrine Dayanan

Komisyon Tüzüğü (AB) 2019/945

(Komisyon Tüzüğü)’ndeki

Düzenlemeler 192

17

3a. Yapay Zekâ Hakkında

Yeknesaklaştırılmış Kurallara (Yapay

Zekâ Yasası) ve Birlik’in Bazı

Düzenleyici İşlemlerinde Değişiklik

Yapılmasına İlişkin Avrupa

Parlamentosu ve Konseyi Tüzüğü

Teklifi . 205

4a. Son İhtimal: Türkiye’de Bir Teknik

Düzenlemenin Bulunmamasının

Yanında Avrupa Birliği Mevzuatında da

bir Düzenleme Bulunmaması 209

Zarar.219

İlliyet Bağı .223

SORUMLULUĞUN SÜJESİ.224

İmalatçı 224

İthalatçı226

Dağıtıcı.229

SORUMLULUKTAN KURTULMA SEBEPLERİ232

Ürünün Piyasaya Arz Edilmemiş Olması 232

Uygunsuzluğun Üçüncü kişinin Ürüne

Müdahalesinden ya da Kullanıcıdan

Kaynaklanması.234

Uygunsuzluğun Teknik Düzenlemelere veya

Diğer Zorunlu Teknik Kurallara Uygun Olarak

Üretilmesinden Kaynaklanması.236

Zarar Görenin Kusuru.237

İMALATÇININ RÜCU HAKKI237

VII.ZAMANAŞIMI238

SONUÇ241

KAYNAKÇA.253

18

EKLER .283

EK 1: HAVACILIĞIN VE İNSANSIZ HAVA

ARAÇLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ 283

EK 2: İNSANSIZ HAVA ARACI SİSTELERİ TALİMATI

(SHT-İHA)’NIN İLGİLİ MADDELERİ 293

EK 3: COMMISSION DELEGATED REGULATION (EU)

2019/945299