Uluslararası Teamül Kurallarının Gelişiminde Uluslararası Yargı Kararlarının Rolü

Dr. Saadet KÖK DEĞERLİ

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 7
İÇİNDEKİLER 9
KISALTMALAR 15
GİRİŞ 17
BİRİNCİ BÖLÜM
ULUSLARARASI HUKUK VE ULUSLARARASI HUKUKUN KAYNAKLARI
I. ULUSLARARASI HUKUK 23
A. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 24
B. “ULUSLARARASI HUKUK”UN HUKUK NİTELİĞİ 30
C. GENEL OLARAK ULUSLARARASI HUKUKUN KAYNAKLARI 40
D. ULUSLARARASI HUKUKUN OLUŞUMU VE
AÇIKLANMASINDA AKTÖRLER 45
1. Uluslararası Toplum Kavramı 46
2. Uluslararası Hukukun Oluşumunda Aktörler 50
a. Devletler 50
b. Uluslararası Örgütler 52
c. Diğer Aktörler 58
2. Uluslararası Hukukun Açıklanmasında Aktörler 67
II. ULUSLARARASI HUKUKUN KAYNAKLARI 69
A. BAĞLAYICI KAYNAKLAR 71
1. Uluslararası Antlaşmalar 71
2. Uluslararası Teamül Kuralları 74
3. Hukukun Genel Prensipleri 82
B. YARDIMCI KAYNAKLAR 86
1. Yargı Kararları 87
2. Öğreti 89
3. Diğer Kaynaklar: Yumuşak Hukuk (Soft Law)-
Hakkaniyet ve Nısfet 92

a. Yumuşak Hukuk (Soft Law). 93
b. Hakkaniyet ve Nısfet 94
İKİNCİ BÖLÜM ULUSLARARASI TEAMÜL HUKUKU
I. ULUSLARARASI TEAMÜL KAVRAMI 99
II. ULUSLARARASI TEAMÜLÜN OLUŞUMUNA DAİR TEORİK
YAKLAŞIMLAR 104
A. İRADECİ YAKLAŞIM 106
B. DİĞER TEORİK YAKLAŞIMLAR 115
III. ULUSLARARASI TEAMÜL KURALLARININ KURUCU UNSURLARI 118
A. ULUSLARARASI TEAMÜL KURALLARININ OBJEKTİF UNSURU (CONSUETUDO, USUS, REPETITO FACTI): MADDİ
UNSUR 120
B. ULUSLARARASI TEAMÜL KURALLARININ SÜBJEKTİF UNSURU (OPINIO JURIS, OPINIO JURIS SIVE
NECESSITATIS): İNANÇ UNSURU 126
IV. TEAMÜLİ NİTELİĞİN ÖNEMİ 132
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ULUSLARARASI YARGI KURULUŞLARI VE
ULUSLARARASI HUKUKA ETKİLERİ
I. ULUSLARARASI YARGI KURULUŞLARI 137
A. ULUSLARARASI YARGI KURULUŞLARI: ORTAYA ÇIKIŞ VE
YARGI YETKİSİNİN DÖNÜŞÜMÜ 137
1. Uluslararası Yargı Kuruluşlarının Ortaya Çıkışı 138
2. Uluslararası Yargı Yetkisinin Dönüşümü: Yetkinin
Genişlemesi 142
B. ULUSLARARASI YARGI KURULUŞLARININ TÜRLERİ 145
1. Uluslararası Hakemlik 147
2. Uluslararası Mahkemeler 151
a. Uluslararası Adalet Divanı 151
b. Ad Hoc Mahkemeler 158
aa. Nürnberg Uluslararası Askeri Ceza Mahkemesi 159
bb. Tokyo Uluslararası Askeri Ceza Mahkemesi 163

cc. Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi 164
dd. Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi 167
c. Uluslararası Ceza Mahkemesi 168
d. Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi 173
e. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 176
C. ULUSLARARASI YARGI KURULUŞLARININ BİÇİMSEL ROLÜ 183
1. Uluslararası Yargı Kuruluşlarının Yargı Yetkisi 183
2. Zorunlu Yargı Yetkisi Sorunu 190
II. ULUSLARARASI HUKUK-ULUSLARARASI YARGI KURULUŞLARI
ETKİLEŞİMİ 193
A. ULUSLARARASI HUKUKUN ULUSLARARASI YARGI
KURULUŞLARINA ETKİSİ 193
1. Uluslararası Hukukun Hukuki Niteliğinin Uluslararası
Yargı Kuruluşları Üzerindeki Etkisi 196
2. Uluslararası Hukukun Gelişiminin Yargı Kuruluşları
Üzerindeki Etkisi 200
a. Kodifikasyonun Uluslararası Yargı Kuruluşları Üzerindeki Etkisi: Tespitten Koruyuculuğa Uzanan
Gelişim 200
b. Uluslararası Hukuktaki Etkin Aktör Değişimlerinin
Uluslararası Yargı Kuruluşları Üzerindeki Etkisi 204
B. ULUSLARARASI YARGI KURULUŞLARININ ULUSLARARASI
HUKUKA ETKİSİ 209
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ULUSLARARASI TEAMÜL HUKUKUNUN GELİŞİMİNDE ULUSLARARASI YARGI KARARLARININ ROLÜ
I. ULUSLARARASI TEAMÜL HUKUKU KURALLARININ TESPİTİ 227
A. TESPİTİN GEREKLİLİĞİ VE TESPİT SORUNU 227
B. TESPİTİN KAPSAMI 230
C. ULUSLARARASI YARGI KURULUŞLARININ TESPİTTEKİ ROLÜ 233
D. ULUSLARARASI YARGI KURULUŞLARININ TEAMÜLÜ
TESPİTİNİN KAPSAMI 234
II. ULUSLARARASI YARGI KARARLARINDA TEAMÜL
KURALLARININ YORUMU 235
A. ULUSLARARASI HUKUKTA YORUM 236

B. ULUSLARARASI TEAMÜL HUKUKUNDA YORUM YÖNTEMLERİ 246
1. Metinsel/Lafzi Yorum. 248
2. Amaçsal Yorum 250
3. Sistematik Yorum 255
C. YORUMUN SINIRI PROBLEMİ 259
III. BAZI ULUSLARARASI YARGI KARARLARININ TEAMÜL
KURALLARININ GELİŞİMİ EKSENİNDE İNCELENMESİ 263
A. KARARLARI IŞIĞINDA ULUSLARARASI ADALET DİVANI’NIN ULUSLARARASI TEAMÜL HUKUKUNUN GELİŞİMİNDEKİ
ROLÜ 269
1. Bozkurt-Lotus Kararı 270
2. Sığınma Hakkı Kararı 271
3. Kuzey Denizi Kıta Sahanlığı Kararı 272
4. Tunus/ Libya Kıta Sahanlığı Kararı 276
5. Libya/Malta Kıta Sahanlığı Kararı 278
6. Nükleer Silahlar Danışma Görüşü 279
7. Korfu Boğazı Kararı 282
8. Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Yasaklanması Hakkında BM Sözleşmesi’ne Çekinceler ile İlgili
Danışma Görüşü 285
9. Güney Batı Afrika Davası 288
10. Maine Körfezi Kararı 291
11. Nikaragua Kararı 293
B. KARARLARI IŞIĞINDA ULUSLARARASI AD HOC MAHKEMELERİN ULUSLARARASI TEAMÜL HUKUKUNUN
GELİŞİMİNDEKİ ROLÜ 303
C. KARARLARI IŞIĞINDA BM DENİZ HUKUKU MAHKEMESİ’NİN ULUSLARARASI TEAMÜL HUKUKUNUN GELİŞİMİNDEKİ ROLÜ 311
D. ULUSLARARASI CEZA MAHKEMESİ VE ULUSLARARASI
TEAMÜL HUKUKU 316
1. Uluslararası Ceza Hukukunda Uluslararası Teamülün Rolü 316
2. Kararları Işığında Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin
Teamül Hukukunun Gelişimindeki Rolü 325

E. KARARLARI IŞIĞINDA AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ’NİN ULUSLARARASI TEAMÜL HUKUKUNUN
GELİŞİMİNDEKİ ROLÜ 330
F. ULUSLARARASI YARGI KURULUŞLARININ AKTİVİST KARARLARI 336
1. Yargısal Aktivizm Kavramı 336
2. Bazı Uluslararası Yargı Kararlarının Yargısal Aktivizm
Açısından Değerlendirilmesi 341

BEŞİNCİ BÖLÜM ULUSLARARASI YARGI KURULUŞLARININ
TESPİT VE DEĞERLENDİRMESİNE KONU OLMUŞ
BAZI TEAMÜLİ KURAL VE PRENSİPLER
I. İÇ ÇATIŞMALARDA SİVİLLERİN KORUNMASI PRENSİBİ 346
II. İŞKENCE YASAĞI 352
III. İÇ HUKUK YOLLARININ TÜKETİLMESİ 360
IV. KUVVET KULLANMA VE KUVVET KULLANMA TEHDİDİ YASAĞI 362
V. ZARARSIZ GEÇİŞ HAKKI 368
VI. SAVAŞ GEMİLERİNİN DOKUNULMAZLIĞI 369
VII. HAKÇA PRENSİPLER (EQUITABLE PRINCIPLES) 373
VIII. SEYRÜSEFERDE ULUSLARARASI BOĞAZLARIN SERBEST KULLANIMI 384
IX. İHTİYAT PRENSİBİ (PRECAUTIONARY PRINCIPLE) 387
X. GENEL YORUM KURALI OLARAK ANTLAŞMALARIN YORUMU 394
SONUÇ 397
KAYNAKÇA 409
KARAR İNDEKSİ 441