İdari Yargıda Silahların Eşitliği ve Çelişmeli Yargılama İlkeleri

Dr. Serkan ASKER

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ 5

KISALTMALAR .13

GİRİŞ .15

BİRİNCİ BÖLÜM

SİLAHLARIN EŞİTLİĞİ VE ÇELİŞMELİ YARGILAMA İLKELERİ

Adil Yargılanma Hakkı .21

1.1. AİHS Çerçevesinde Önemi ve Kapsamı .21

1.2. Anayasa’da Adil Yargılanma Hakkı .25

1.3. Hakkın Bir Unsuru Olarak Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkı 28

Silahların Eşitliği İlkesi .31

2.1. Silahların Eşitliği Kavramı 31

2.2. Tarihi ve Hukuki Dayanakları .39

2.2.1. “Düello”lardan “Adil Yargılanma”ya Geçişte Silahların Eşitliği 39

2.2.2. AİHM İçtihatlarında İlkenin Gelişimi 41

2.2.3. Hukukumuzda İlkenin Hukuki Dayanakları ve Gelişimi 43

2.3. Önemi ve İşlevi 44

2.4. Uygulama Alanı .49

2.4.1. Yargılama Türü ile Mercii Bakımından Uygulama Alanı 50

2.4.2. Zaman Bakımından Uygulama Alanı 52

8

2.4.3. Kişi Bakımından Uygulama Alanı 55

2.4.4. Konu Bakımından Uygulama Alanı 59

2.5. Silahların Eşitliği İlkesinin Sınırlanması .61

2.6. Silahların Eşitliği İlkesine Uygunluğun Denetiminde Ölçütler 67

2.6.1. Belirgin/Önemli Dezavantaj Ölçütü 67

2.6.2. Yargılamanın Bütününün İncelenmesi 71

2.6.3. Somut Uyuşmazlığın Değerlendirilmesi 73

2.6.4. Görünüm Teorisi 74

Çelişmeli Yargılama İlkesi .76

3.1. Çelişme ve Çelişmeli Yargılama Kavramı 76

3.2. Tarihi ve Hukuki Dayanakları .80

3.3. Önemi ve İşlevi 84

3.4. Uygulama Alanı .87

3.5. Kapsamı .92

3.5.1. Yargılamaya Etkin Katılım Hakkı 93

3.5.2. Bilme Hakkı 95

3.5.3. Tartışma Hakkı 98

3.6. Çelişmeli Yargılama İlkesinin Sınırlanması  100

Silahların Eşitliği ve Çelişmeli Yargılama İlkeleri Arasındaki İlişki 102

İlkelerin Yargılama Usulüne Dair Diğer Hak ve İlkelerle İlişkisi . 107

5.1. Hukuki Dinlenilme Hakkı ile İlişkisi  107

5.2. Savunma Hakkı ile İlişkisi . 111

5.3. Ayrımcılık Yasağı ile İlişkisi  114

9

5.4. Mahkemenin Tarafsızlığı İlkesi ile İlişkisi . 114

İKİNCİ BÖLÜM

SİLAHLARIN EŞİTLİĞİ VE ÇELİŞMELİ YARGILAMA İLKELERİ BAĞLAMINDA İDARİ YARGININ TEMEL ESAS VE İLKELERİ

İdari Yargının İşlevi ve Amacının Silahların Eşitliği ve Çelişmeli Yargılama İlkeleri Bağlamında Değerlendirilmesi 117

İdari Yargılama Usulüne Hâkim Olan İlkelerin Silahların Eşitliği ve Çelişmeli Yargılama İlkeleri İle İlişkisi 124

2.1. Re’sen Araştırma İlkesi . 126

2.1.1. Re’sen Araştırma İlkesinin Silahların Eşitliği İlkesi ile İlişkisi 130

2.1.2. Re’sen Araştırma İlkesinin Çelişmeli Yargılama İlkesi ile İlişkisi 134

2.2. Yazılılık İlkesi . 137

2.2.1. Yazılılık İlkesinin İstisnası: Duruşma 140

2.2.1.1. Duruşma ve Adil Yargılanma 140

2.1.2.2. Duruşmanın İstisnai Olmasının ve İşlevsiz Kabul Edilmesinin Silahların Eşitliğine ve Çelişmeli Yargılamaya Etkisi 150

2.2.1.3. Duruşmada Hazır Bulunma Hakkının Sağlanması 159

2.2.2. Yazılılık İlkesinin Katı Yorumu: Tanık Dinlenmemesi 168

2.2.2.1. Tanık Delili ve Adil Yargılanma 168

10

2.2.2.2. İdari Yargıda Tanık Dinlenmemesinin Silahların Eşitliğine ve Çelişmeli Yargılamaya Etkisi 174

2.3. Dosya Üzerinden İnceleme İlkesi . 188

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

İDARİ YARGILAMA SÜRECİNİN SİLAHLARIN EŞİTLİĞİ VE ÇELİŞMELİ YARGILAMA İLKELERİ BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Tekemmül Aşamasının Değerlendirilmesi 191

Yürütmenin Durdurulması Usulünün Değerlendirilmesi 200

İhbar ve Müdahale Usullerinin Değerlendirilmesi 208

Özel Yargılama Usullerinin Değerlendirilmesi 215

Kanun Yolu Aşamasının Değerlendirilmesi . 224

Silahların Eşitliğine ve Çelişmeli Yargılamaya Etki Eden Özel Durumların Değerlendirilmesi 230

6.1. Tarafların Kişisel Koşullarından Kaynaklanan Durumlar  230

6.1.1. Yargılamanın Dili ve Tercüman 230

6.1.2. Ekonomik Durum ve Adli Yardım 235

6.2. İdarenin Dava Öncesi Tutumundan Kaynaklanan Durumlar 241

6.2.1. Bilgi ve Belgelerin Paylaşılmaması/Eksik Paylaşılması 242

6.2.2. Usuli Güvencelerin Tanınmaması 254

6.3. Sebep İkamesi Uygulaması . 260

6.4. Yasama Müdahalesi . 274

11

6.5. Uyuşmazlığa Uygulanacak Mevzuatı İdarenin Yürürlüğe Koyması . 281

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

SİLAHLARIN EŞİTLİĞİ VE ÇELİŞMELİ YARGILAMA İLKELERİ BAĞLAMINDA BİLGİ VE BELGELERE ERİŞİM VE İSPAT

Davayla İlgili Bilgi ve Belgelere Erişim . 283

1.1. Dava Dosyasının İncelenebilmesi ve Dosyadan Örnek Alınabilmesi . 284

1.2. Dosyadaki Bilgi ve Belgelerden Tarafların Haberdar Edilmesi . 287

1.2.1. Taraflarca Dava Dosyasına Dâhil Edilen Bilgi ve Belgeler 288

1.2.2. Mahkemece Re’sen Elde Edilen Bilgi ve Belgeler 294

1.3. Bilgi ve Belgelerin Gizlenmesi . 299

1.3.1. Bilgi ve Belgelerin Dava Dosyasına Sunulmaması 301

1.3.2. Dosyadaki Bilgi ve Belgelerin Taraflardan Gizlenmesi 307

1.4. Savcı ve Tetkik Hâkimi Düşüncelerinin Tebliği . 321

İspat 327

2.1. İlkeler Yönüyle Genel Olarak İspat Faaliyeti ve İspat Yükü . 327

2.2. İspat Faaliyetinde Silahların Eşitliğini ve Çelişmeli Yargılamayı Etkileyen Durumlar  339

2.2.1. İdarenin Savunmalarına/Hazırladığı Delillere Üstünlük Tanınması 340

2.2.2. Delil Araştırma Taleplerinin Karşılanmaması 343

12

2.2.3. İdarenin Uzman Personelinin Duruşmada Dinlenmesi 345

2.3. Keşif ve Bilirkişi Delilinde Özellikli Durumlar  347

2.3.1. Başvurabilme İmkanı ve İnceleme Usulü Bakımından 347

2.3.2. Bilirkişinin Tarafsızlığı 361

2.4. Vergi Davaları Bakımından Özellikli Durumlar . 365

SONUÇ  371

KAYNAKÇA 377

YARARLANILAN AİHM KARARLARI  394

YARARLANILAN AYM (Bireysel Başvuru) KARARLARI 399