Şirketlerin İnsan Hakları İhlallerine Karşı Uluslararası Hukukun Rolü ve Etkililiği

Dr. Büşra BEYDÜZ

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ. 7

İÇİNDEKİLER  9

KISALTMALAR . 13

GİRİŞ . 15

BİRİNCİ BÖLÜM

ŞİRKET İHLALLERİNE KARŞI ULUSLARARASI İNSAN HAKLARI HUKUKUNDA

KORUMA SAĞLANMASININ TEMELLERİ VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE

İş Dünyası ve İnsan Haklarına İdeolojik Temelli Yaklaşım 19

Liberalizm 19

Kapitalizm 21

Sosyal Devlet ve Gömülü Liberalizm . 24

Devleşen Yapı: Şirket. 27

Tarihte Şirket. 27

Şirketlerin Yükselişi . 30

Şirket Türleri 33

Şirketlerin İnsan Hakları İhlalleri 36

Küreselleşme ve İnsan Haklarının Korunması . 42

Şirketler ve İnsan Hakları: Hukuki ve Ahlâki Sorumluluk Teorileri . 46

Metodolojik Bireycilik 46

Yapısal Kısıtlama 49

Yapısal Pragmatizm . 50

Yapısal İşlevselcilik. 51

İş Dünyası ve İnsan Hakları: Yükümlülük ve İlişkili Kavramlar . 54

Uluslararası İnsan Hakları Yükümlülüklerinin İş Dünyasına Genişletilmesi

Tartışması . 59

İnsan Haklarının Doğasına ve Tarihsel Arka Planına İlişkin

Değerlendirmeler  59

Uluslararası Hukuk Kişiliğine İlişkin Görüşler. 62

Ekonomik Argümanlar. 68

Hissedar Önceliği Görüşü .68

Kâr Maksimizasyonu Görüşü70

10 İçindekiler

Dış Politikaya İlişkin Argümanlar 72

Pragmatik Görüş 74

Değerlendirme. 76

Şirket Faaliyetleri Sebebiyle Devletlerin İnsan Hakları Yükümlülüğü .77

Dikey Etki . 79

Yatay Etki . 81

İ. İş Dünyası ve İnsan Hakları: Gelişmekte Olan Devletlerde Yönetim

Boşluğu (Governance Gaps) .82

İKİNCİ BÖLÜM

ULUSLARARASI HUKUK ÇERÇEVESİNDE İŞ DÜNYASI VE İNSAN HAKLARI

Genel Olarak .87

İş Dünyası ile İlgili Uluslararası İnsan Hakları Standartları .89

OECD Çok Uluslu Şirketler Rehberi 89

ILO Çok Uluslu İşletmeler ve Sosyal Politikaya İlişkin İlkeler Üçlü

Bildirgesi  95

BM Küresel İlkeler Sözleşmesi . 98

BM İş Dünyası ve İnsan Haklarına Dair Rehber İlkeleri 102

Uluslararası Andlaşmalar Kapsamında Şirketler ve İnsan Hakları 112

Mevcut İnsan Hakları Andlaşmaları Kapsamında Şirketlere Yükümlülük

Atfedilmesi Arayışı . 115

İkiz Sözleşmeler118

Temel ILO Sözleşmeleri 120

Bölgesel İnsan Hakları Sözleşmeleri .122

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 123

Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi 125

Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı.128

Yeni Bir Andlaşma Yoluyla Şirketlere İnsan Hakları Yükümlülükleri

Yükleme Çalışmaları. 131

BM Ulusötesi Şirketlere İlişkin Davranış Kuralları Düzenleme Çalışmaları .132

BM Ulusötesi Şirketlerin ve Diğer Ticari İşletmelerin İnsan Hakları

Konusundaki Sorumluluklarına İlişkin Normlar 135

İş Dünyası ve İnsan Hakları Andlaşmasına İlişkin Müzakere Süreci ve

Taslaklar .145

Uluslararası Teamül Hukuku Kapsamında Şirketler ve İnsan Hakları .155

Hukuk Genel İlkeleri Kapsamında Şirketler ve İnsan Hakları162

İçindekiler 11

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ŞİRKET KAYNAKLI İNSAN HAKLARI İHLALLERİNE KARŞI ULUSLARARASI

DÜZEYDE ETKİLİ BİR KORUMA SAĞLANMASI SORUNSALI

Hukukta Etkililik 167

İş Dünyası ve İnsan Hakları Alanında Etkililik Değerlendirilmesi 170

Uluslararası Normların Bağlayıcılık Kapsamında Değerlendirmesi 171

İş Dünyasında İnsan Haklarının Korunması: Uluslararası Perspektifte

Yargı ve Yargı Dışı Mekanizmaların Etkililiği  184

Bölgesel ve Uluslararası Yargı Mekanizmalarının Etkililiği184

Bölgesel Yargı Mekanizmalarının Etkililiği.184

Uluslararası Yargı Mekanizmalarının Etkililiği .187

Yargı Dışı Şikâyet Mekanizmalarının Etkililiği .193

Devlet Temelli Yargı Dışı Şikâyet Mekanizmalarının Etkililiği 197

Devlet Temelli Olmayan Şikâyet Mekanizmaları.209

İnsan Hakları Durum Tespitinin Etkililiği 218

İş Dünyası ve İnsan Hakları Alanında Uluslararası Hukukun Ulusal

Düzenlemelere Etkisi ve Bunların Etkililiği 227

İş Dünyası ve İnsan Hakları Bağlamında Uluslararası Hukukun Etkililiğinin

Önündeki Engeller . 236

Şirket Gücü/ Şirket Lobiciliği 236

Uluslararası Hukukun Doğasından Kaynaklanan Bazı Engeller 248

Devletlerin İş birliğinin Yetersizliği ve İsteksizliği 250

Diğer Nedenler 257

İş Dünyası ve İnsan Hakları Alanında Etkililiğin Sağlanabilmesi için Çözüm

Önerileri 258

SONUÇ  269

KAYNAKÇA  275