Soruşturma İçinKavramsal ve Hukuki Yönleriyle İş Yerinde Psikolojik TacizMobbing
Mehmet TUNÇER
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ .5
GİRİŞ 17
BÖLÜM
KAVRAM OLARAK İŞ YERİNDE
PSİKOLOJİK TACİZ (MOBBİNG)
KAVRAM OLARAK İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK
TACİZ (MOBBİNG) .25
1.1. İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZİN
KAVRAMSAL GELİŞİMİ VE TANIMI 25
1.2. İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZİN AMACI.31
1.3. İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZİN
TARAFLARI31
1.3.1. Psikolojik Taciz Mağdurları (Taciz edilen,
Kurban, Mağdur, Şikayetçi).32
1.3.2. Psikolojik Taciz Uygulayanlar (Tacizci, Zorba,
Saldırgan, Fail, Şikâyet edilen)33
1.3.3. Psikolojik Tacizi İzleyenler (Bilgi sahibi, Görgü
Tanığı, Şahit)34
1.4. İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZE NEDEN
OLAN FAKTÖRLER 35
1.4.1. Bireysel Faktörler.36
Beş Faktör Kişilik Modeli.38
1.4.2. Durumsal Faktörler 41
1.4.3. Örgütsel Faktörler 42
1.4.4. Sosyal Faktörler .44
1.5. İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZİN YÖNÜ.44
1.5.1. Dikey Yönlü (Hiyerarşik) Psikolojik Taciz .45
8
1.5.2. Yatay Yönlü (Fonksiyonel) Psikolojik Taciz.47
1.6. İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ SÜRECİ 48
Leymann’a Göre Psikolojik Taciz Süreci .49
1.7. İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZİN
DERECELERİ50
1.8. İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ
DAVRANIŞLARININ TİPOLOJİSİ .51
1.8.1. Leymann’a Göre İş Yerinde Psikolojik Taciz
Davranışları52
1.8.2. Knorz ve Zapf’a Göre İş Yerinde Psikolojik
Taciz Davranışları56
1.9. İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ OLMAYAN
DURUMLAR .58
1.10. İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZİN
SONUÇLARI .59
1.10.1. Birey/Çalışan Üzerinde Oluşturduğu Etkiler 61
1.10.2. Kurum/Örgüt Üzerinde Oluşturduğu Etkiler64
1.10.3. Aile Üzerinde Oluşturduğu Etkiler 66
BÖLÜM
İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZİN TANISINDA
KULLANILAN PARAMETRELER
2.1. İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZİN
TANISINDA KULLANILAN PARAMETRELER.71
2.1.1. İş Yeri (Çalışma Ortamı, İş İlişkisi, İş Kaynaklı
Birliktelik)71
2.1.2. Sıklık 72
2.1.3. Süre 72
2.1.4. Davranış Tarzları75
2.1.5. Taraflar Arasında Düzeysel Eşitsizlik76
2.1.7. Zalimce Niyet.77
9
2.2. İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZİN
TESPİTİNDE KULLANILAN ÖLÇEKLER.78
2.2.1. Leymann’ın Olumsuz Davranışlar Ölçeği
(LIPT) 79
2.2.2. Einarsen ve Raknes’in Olumsuz Davranışlar
Ölçeği (NAQ).81
III. BÖLÜM
İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ İLE BENZERLİK
GÖSTEREN TUTUM, DAVRANIŞ VE UYGULAMALAR
İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ İLE BENZERLİK
GÖSTEREN TUTUM, DAVRANIŞ VE
UYGULAMALAR 87
3.1. Psikolojik Baskı89
3.2. İş Yerinde Çatışma .89
3.3. İş Yerinde Şiddet/Saldırganlık .92
3.4. İş Yeri Zorbalığı (Bullying)92
3.5. İş Yeri Nezaketsizliği/İş Yeri Kabalığı 93
3.6. İş Stresi/Örgütsel Stres .94
3.7. İş Sürtüşmesi 96
3.8. Çalışma Şartlarının Kötüleşmesi 97
3.9. Mikro-saldırganlıklar (Micro-aggressions) 97
3.10. Mikro-eşitsizlik (Micro-inequity) .99
3.11. Örgütsel Sinizm (Örgütsel Sessizlik)100
3.12. İşe Yabancılaşma 101
3.13. Haksız Takip (Stalking)101
3.14. İş Yerinde Cinsel Taciz 102
3.15. Örgütsel İkiyüzlülük.103
3.16. Misilleme (İfşa Etme Nedeniyle Misillemeye
Maruz Kalma).104
3.17. Örgütsel İntikam.105
10
3.18. Örgütsel Dışlama/Dışlanma105
3.19. Ayrımcılık.106
3.20. Kayırmacılık .108
3.21. Örgütsel İnsandışılaştırma (Organizational
Dehumanization) 110
BÖLÜM
PSİKOLOJİK TACİZİN KAMU KURUMLARINDAKİ
GÖRÜNÜMÜ
PSİKOLOJİK TACİZİN KAMU KURUMLARINDAKİ
GÖRÜNÜMÜ115
4.1. Kamu Görevlisinin Hizmet Kusuru ve Kişisel
Kusuru Yönünden İş Yerinde Psikolojik Taciz119
4.2. Kamu Kurumlarında Görülen Psikolojik Taciz
Davranış Örnekleri .127
BÖLÜM
PSİKOLOJİK TACİZ ŞİKÂYETLERİNDE HUKUKİ YOLLAR,
İSPAT SORUNU VE İDARİ SORUŞTURMALARDA DİKKAT
EDİLECEK HUSUSLAR
5.1. İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ
ŞİKÂYETLERİNDE HUKUKİ YOLLAR133
5.1.1. İdareye Şikâyet Başvurusu.133
5.1.2. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumuna
Başvuru 135
5.1.3. Kamu Denetçiliği Kurumuna Başvuru.136
5.1.4. Kamu Görevlileri Etik Kuruluna Başvuru .137
5.1.5. Adli Yargıda Tazminat Davası Açılması .138
5.1.6. Cumhuriyet Başsavcılığına Şikâyette Bulunma.139
5.1.7. Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru140
5.1.8. ALO 170 Çalışma Hayatı İletişim Merkezine
Başvuru 143
11
5.2. İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZİN HUKUKÎ
AÇIDAN İSPATI.143
5.2.1. İspat ve Delil Kavramları.143
5.2.2. İspat Hakkı .147
5.2.5. Hukuka Aykırı Delil.149
5.2.6. Somutlaştırma Yükü.151
5.2.7. Tanık Gösterme153
5.2.8. Bilirkişi İncelemesi 155
5.2.9. Uzman Görüşü/Bilimsel Rapor157
5.2.10. Sağlık Raporu/İlaç Reçeteleri 158
5.2.11. Psikolojik Taciz Sürecine İlişkin Tutulan
Notlar/Günlük 162
5.2.12. Çalışan Tarafından Yapılmış Başvuru, Şikâyet
ve Taleplere Ait Belgeler .163
5.2.13. Çalışana Yönelik Gerçekleştirilen İdari işlem ve
Uygulamalara Ait Belgeler 163
5.2.14. Psikolojik Taciz Niteliğindeki Dijital Deliller .169
5.2.15. Gizli Olarak Kayda Alınan Ses Kayıtlarının
Psikolojik Tacizin İspatında Kullanılması
Hususu174
5.3. İDARİ SORUŞTURMALARDA PSİKOLOJİK
TACİZ İDDİALARININ ANALİZ SÜRECİ VE
GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULACAK
HUSUSLAR.175
BÖLÜM
İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZE İLİŞKİN
ULUSLARARASI VE ULUSAL DÜZENLEMELER İLE
HUKÛKÎ ALT YAPI
İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZE İLİŞKİN
ULUSLARARASI VE ULUSAL DÜZENLEMELER.185
12
6.1. ULUSLARARASI DÜZENLEMELER.185
6.1.1. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi 185
6.1.2. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)
Sözleşmeleri.186
6.1.2.1. 111 sayılı Ayrımcılık (İş ve Meslek)
Sözleşmesi 187
6.1.2.2. 155 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği ve
Çalışma Ortamına İlişkin Sözleşme 188
6.1.2.3. 161 sayılı İş Sağlığı Hizmetlerine
İlişkin Sözleşme 188
6.1.2.4. 190 sayılı Çalışma Yaşamında Şiddet
ve Taciz Sözleşmesi ve 206 sayılı
Tavsiye Kararı. 189
6.1.3. Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı 191
6.1.4. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin
Uluslararası Sözleşme 192
6.1.5. Avrupa Parlamentosu’nun 2001/2339 Sayılı
İşyerinde Taciz Başlıklı Kararı 193
6.1.6. AB Sosyal Taraflarınca İmzalanan İşyerlerinde
Taciz ve Şiddetle Mücadele Çerçeve Anlaşması .194
6.2. ULUSAL DÜZENLEMELER .194
6.2.1. T.C. Anayasası (2709)195
6.2.2. Yeni Türk Borçlar Kanunu (6098).196
6.2.3. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu
Kanunu (6701) .197
6.2.4. Türk Ceza Kanunu (5237)200
6.2.5. Türk Medeni Kanunu (4271) .203
6.2.6. İş Kanunu (4857) .203
6.2.7. Devlet Memurları Kanunu (657)206
13
6.2.8. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (6331) .208
6.2.9. Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile
Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
(13/4/2005 tarihli ve 25785 sayılı
Resmî Gazete)209
6.2.10. “İşyerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing)
Önlenmesi” Konulu Başbakanlık Genelgesi
(2011/2)210
VII. BÖLÜM
İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZE İLİŞKİN YARGI VE
KURUL KARAR ÖRNEKLERİ
İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZE İLİŞKİN YARGI
VE KURUL KARAR ÖRNEKLERİ.215
Davranışların psikolojik taciz olarak nitelenebilmesi için
bazı unsurları taşıması gerektiği: .218
Psikolojik tacizin çalışanı olumsuz olarak etkileyen
çeşitli saldırılarla gerçekleştirildiği:.219
Çalışanın psikolojik taciz yoluyla güçsüzleştirilip,
pasifize edilerek iş ortamından uzaklaştırılmaya
çalışıldığı:.219
Çalışanın kişilik haklarının ihlal edildiği ve küçük
düşürüldüğü: 220
Çalışanın tecrübesine ve iş yerindeki pozisyonuna uygun
görevler verilmediği:220
Çalışanın eğitimi ve kariyerine uygun olmayan, onur
kırıcı ortamlarda çalıştırıldığı: .221
Çalışanın sağlık açısından elverişsiz ortamlarda
çalıştırıldığı: .221
Çalışandan sık sık savunma talep edildiği ve disiplin
cezası verildiği: 222
Yaptığı tanıklık nedeniyle çalışana psikolojik taciz
uygulandığı: .223
14
Çalışanın iş yükünün artırılıp, tatil günlerinde de
çalıştırıldığı: .224
Çalışanın mesleki bilgisinin hedef alınarak
beceriksizlikle itham edilmesinin psikolojik taciz
kapsamında değerlendirildiği.224
Görev unvanına göre daha alt görevlerde çalıştırılmak
suretiyle psikolojik taciz uygulandığı 226
Somut olguların sunulması halinde psikolojik tacizin
gerçekleşmediğini ispat külfetinin işverene düştüğü: 227
Psikolojik tacizin (tanık beyanları, sağlık raporları, ilaç
reçeteleri, e-posta içerikleri vb.) ispatlanması gerektiği: .227
Çalışana yönelik cinsel taciz ile başlayan davranışların
psikolojik tacize dönüşebileceği: .231
Psikolojik tacizin cinsel taciz içeren davranışlarla birlikte
gerçekleştirilebileceği: .231
Yargı kararına rağmen, çalışanın psikolojik tacize
uğradığı bölüme tekrar verildiği: .234
Psikolojik tacizin kamu görevlisinin hizmet/görev kusuru
değil, kişisel kusuru olduğu: 234
Psikolojik tacizin şartlarının, her somut olay için ayrı
ayrı değerlendirilmesi gerektiği: 235
Çalışanın hizmetin gereklerine aykırı şekilde başka
göreve atandığı:236
Çalışana yapılması gereken ödemelerin geciktirildiği
veya hiç yapılmadığı:.236
Yargı kararları uygulanmayarak çalışana psikolojik taciz
uygulandığı: .237
Çalışma şartlarının görevin yürütülmesini sağlayacak
nitelikleri taşımadığı: .238
İdarenin hukuka aykırı işlemleri nedeniyle çalışanın
olumsuz etkilendiği:.238
15
Öğretmenin ders programının zorlaştırıldığı ve aynı gün
birbirine uzak okullarda görev verildiği: .239
Açtığı dava lehine sonuçlanan çalışanın önceki görev
yerinden uzakta ve konumuna uygun olmayan yerde
görevlendirildiği:240
Süreklilik arz eden olumsuz davranışların çalışanın
yaşamında çekilmez bir ağırlık ve yoğunluk derecesine
ulaştığı:.241
Psikolojik tacizin tekrarlanmaması için idare tarafından
gereken özenin gösterilmesi gerektiği: 242
Psikolojik taciz konusunda devletin üstlenmesi gereken
pozitif yükümlülükler olduğu: .243
Psikolojik taciz iddialarının değerlendirilmesinde olayın
tüm tarafları ile doğrudan temas kurulmasının gerekli
olduğu: .244
Disiplin hükümlerinin ve objektif gibi görünen
nedenlerin arkasına sığınılarak psikolojik taciz
uygulanabileceği: .244
Süreklilik göstermeyen, geçici davranış ve
uygulamaların psikolojik taciz olmadığı:.247
Psikolojik tacizin farklı olgu ve kavramlarla
karıştırılmaması gerektiği: .249
Görevin gereği olan uygulamaların psikolojik taciz olarak
değerlendirilemeyeceği:.251
Yöneticinin otoriter olmasının psikolojik taciz uyguladığı
anlamına gelmeyeceği:.253
Yetersizliği nedeniyle görev yeri/hizmet sınıfı
değiştirilen çalışana/öğretmene psikolojik taciz
uygulandığının söylenemeyeceği:254
Münferit olarak gerçekleşen ve/veya çalışanların geneli
hakkında uygulanan idari işlemlerin psikolojik taciz
olarak değerlendirilemeyeceği:255
16
Gerçekleştirilen eylemlerin psikolojik tacizin varlığını
kabul edecek ağırlıkta olması gerektiği: 257
Psikolojik tacizin stres, nezaketsizlik, tükenmişlik
sendromu, iş doyumsuzluğu gibi olgulardan farklı
olduğu: .263
Psikolojik tacizin kabulü için sağlık sorunlarının
meydana gelmesinin zorunlu olmadığı ve her psikolojik
rahatsızlığın nedeninin psikolojik tacize
bağlanamayacağı:.263
Çalışma koşullarının ağırlaşması/kötüleşmesinin
psikolojik taciz olarak değerlendirilemeyeceği: 264
Bir kişiyi hedef almadan, tüm çalışanlara gönderilen emaillerin psikolojik taciz olarak değerlendirilemeyeceği:.264
Çalışanın psikolojik sorunları ile maruz kaldığı
davranışlar arasında illiyet bağının ortaya konulması
gerektiği: 265
Kamu görevlisinin mevzuatın emri doğrultusunda
kendisine yüklenen görevi yerine getirmesinin psikolojik
taciz olarak nitelendirilemeyeceği: 265
SONUÇ YERİNE .269
KAYNAKÇA283
YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ299
