Tacirler Arasındaki Taşınır Mal Satışı Sözleşmesinin Varlığını İspat Etmek için Fatura ve Ticari Defterlerden Yararlanılması
Dr. Öğr. Üyesi F. ITIR BİNGÖL
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER 5
KISALTMALAR CETVELİ 13
GİRİŞ 15
BİRİNCİ BÖLÜM
FATURANIN TİCARET HAYATINDAKİ ROLÜ ve
TİCARİ DEFTERLERLE İLİŞKİSİ
1. FATURANIN DÜZENLENMESİ İLE İLGİLİ BAZI ÖNEMLİ
KAVRAMLAR 17
VERGİ MÜKELLEFİ ve TACİR KAVRAMLARININ İLİŞKİSİ 17
TAŞINIR MAL SATIŞI SÖZLEŞMESİNDE VERGİYİ DOĞURAN
OLAY . 18
Gelir Vergisi Kanunu’na Göre Vergiyi Doğuran Olay 18
Kurumlar Vergisi Kanunu’na Göre Vergiyi Doğuran Olay 19
Katma Değer Vergisi Kanunu’na Göre Vergiyi Doğuran Olay . 19
III. SATIM KONUSU MAL İÇİN FATURA DÜZENLENMESİNİN
ZAMANI . 19
Vergi Usul Kanunu’ndaki Genel Düzenleme . 19
Satım Konusu Malın Teslim Yerine Göre Satış Sözleşmesi
Türleri ve Bunlarda Vergi Usul Kanunu’na Göre Faturanın
Düzenlenme Zamanı 21
Yerinde Satış. 21
Mesafeli (Göndermeli) Satış 22
Uzaktan Satış 22
Vergi Usul Kanunu’na Göre Fatura Düzenlenme Zamanıyla
İlgili Özellik Arz Eden Satış Sözleşmeleri. 23
Satış İçin Bırakma Sözleşmesi (Konsinye Satış) . 23
Numune Üzerine ya da Tecrübe Ve Muayene Şartıyla
Yapılan Satışlar 24
6 İçindekiler
Bölünebilir Malların Kısım Kısım Teslimi 24
Bedeli Peşin Olarak Ödenen Mallar 26
2. SAHTE YA DA MUHTEVİYATI İTİBARİYLE YANILTICI FATURA 26
SAHTE YA DA YANILTICI FATURA DÜZENLENMESİNİN AMACI. 26
VERGİ HUKUKUNDA SAHTE ya da MUHTEVİYATI İTİBARİYLE
YANILTICI FATURANIN TESPİT YÖNTEMLERİ . 29
Defterler Üzerinde Karşıt İnceleme Yapılması. 29
Sahte Fatura Düzenlenmesinin Önlenmesi İçin Getirilen
Tevsik Yükümlülüğü 31
İKİNCİ BÖLÜM
FATURA
3. FATURANIN TANIMI, ŞEKLİ ve DÜZENLENME AMACI . 35
FATURANIN TANIMI 35
FATURANIN ŞEKİL AÇISINDAN UNSURLARI 37
III. FATURANIN DÜZENLENMESİNİN AMACI 37
Vergi Hukukunda 37
Ticaret Hukukunda. 39
Borçlar Hukukunda 42
İcra ve İflas Hukukunda Haksız Takiplere Dayanak
Oluşturabilmesi 45
FATURA DÜZENLEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ BULUNAN KİŞİLER. 46
Vergi Usul Kanunu’nda . 46
Türk Ticaret Kanunu’nda. 47
4. BAZI FATURA ÇEŞİTLERİ 48
İRSALİYELİ FATURA 48
AÇIK FATURA 50
III. KAPALI FATURA 52
İADE FATURASI 53
VERGİ USUL KANUNU’NA GÖRE FATURA YERİNE GEÇEN
BELGELER. 53
E-FATURA . 55
E-Fatura Düzenleyebilecek Kişiler 59
E-Faturaya Geçme Zorunluluğu Olan Kişiler 59
İçindekiler 7
E-Fatura Uygulamasına İhtiyarî Olarak Dahil
Olabilecek Kişiler 62
E-Faturanın Muhatabı Olabilecek Kişiler. 62
E-Fatura Düzenlemenin Hukukî ve Teknik Şartları 62
E-Faturanın Şekli 64
E-Fatura Yerine İstisnaî Olarak Kâğıt Fatura
Düzenlenmesi. 66
E-Faturanın Düzenlenmesi ve Gönderilmesi . 68
Temel Fatura Senaryosu (Uygulaması) 70
Ticari Fatura Senaryosu (Uygulaması). 71
E-Faturanın Saklanma Usulü . 71
E-Faturanın Hukukî Niteliği. 73
E-Faturaya İtirazın Usulü 73
VII. E-ARŞİV FATURA. 77
E-Arşiv Fatura Düzenleyebilecek Kişiler 78
E-Fatura Kullanmakta Olanlar ya da 1 Ocak 2020’den
İtibaren E-Fatura Kullanma Yükümlülüğü Olanlar . 78
İnternet Ortamında Aracılık Faaliyeti Yürütenler . 80
E-Arşiv Fatura Uygulamasına Dahil Olmamakla Birlikte
Parasal Sınırlar Aşıldığı İçin E-Arşiv Fatura
Düzenlemesi Gereken Mükellefler 81
Gelir İdaresi Başkanlığı’nın Bazı Mükelleflere E-Arşiv
Fatura Düzenleme Yükümlülüğü Getirebilme Yetkisi 81
E-Arşiv Fatura Muhatabı Olabilecek Kişiler 82
E-Arşiv Fatura Düzenlemenin Hukukî Ve Teknik Şartları 82
E-Arşiv Faturanın Şekli 82
E-Arşiv Faturanın Yerine İstisnaî Olarak Kâğıt
Faturanın Düzenlenmesi. 83
E-Arşiv Faturanın Düzenlenmesi ve Gönderilmesi . 83
E-Arşiv Faturanın Saklanma Usulü. 84
E-Arşiv Faturanın Hukukî Niteliği. 84
E-Arşiv Faturaya İtirazın Usulü 85
5. FATURAYA İTİRAZ EDİLMESİNİN VE EDİLMEMESİNİN
SONUÇLARI . 85
FATURANIN İSPAT HUKUKU AÇISINDAN SENET NİTELİĞİNDE
OLMASI 85
8 İçindekiler
FATURAYA İTİRAZ 87
Satıcı Tacirin Düzenlediği Faturaya Alıcının İtiraz Etmesi. 87
İtirazın Şekli. 87
III. FATURAYA İTİRAZ EDİLMESİNİN DOĞURDUĞU SONUÇLAR . 89
FATURAYA İTİRAZ EDİLMEMESİNİN DOĞURDUĞU SONUÇLAR 90
Faturanın Senet Niteliği Kazanması 90
İtiraz Edilmeyen Faturanın Faturayı Düzenleyen Lehine
Adî Karine Oluşturması ve Bunun Şartları 91
Faturayı Alan Tarafın da Tacir Olması 91
Faturada Bulunması Gereken Olağan Hususlar 92
Faturada Yer Verilen Vade Farkı Kaydının Fatura
İçeriğinden Sayılıp Sayılmayacağı Tartışması . 93
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun Vade Farkının
Fatura İçeriğine Dahil Olmadığı Hususunda Vermiş
Olduğu Karar 94
Kısa Değerlendirme. 95
FATURAYA İTİRAZ ETMEYEN ALICI TACİRİN, KENDİ
ALEYHİNE OLAN ADÎ KARİNENİN AKSİNİ İSPAT ETMESİ 97
6. TARAFLAR ARASINDAKİ SATIM SÖZLEŞMESİNİN VARLIĞINI
İSPATA YARAYAN DİĞER BAZI BELGELER 99
SEVK İRSALİYESİ 100
VERGİ DAİRESİNE VERİLEN BA-BS FORMLARI . 102
III. TİCARÎ DEFTERLER 103
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TİCARİ DEFTERLERLE İSPAT
7. TİCARİ DEFTERLER 105
GENEL OLARAK DEFTER TUTMANIN AMACI . 105
Türk Ticaret Kanunu’na Göre Defter Tutmanın Amacı . 107
Vergi Usul Kanunu’na Göre Defter Tutmanın Amacı 107
TÜRK TİCARET KANUNU’NA GÖRE TUTULMASI GEREKEN
DEFTERLER 110
Türk Ticaret Kanunu’nda İsmen Sayılmış ve Tutulması
Zorunlu Olan Defterler. 111
Gerçek Kişi Tacirlerin Tutmakla Yükümlü Olduğu
Defterler. 111
İçindekiler 9
Yevmiye Defteri 111
Büyük Defter (Defter-i Kebir).113
Envanter Defteri .113
Tüzel Kişi Tacirlerin Tutmakla Yükümlü Olduğu İsmen
Sayılan Defterler .114
Pay Defteri.115
Yönetim Kurulu Karar Defteri 116
Genel Kurul Toplantı Ve Müzakere Defteri.116
İhtiyarî Defterler .117
III. VERGİ USUL KANUNU’NA GÖRE VE DİĞER KANUNLARA GÖRE
TUTULMASI GEREKEN DEFTERLER 117
Vergi Usul Kanunu’na Göre Tutulması Gereken Defterler117
Bilanço Esasına Göre Defter Tutan Tacirlerin Tutmaları
Gereken Defterler.118
Yevmiye Defteri 118
Büyük Defter 119
Envanter Defteri .119
İşletme Hesabına Göre Defter Tutan Tacirlerin
Tutmaları Gereken Defterler.119
Sinaî Müesseselerin Tutmaları Gereken Defterler 120
Diğer Müesseselerin Tutmaları Gereken Kayıtlar121
Diğer Kanunlara Göre Tutulması Gereken Defterler 122
8. E-DEFTER 125
GENEL OLARAK E-DEFTER UYGULAMASI 125
E-Defter Uygulaması İle İlgili Temel Kavramlar .127
Elektronik Defter Beratı 127
Nitelikli Elektronik Sertifika128
Mali Mühür 130
Açılış ve Kapanış Onayı131
Zaman Damgası .132
E-DEFTER TUTANLAR132
E-Defter Tutma Zorunluluğu Olanlar 133
İhtiyarî Olarak E-Defter Tutabilenler 133
E-Defter Tutabilmek İçin Gerekli Olan Usulî Şartlar.134
10 İçindekiler
E-DEFTERİN TUTULMA ŞEKLİ. 135
Genel Olarak . 135
Aylık Dönemler İtibariyle Defter Tutmak . 136
Açılış ve Kapanış Onayları 136
E-Defter Bilgilerinin Gelir İdaresi Başkanlığı’ndaki
Elektronik Defter Uygulamasına Yüklenmesi 136
Elektronik Defter Parçalarının Değişmezliğinin Sağlanması
İçin Kurulan Sistem. 137
III. E-DEFTER OLARAK TUTULABİLECEK DEFTERLER- SAKLAMA
VE İBRAZ USULÜ. 139
E-Defter Olarak Tutulabilecek Defterler 139
E-Defterin Saklanma Usulü 140
E-Defterin İbrazı. 140
9. TİCARÎ DEFTERLERDEN DELİL OLARAK YARARLANILMASI.141
GENEL OLARAK KESİN DELİLLE İSPAT KURALI VE
ELEŞTİRİLEN YÖNLERİ . 141
TİCARÎ DEFTERLERDEN DELİL OLARAK
YARARLANILMASININ GEREKÇESİ . 148
III. DELİL OLARAK YARARLANILACAK DEFTERLER 150
TACİRİN KENDİ DEFTERLERİNE DAYANARAK İDDİASINI
İSPATLAYABİLMESİNİN KOŞULLARI 152
Defterlerin Eksiksiz ve Usulüne Uygun Tutulması 155
Defterlerin Açılış ve Kapanış Onaylarının Yapılmış Olması 160
Defter Kayıtlarının Birbirini Doğrulaması 164
Karşı Tarafın Defterlerinde İddianın Aksine Bir Kayıt
Bulunmaması ve Bu Sonucu Doğuran Diğer Haller 166
Karşı Tarafın Ticarî Defterlerindeki Kayıtların Davacı
Tacirin İddiasını Doğrulaması 166
Karşı Tarafın Defterlerini İbraz Etmemesi. 166
Mahkemenin Defterlerin İbrazını Re’sen İsteyip
İsteyemeyeceği Sorunu. 167
Mahkemenin Defterlerin İbrazına Karar
Verebilmek İçin Arayacağı Şartlar . 170
(1) Korunmaya Değer Bir Hukukî Menfaatin
Bulunması. 170
(2) İspat İçin Defterlerin İbrazının Zorunlu Olması 171
(3) Uyuşmazlık Konusunun Ticarî İşletmeyle İlgili
Olması. 172
İçindekiler 11
İbrazın Usulü172
Mahkemenin Verdiği İbraz Kararına Uyulmaması175
(1) Karşı Tarafın Elinde İbraz Edebileceği Bir
Defteri Bulunmadığını Beyan Etmesi176
(2) Defterlerini İbraz Etmeyen Tarafın Ortaya
Çıkan Durumun Aksini İspat Etme Hakkı .177
Karşı Tarafın Defterlerindeki Lehe ve Aleyhe Kayıtların
Bir Bütün Oluşturması .177
Genel Olarak İkrarın Bölünmezliği İlkesi 177
Ticarî Defterlerin Usulüne Uygun Tutulmuş Olması
Durumunda.181
Ticarî Defterlerin Usulüne Uygun Tutulmamış
Olması Durumunda .182
Karşı Tarafın Defterlerdeki Kayıtların Aksini Kesin
Delillerle İspat Edememiş Olması .183
Karşı Tarafın Hiç Defter Tutmamış ya da Defterlerini
Usulüne Uygun Olarak Tutmamış Olması186
Karşı Tarafın Defterlerinden Delil Olarak Yararlanılamayan
Durumlar 187
Karşı Tarafın Defterlerinde Uyuşmazlık Konusu İle
İlgili Herhangi Bir Kayıt Bulunmaması.187
Karşı Tarafın Haklı Nedenle Defterlerini İbrazdan
Kaçınması.188
Karşı Tarafın Zayi Belgesi Sunması 189
TACİRİN KARŞI TARAFIN TİCARÎ DEFTERLERİNE
DAYANARAK İDDİASINI İSPATLAYABİLMESİNİN KOŞULLARI.190
Karşı Tarafın Defterleriyle Birlikte Başka Delillere de
Dayanılması Durumunda 190
Delillerin Karşı Tarafın Defterlerine Hasredilmesi
Durumunda .191
Karşı Tarafın Defterlerindeki Kayıtların İddiayı
Doğrulaması191
Karşı Tarafın Defter Tutmaması191
Karşı Tarafın Defterleriyle İlgili Zayi Belgesi Sunması 192
Karşı Tarafın Defterlerini Usulüne Uygun Tutmamış
Olması193
Karşı Tarafın Defterlerini İbraz Etmemesi194
Karşı Tarafın Defterlerindeki Kayıtların İddianın
İspatlanması İçin Yeterli Olmaması196
12 İçindekiler
TACİRİN DEFTERLERİNDE YER ALAN LEHİNE OLAN KAYDI
DESTEKLEMEK ÜZERE FATURAYI DA İBRAZ ETMESİNİN
GEREKİP GEREKMEDİĞİ SORUNU 197
Faturanın İbrazının Gerektiği Yönündeki Görüş 197
Faturanın İbrazının Gerekmediği Yönündeki Görüş 197
Yargıtay’ın Görüşü . 198
SONUÇ .199
KAYNAKÇA.205
