Türk Anayasası'nda Bütçe ve Kesin Hesap Kanunları

Seyfettin KARA

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ  .............. .........................................................................................1

I- KONUNUN TAKDİMİ..........................................................................1

II- ÇALIŞMA METODU ve KONUNUN SINIRLANDIRILMASI ........3

BİRİNCİ BÖLÜM

BÜTÇE

I- Bütçe Kavramı ve Tanımı ......................................................................5

 A- Genel Açıklama ..............................................................................5

 B- Bütçenin Tanımı..............................................................................7

II- Bütçenin Siyasi, Ekonomik ve Hukuki Niteliği ...................................8

 A- Bütçenin Siyasi Niteliği..................................................................8

 B- Bütçenin Ekonomik Niteliği...........................................................9

 C- Bütçenin Hukuki Niteliği..............................................................11

III- Bütçenin Tarihsel Gelişimi................................................................15

 A- Bütçenin Dünyadaki Tarihsel Gelişimi ........................................15

 B- Bütçenin Osmanlı İmparatorluğu Dönemindeki Tarihsel Gelişimi ..17

  1- Genel Açıklama .......................................................................17

  2- 1876 Anayasası Dönemi..........................................................18

   a- Anayasal Düzenlemeler......................................................18

   b- 1876 Anayasası’nın Getirdikleri ........................................19

  3- 1909’daki Anayasa Değişiklikleri Dönemi ............................20

   a- 1909 Anayasa Değişikliklerinin Sebebi .............................20

   b- 1909 Anayasa Değişiklikleri .............................................20

 C- Bütçenin Türkiye Cumhuriyeti’ndeki Tarihsel Gelişimi .............21

  1- 1921 Anayasası Dönemi..........................................................21

   a- Anayasal Düzenlemeler......................................................21

   b- 1921 Anayasası’nın Özelliği..............................................21

   c- 1921 Anayasası Dönemindeki Bütçe Hazırlıkları..............22

   d- 1923 Yılı Anayasa Değişikliği ...........................................22

  2- 1924 Anayasası Dönemi..........................................................22

   a- Anayasal Düzenlemeler......................................................23

İçindekiler

   b- 1924 Anayasası’nın Getirdikleri ........................................25

   c- 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu’nun

   Yürürlüğe Girişi .................................................................25

  3- 1961 Anayasası Dönemi..........................................................25

   a- Hazırlık Aşaması ...............................................................25

   b- Anayasal Düzenlemeler .....................................................26

   c- 1961 Anayasası’nda Yasama Organının Yapısı..................29

   d- 1961 Anayasası’nda Bütçe Görüşmeleri............................30

   e- 1965 Yılında Bütçenin Reddi.............................................32

   f- 1970 Yılında Bütçenin Reddi .........................................33

   g- 1971 Anayasa Değişiklileri................................................34

  4- 1982 Anayasası Dönemi..........................................................35

   a- Hazırlık Aşaması ................................................................35

   b- 1982 Anayasası’nda Yasama Organının Yapısı..................36

   c- Anayasal Düzenlemeler......................................................36

İKİNCİ BÖLÜM

BÜTÇE İLKELERİ, BÜTÇE SİSTEMLERİ, BÜTÇE ÇEŞİTLERİ

I- BÜTÇE İLKELERİ..............................................................................43

 A- Genellik İlkesi ............................................................................43

  1-Adem-i Tahsis İlkesi.................................................................44

  2- Gayri Safi Miktarlar İlkesi ...............................................44

 B- Birlik (Vahdet) İlkesi ...................................................................45

 C- Açıklık İlkesi.................................................................................46

 D- Doğruluk İlkesi ............................................................................47

  1-Sübjektif Doğruluk (Bütçede Samimiyet) İlkesi ...................47

  2- Objektif Doğruluk (Tahminlerde İsabet) İlkesi .......................48

 E- Önceden Mezuniyet (İzin) İlkesi .................................................48

 F- Giderlerde Tahsis (Ödenek Ayrılması) İlkesi................................49

 G- Bütçenin Yıllık Olması İlkesi.......................................................49

 H- Bütçede Denklik (Ekonomik Denge) İlkesi ...............................50

xii

İçindekiler

 I- Mali Saydamlık İlkesi ..................................................................50

 İ- Hesap Verilebilirlik ........................................................................51

II- BÜTÇE SİSTEMLERİ.......................................................................52

 A- Klasik Bütçe Sistemi ....................................................................52

 B- Milli Bütçe Sistemi.......................................................................52

 C- Performans Bütçe Sistemi ........................................................53

 D- Sıfır Tabanlı Bütçe Sistemi...........................................................54

 E- Plan-Program Bütçe Sistemi.........................................................55

 F- Türk Bütçe Sisteminde Uygulamalar............................................55

III- BÜTÇE ÇEŞİTLERİ.........................................................................57

 A- 1050 sayılı Kanun’da Bütçe Çeşitleri...........................................57

  1- Genel Bütçe .............................................................................57

  2- Katma Bütçe ............................................................................58

  3- Özel Bütçe ...............................................................................58

  4- Özerk Bütçeler.........................................................................59

  5- Döner Sermayeler ...................................................................59

  6- Fon Bütçeleri ....................................................................60

 B- 5018 sayılı Kanun’da Bütçe Çeşitleri ..........................................60

  1- Genel Bütçe ...........................................................................61

  2- Özel Bütçe ...............................................................................61

  3- Düzenleyici ve Denetleyici Kurum Bütçeleri .........................61

  4- Sosyal Güvenlik Kurumu Bütçesi ...........................................62

  5- Mahalli İdareler Bütçesi ..........................................................62

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

1982 ANAYASASI ve 5018 SAYILI KANUN ÇERÇEVESİNDE

BÜTÇE SİSTEMİ

I- BÜTÇENİN KANUNİ DAYANAKLARI...........................................65

 A- 1982 Anayasası ............................................................................65

 B- 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu .................65

II- BÜTÇE SÜRECİ................................................................................70

xiii

İçindekiler

 A- Genel Açıklamalar........................................................................70

 B- Bütçenin Hazırlanması .................................................................72

  1- Hazırlık Aşaması .....................................................................72

  2- Gider Bütçesinin hazırlanması ...............................................73

  3- Gelir Bütçesinin Hazırlanması ................................................75

  4- Bütçe Kanunu Teklifi ve Ekleri ..............................................75

   a- Teklifin İçeriği....................................................................75

   b- Bütçe Kanunu Teklifi Eki Cetveller ..................................76

   c- Bütçe Kanun Teklifine Eklenecek Belgeler .......................77

 C- Bütçenin Onaylanması .................................................................77

  1- Bütçe Teklifinin TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda

  Görüşülmesi.............................................................................77

  2- Bütçe Tasarısının TBMM Genel Kurulu’nda Görüşülmesi.....80

  3- Bütçe Kanunu Teklifinin Kanunlaşması ve Yayımı ..............84

  4- Geçici Bütçe ve Ek Bütçe........................................................85

  5- Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi İle Bütçe Kanununda

  Değişiklik Yapılıp Yapılamayacağı..........................................86

   a- Olağan Kararnamelerle ......................................................86

   b- Olağanüstü Kararnamelerle ...............................................87

 D- Bütçenin Uygulanması.................................................................87

  1- Giderlerin Yapılması................................................................88

   a- Giderin Taahhüdü (Yüklenilmesi)......................................88

   b- Giderin Tahakkuku (Gerçekleştirilmesi)............................89

   c- Giderin Ödeme Emrine Bağlanması ..................................89

   d- Ödeme ...............................................................................89

  2- Gelirlerin Toplanması..............................................................90

   a- Verginin Tarhı ....................................................................90

   b- Verginin Tebliği..................................................................91

   c- Verginin Tahakkuku ...........................................................91

   d- Verginin Tahsili .................................................................91

 E- Bütçenin Denetlenmesi.................................................................91

xiv

İçindekiler

  1- Genel Olarak............................................................................91

  2- Bütçenin İdare Tarafından Denetlenmesi (İç Kontrol)............92

   a- İç Kontrolün Tanımı ve Amaçları.......................................92

   b- İç Kontrolün Sınıflandırılması ...........................................93

   ba- Harcama Öncesi Ön Mali Kontrol ..............................93

   bb- Harcama Sonrası İç Denetim ......................................93

  3- Bütçenin Sayıştay Tarafından Denetlenmesi ..........................94

   a- Dış Denetim .......................................................................94

   b- Genel Uygunluk Bildirimi .................................................96

  4- Bütçenin Meclis Tarafından Denetlenmesi (Yasama Denetimi) 97

   a- Genel Olarak ......................................................................97

   b- Faaliyet Raporları Üzerinde Yapılacak Denetimler ...........98

   c- Kesin Hesap Kanunu Teklifi Üzerinde Yapılacak

   Denetimler..........................................................................99

   ca- Kesin Hesap Kanununun Tanımı ve Hukuki Niteliği ..99

   cb- Kanuni Dayanakları .....................................................99

   cc- Hazırlanması ve TBMM’de Görüşülmesi ..................100

   cd- Kesin Hesap Kanunu Teklifinin Kabulü ....................101

   ce- Kesin Hesap Kanunu Teklifinin Reddi.......................102

III- BÜTÇE KANUNLARININ ANAYASAYA UYGUNLUK

 DENETİMİ......................................................................................103

 A- Kanunların Yargısal Denetimine İlişkin Anayasal Gelişmeler...103

  1- 1876 Anayasası’nda...............................................................103

  2- 1921 Anayasası’nda...............................................................104

  3- 1924 Anayasası’nda...............................................................104

  4- 1961 Anayasası’nda...............................................................104

  5- 1982 Anayasası’nda...............................................................105

   a- Genel Olarak ....................................................................105

   b- Anayasaya Uygunluk Denetiminin Şekilleri....................106

 B- Anayasa Yargımızda Bütçe Kanunları........................................108

  1- Bütçe Kanunları İle Diğer Kanunlar Arasında Gözetilen

   Farklılıklar............................................................................108

xv

  2- “Bütçe İle İlgili Hüküm Konulamaz” Cümlesinin Anlamı ...109

  3- Bütçe Kanunu Hükümlerinin İptaline İlişkin Anayasa

   Mahkemesi Kararları ...........................................................110

SONUÇ ve DEĞERLENDİRME..........................................................117

KAYNAKÇA.........................................................................................123