İÇİNDEKİLER ÖZET III ABSTRACT V TEŞEKKÜR VII KISALTMALAR XV GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM UZLAŞMA MÜESSESESİNE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER
A. UZLAŞMA MÜESSESESİNİN HUKUK SİSTEMİNDEKİ YERİ 9 1. Kavram 9 2. DÜŞÜNSEL KÖKENİ VE ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM YOLU OLARAK UZLAŞMA 18 a. Düşünsel Kökeni: Onarıcı Adalet Anlayışı 18 aa. Ceza Muhakemesi Hukukunda Mağdurun Korunması, Klâsik Ceza Muhakemesindeki Aksaklıklar ve Onarıcı Adalete Duyulan İhtiyaç 18 aaa. Ceza Muhakemesi Hukukunda Mağdurun Korunması 18 bbb. Klâsik Ceza Muhakemesindeki Aksaklıklar ve Onarıcı Adalete Duyulan İhtiyaç 27 bb. Ceza Hukukunda Onarıcı Adalet ve Çeşitli Uygulamaları 39 aaa. Genel Olarak 39 bbb. Tazminata Yönelik Müzakere Programları 43 ccc. Mağdur-Fail Arabuluculuğu/Uzlaşması 43 ddd. Aile ve Topluluk Grup Toplantıları 45 eee. Halkalar Programı 47 fff. Küçük Suçlular Projeleri 48 ggg. Topluluk Kurulları veya Mahkemeleri 48 b. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolu Olarak Uzlaşma 49 aa. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları 49 aaa. Genel Olarak 49 bbb. Müzakere (Negotiation) 55 ccc. Arabuluculuk (Mediation) 55 ddd. Kısa Duruşma (Mini Trial) 62 eee. Tarafsız Ön Değerlendirme (Early Neutral Evaluation) 63 fff. Vakıaların Saptanması (Fact Finding) 65 ggg. Kısa Jüri Yargılaması (Summary Jury Trial) 67 hhh. İtiraf Pazarlığı (Plea Bargaining) 68 ııı. Yargıç Kiralama (Rent a Judge) 69 iii. Arabuluculuk-Tahkim (Mediation- Arbitration; Med-Arb) 69 jjj. Tahkim (Arbitration) 71 bb. Uzlaşma 84 aaa. Uzlaşmadan Beklenen Faydalar 85 aaaa. Mağdura Yönelik Faydalar 85 bbbb. Faile Yönelik Faydalar 87 cccc. Topluma Yönelik Faydalar 87 dddd. Ceza Adaleti Sistemine Yönelik Faydalar 88 bbb. Uzlaşmanın Temel Özellikleri Ve Bu Müesseseye Hakim Olan İlkeler 89 ccc. Uzlaşmaya Tabi Suçların Niteliği 94 B. CEZA VE CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU İLKELERİ BAKIMINDAN UZLAŞMA MÜESSESESİ 100 1. Genel Olarak 100 2. Kusur İlkesi ve Uzlaşma 103 3. Adil Yargılanma Hakkı ve Uzlaşma 105 4. Hak Arama Hürriyeti ve Uzlaşma 110 5. Masumluk Karinesi ve Uzlaşma 111 6. Aleniyet İlkesi ve Uzlaşma 115 7. Adalet İlkesi ve Uzlaşma 117 8. Eşitlik İlkesi ve Uzlaşma 118 9. Hakimin Tarafsızlığı İlkesi ve Uzlaşma 120 10. Makul Sürede Yargılanma Hakkı ve Uzlaşma 123 11. Silahların Eşitliği İlkesi ve Uzlaşma 125 12. Gerekçeli Karar Hakkı ve Uzlaşma 126 13. Kamu Davasının Mecburiliği İlkesi ve Uzlaşma 128 14. Re’sen Araştırma İlkesi ve Uzlaşma 130 15. Maddi Gerçeğin Araştırılması İlkesi ve Uzlaşma 132 16. Doğrudan Doğruyalık, Sözlülük İlkeleri ve Uzlaşma 136 17. Yargılama Hukuku Güvenceleri ve Uzlaşma 137
İKİNCİ BÖLÜM YABANCI HUKUKLARDA, BÖLGESEL VE ULUSLARARASI BELGELERDE UZLAŞMA MÜESSESESİ
A. YABANCI HUKUKLARDA UZLAŞMA MÜESSESESİ 141 1. Anglo-Sakson Hukukunda Uzlaşma Müessesesi 141 a. Amerikan Hukuku 142 b. Kanada Hukuku 152 c. İngiliz Hukuku 154 d. Avustralya Hukuku 158 2. Kıta Avrupası Hukukunda Uzlaşma Müessesesi 159 a. Alman Hukuku 161 b. Fransız Hukuku 168 c. İtalyan Hukuku 173 d. İspanya Hukuku 177 e. Hollanda Hukuku 181 f. Avusturya Hukuku 182 g. Danimarka Hukuku 183 h. Belçika Hukuku 183 ı.Polonya Hukuku 187 i. Bulgaristan Hukuku 189 B. BÖLGESEL VE ULUSLARARASI BELGELERDE UZLAŞMA MÜESSESESİ 189 1. Avrupa Birliği Müktesebatında Uzlaşma Müessesesi 189 2. Avrupa Konseyi Tavsiye Kararlarında Uzlaşma Müessesesi 192 a. Genel Olarak Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin Konuyla İlgili Kararları 192 b. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin R(99)19 Sayılı Tavsiye Kararı 198 c. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin R(99)19 Sayılı Tavsiye Kararına Ekli Uzlaşma İlkeleri 200 I. Tanım 200 II. Genel İlkeler 200 III. Yasal Temel 200 IV. Arabuluculukla İlgili Olarak Ceza Adaletinin Uygulanması 201 V. Arabuluculuk Hizmetlerinin Uygulanması 202 V.1. Standartlar 202 V.2. Arabulucuların Nitelikleri ve Eğitimleri 202 V.3. Bireysel Durumların Ele Alınması 202 V.4. Arabuluculuğun Sonucu 203 VI. Arabuluculuğun Gelişiminin Sürdürülmesi 203 3. Birleşmiş Milletler Belgelerinde Uzlaşma Müessesesi 203
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRK CEZA VE CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA UZLAŞMA MÜESSESESİ
A. CEZA VE CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUMUZDA İKİ YENİ EĞİLİM: MAĞDURUN KORUNMASI VE ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜ 205 1. Mağdurun Korunması 205 a. Ceza Muhakemesindeki Aksaklıkların Suçtan Doğan Mağduriyetin Giderilmesine Etkisi 205 b. 2005 Yılı Değişiklikleri ve Onarıcı Adalet Anlayışı 211 2. Ceza Muhakemesi Hukukumuzda Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolu Olarak Uzlaşma 223 B. UZLAŞMA MÜESSESESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ, BENZER MÜESSESELERLE İLİŞKİSİ VE FARKLARI 239 1. Hukuki Niteliği 239 2. Benzer Müesseselerle İlişkisi ve Farkları 249 a. Önödeme ve Uzlaşma 249 b. Sulh Hakiminin Ceza Kararnamesi ve Uzlaşma 254 c. Şikâyetten Feragat - Vazgeçme ve Uzlaşma 257 d. Adli Kontrol ve Uzlaşma 260 e. Etkin Pişmanlık ve Uzlaşma 263 C. UZLAŞMANIN ŞARTLARI 272 1. Ön Şartları 272 a. Şüpheli veya Sanığa İsnat Edilen Suçun Uzlaşma Kapsamında Olması 272 aa. Uzlaşmaya Tabi Suçlar 273 aaa. TCK’daki Suçlar 278 bbb. Özel Ceza Kanunlarında Düzenlenen Suçlar 285 bb. Uzlaşmaya Tabi Olmayan Suçlar 298 aaa. Cinsel Dokunulmazlığa Karşı İşlenen Suçlar 300 bbb. Etkin Pişmanlık Hükümleri Uygulanan Suçlar 301 ccc. Mağduru Kamu Tüzel Kişiliği Olan Suçlar 304 ddd. Uzlaştırma Kapsamına Giren Bir Suçun, Uzlaştırma Kapsamında Kalmayan Başka Bir Suçla Birlikte İşlenmesi 304 eee. Önödemeye Tabi Suçlar 306 b. Suçun İşlendiği Konusunda Yeterli Şüphe Bulunması 307 c. Şikâyete Tabi Suçlarda Mağdurun / Suçtan Zarar Görenin Şikâyetçi Olması 308 aa. Şikâyet Hakkı 309 bb. Şikâyet Usulü 314 cc. Şikâyetin Bölünmezliği 316 dd. Şikâyet-Uzlaşma İlişkisi 317 d. Mağdurun/Suçtan Zarar Görenin Gerçek Kişi veya Özel Hukuk Tüzel Kişisi Olması 320 2. Geçerlilik Şartları 321 a. Şüphelinin/Sanığın Uzlaşmayı Kabul Etmesi 321 b. Mağdurun/Suçtan Zarar Görenin Uzlaşmayı Kabul Etmesi 325 c. Zararın veya Mağduriyetin Giderilmesi 326 aa. Giderim Biçimleri 328 bb. Tazminatın Belirlenmesi 330 d. Uzlaşmanın Özgür İradeye Dayanması 333 e. Uzlaşmanın Cumhuriyet Savcısı veya Hakim Tarafından Tespiti 335 D. UZLAŞMA USULÜ 337 1. Kamu Davasının Açılmasından Önce Uzlaşma 337 a. Uzlaşma Sürecinin Başlatılması ve Cumhuriyet Savcısının Rolü 337 b. Delillerin Toplanması ve Koruma Tedbirlerinin Uygulanması 344 c. Uzlaşma Görüşmeleri 345 aa. Görüşmelerin Yapılacağı Yer 345 bb. Süreler 347 cc. Görüşmelerde Hazır Bulunacak Kişiler 349 aaa. Şüpheli/Sanık ve/veya Müdafi 350 bbb. Mağdur/Suçtan Zarar Gören ve/veya Vekili/Kanuni Temsilcisi 351 ccc. Uzlaştırmacı 353 aaaa. Tarafsız ve Bağımsız Niteliği 358 bbbb. Eğitimi 359 cccc. Yükümlülükleri 360 dd. Görüşmelerin Evreleri 362 aaa. Tanışma ve Uzlaştırmacının Açılış Konuşması 362 bbb. Bilgi Toplama 362 ccc. Halledilmesi Gereken Problemleri Sınırlama ve Daraltma 363 ddd. Taraflarla Ayrı Ayrı Zamanlarda Görüşme 363 eee. Tarafların Tekliflerini Belirleme 364 fff. Müzakere 364 ggg. Uzlaşmaya Varma 364 hhh. Raporun Düzenlenmesi 364 ee. Görüşmelerin Gizliliği Kuralı ve Delil Yasağı 365 d. Uzlaşma Görüşmelerinin Sonuçlanması 367 aa. Uzlaşma Sağlanması 367 aaa. Zararın veya Mağduriyetin Giderilmesi Hususunda Uzlaşmaya Varılması 368 bbb. Kovuşturmaya Yer Olmadığı veya Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi Kararı 368 ccc. Uzlaşma Sağlanmasının Şahsi Hak Talebine Etkisi 371 ddd. Yakalama ve Tutuklama Nedeniyle Tazminat Hakkının Ortadan Kalkması 372 eee. Uzlaşmanın Zamanaşımına ve Dava Süresine Etkisi 373 fff. Uzlaşma Sonucunda Verilen Kararlara Karşı Başvurulan Kanunyolları 374 ggg. Uzlaşmanın Müsadereye Etkisi 375 hhh. Uzlaşma ve Tekerrür 377 bb. Uzlaşmadan Vazgeçme - Uzlaşma Sağlanmasına Karşı Edimin İfa Edilmemesi 378 cc. Uzlaşma Sağlanamaması 380 aaa. Genel Olarak 380 bbb. Soruşturmaya Devam Edilmesi 380 ccc. Uzlaşma Görüşmeleri Sırasında Yapılan Açıklamaların Aleyhe Delil Olarak Kullanılamaması 380 e. Uzlaşmanın Tespiti ve Denetimi 382 f. Uzlaştırma Ücreti ve Diğer Uzlaştırma Giderleri 383 2. Kamu Davasının Açılması Hâlinde Uzlaşma 384 a. Uzlaşma Teklifinde Bulunulmasını Gerektiren Hâller 386 aa. Kovuşturma Konusu Suçun Hukuki Niteliğinin Değişmesi Sebebiyle Uzlaşma Kapsamında Olduğunun Anlaşılması 386 bb. Soruşturma Evresinde Uzlaşma Teklifinde Bulunulması Gerektiğinin İlk Olarak Mahkeme Aşamasında Anlaşılması 387 cc. Cumhuriyet Savcısı Tarafından İddianame Düzenlenmeksizin Doğrudan Doğruya Mahkeme Önüne Gelen Uzlaşmaya Tabi Bir Fiilin Varlığı 387 dd. Mahkeme Aşamasında Kanun Değişikliği Nedeniyle Fiilin Uzlaşma Kapsamına Girmesi 388 b. Uygulanacak Hükümler 388
c. Uzlaşma Sonucunda Verilecek Kararlar: Davanın Düşmesi, Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması, Hükmün Açıklanması 391 3. Birden Fazla Şüpheli/Sanık Bakımından Uzlaşma 394 4. ‘Adliye Dışı’ veya ‘Uzlaştırmacısız’ Uzlaşma 396 SONUÇ 399 KAYNAKÇA 411
