Türk Hukukunda Yabancı Boşanma Kararlarının Tanınması ve Tenfizi

TÜRK HUKUKUNDA YABANCI BOŞANMA KARARLARININ TANINMASI VE TENFİZİ



Mehmet TEZGEL ( Yargıtay Tetkik Hakimi )

1. -GİRİŞ-1

I--KONUNUN ÖNEMİ VE ARAŞTIRMA PLÂNI-1

II--KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA VE TÜRK HUKUKUNDA BOŞANMA-4

A)-KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA BOŞANMA-4

1--Boşanma Kavramı ve Boşanma Konusundaki Görüşler-4

2--Boşanma Sistemleri-5

a)-Boşanma Yasağı Sistemi-5

b)-Boşanma Serbestisi Sistemi-6

c)-Boşanmayı Belli Sebeplere ve Hâkim Hükmüne Dayandıran Sistem-7

3--Boşanma Sebepleri ve Boşanmanın Dayandığı İlkeler-7

4--Boşanmanın Şekli ve Usûlü-9

B)-TÜRK HUKUKUNDA BOŞANMA-10

1--Ön Açıklama-10

2--Boşanma Sebepleri ve Boşanmanın Dayandığı İlkeler-11

3--Boşanma Davasının Konusu-12

a)-Ayrılık-13

b)-Boşanma-14

4--Boşanma Davasında Taraflar ve Dava Ehliyeti-15

a)-Taraflar-15

b)-Dava Ehliyeti-16

5--Boşanma Davasında Yargılama ile İlgili Düzenlemeler ve Geçici Önlemler-18

a)-Görevli ve Yetkili Mahkeme-18

aa)-Görev-18

bb)-Yetki-18

b)-Yargılama Usûlü ve İspat-21

c)-Geçici Önlemler-23

6--Milletlerarası Özel Hukukta Boşanmaya Uygulanacak Hukuk-24

III--YABANCI MAHKEME KARARLARININ TANINMASI VE TENFİZİNE GENEL BAKIŞ-30

A)-MAHKEME KARARI KAVRAMI VE TÜRLERİ-30

1--Karar Kavramı-30

2--Karar Türleri-31

a)-Yargılamaya Son Vermelerine Göre Mahkeme Kararları-31

aa)-Ara Kararları-31

bb)-Nihaî Kararlar-32

aaa)-Hükümler-32

bbb)-Diğer Nihaî Kararlar-33

b)-Yargısal Faaliyetin Niteliğine Göre Çekişmeli ve Çekişmesiz Yargı Kararları-34

B)-MAHKEME KARARLARININ ETKİLERİ-35

1--Kesin Hüküm Etkisi-35

a)-Şeklî Anlamda Kesin Hüküm Etkisi-35

b)-Maddî Anlamda Kesin Hüküm Etkisi-36

2--Zorla İcra Etkisi-37

C)-MAHKEME KARARLARININ ÜLKE DIŞI ETKİLERİ-38

1--Tanıma ve Tenfiz Kavramı ve Usûlü-39

a)-Tanıma ve Tenfiz Kavramı ve Farkları-39

b)-Tanıma ve Tenfiz Usûlü-41

aa)-Tanıma ve Tenfizi Kabul Etmeyen Sistem-41

bb)-Tanıma ve Tenfizi Kabul Eden Sistemler-42

aaa)-Tenfiz Usûlleri-42

aaaa)-Actio Judicati (Tenfiz Davası) Usûlü-42

bbbb)-Tescil Usûlü-42

cccc)-Revision Usûlü-43

dddd)-Exequatur Usûlü-43

bbb)-Tanıma Usûlleri-44

aaaa)-Tanımanın Tenfiz ile Aynı Usûle Bağlanması-44

bbbb)-Tanıma ile Tenfizin Ayrı Usûle Bağlanması-44

2--Türk Hukukunda Tanıma ve Tenfizin Tarihsel Gelişimi-45

a)-Osmanlı Hukukunda Tanıma ve Tenfiz-45

b)-EHVK Döneminde Tanıma ve Tenfiz-46

c)-2675 Sayılı MÖHUK'ta Tanıma ve Tenfiz-48

d)-5718 Sayılı MÖHUK'ta Tanıma ve Tenfiz-49

BİRİNCİ BÖLÜM

YABANCI BOŞANMA KARARLARININ TANINMASI

2. -TANIMA KOŞULLARI-55

I--ÖN AÇIKLAMA-55

II--TANIMADA ARANMAYACAK KOŞUL -KARŞILIKLILIK--56

III--TANIMANIN ÖN KOŞULLARI VE ASIL KOŞULLARI-57

A)-5718 SAYILI MÖHUK'UN 50. MADDESİNDE YER ALAN ÖN KOŞULLAR-57

1--Yabancı Mahkemeden Verilmiş Hukuk Davasına İlişkin Bir İlâmın Olması-58

a)-İlâm Niteliğinde Belge-58

b)-Yabancı İlâm-60

c)-Mahkemeden Verilmiş İlâm-61

d)-Hukuk Davasına İlişkin İlâm-65

2--Yabancı Mahkemeden Verilmiş İlâmın Kesinleşmiş Olması-66

B)-5718 SAYILI MÖHUK'UN 54. MADDESİNDE YER ALAN ASIL KOŞULLAR-70

1--Yetki-71

a)-Yabancı Mahkeme Kararlarının Etkileri Bakımından Milletlerarası Yetki Kurallarının İncelenmesi-71

b)-Türk Hukukunda Yer Alan Yetki Kurallarının Boşanma Davaları Bakımından İncelenmesi-73

aa)-Boşanma Davalarında Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi-73

aaa)-5718 Sayılı MÖHUK'un 40. Maddesine Göre-74

bbb)-5718 Sayılı MÖHUK'un 41. Maddesine Göre-76

c)-5718 Sayılı MÖHUK'un 54/1-(b) Maddesinde Yer Alan Düzenleme-81

aa)-Münhasır Yetki-83

aaa)-Münhasır Yetki Kavramı-83

bbb)-Boşanma Davalarında Türk Mahkemelerinin Münhasır Yetkisinin Bulunmaması-85

bb)-Aşırı Yetki-87

aaa)-Aşırı Yetki Kavramı-87

bbb)-Boşanma Davalarında Türk Mahkemelerinin Yetkisinin Aşırı Yetki Bakımından İncelenmesi-91

2--Kamu Düzenine Uygunluk-93

a)-Yabancı Mahkeme Kararlarının Etkileri Bakımından Kamu Düzeni-93

aa)-Kamu Düzeni Kavramı ve Özellikleri-93

bb)-Kamu Düzeninin Etkileri-96

b)-5718 Sayılı MÖHUK'un 54/1-(c) Maddesinde Yer Alan Düzenleme-98

c)-Yabancı Boşanma Kararlarının Tanınmasında Kamu Düzeni Engeli Sayılabilecek Hâller-103

aa)-Yabancı Boşanma Kararı Verilirken Davalı Eşin Savunma Hakkının Ağır Bir Şekilde İhlâl Edilmiş Olması-103

bb)-Yabancı Boşanma Kararının Esasına Uygulanan Hukukun Türk Kamu Düzenine Aykırı Olması-109

cc)-Tanınması İstenen Yabancı Boşanma Kararına Aykırı Daha Önce Verilip Kesinleşen Bir Türk Mahkemesi Kararının Mevcut Olması-112

dd)-Yabancı Boşanma Kararlarının Tanınmasında Kamu Düzeni Engeli Sayılabilecek Diğer Hâller-114

3--Savunma Hakkına Uygunluk-116

a)-Savunma Hakkına Uygunluk Kavramı ve Özellikleri-116

b)-5718 Sayılı MÖHUK'un 54/1-(ç) Maddesinde Yer Alan Düzenleme-118

c)-5718 Sayılı MÖHUK'un 54/1-(ç) Maddesinde Yer Alan Düzenlemeye Yönelik Kişisel Görüşümüz-123

3. -TANIMA USÛLÜ-127

I--TENFİZDEN AYRI OLARAK TANIMA-127

A)-YABANCI BOŞANMA KARARININ GÖRÜLMEKTE OLAN DAVA SIRASINDA TANINMASI-128

1--Kesin Hüküm İtirazı İçin Tanıma İsteminde Bulunulması-128

2--Kesin Delil İçin Tanıma İsteminde Bulunulması-129

B)-YABANCI BOŞANMA KARARININ BAĞIMSIZ DAVA YOLUYLA TANINMASI-131

1--Bağımsız Olarak Tanımayı Gerektiren Hâller-131

2--Bağımsız Tanıma İsteminin Niteliği-134

3--Bağımsız Tanıma İsteminde Yargılama Usûlü-136

II--TENFİZLE BİRLİKTE TANIMA-139

4. -TANIMANIN SONUÇLARI-141

I--TANINAN BOŞANMA İLÂMI KESİN HÜKÜM ETKİSİNİ TÜRKİYE'DE GÖSTERİR-141

A)-KESİN HÜKÜM ETKİSİNİN SONUÇLARI-141

B)-KESİN HÜKÜM ETKİSİNİN KAPSAMI-141

C)-KESİN HÜKÜM ETKİSİNİN KABUL EDİLDİĞİ AN-143

II--TANINMAYAN BOŞANMA İLÂMI DELİL OLARAK KULLANILABİLİR-146

İKİNCİ BÖLÜM

YABANCI BOŞANMA KARARLARININ TENFİZİ

5. -TENFİZ KOŞULLARI-151

I--ÖN AÇIKLAMA-151

II--TENFİZ KOŞULLARI-151

A)-KARŞILIKLILIK-152

1--5718 Sayılı MÖHUK'un 54/1-(a) Maddesinde Yer Alan Düzenleme-152

2--5718 Sayılı MÖHUK'un 54/1-(a) Maddesinde Yer Alan Karşılıklı İşlem Türleri ve Tespiti-154

a)-Milletlerarası Anlaşmaya Dayanan Karşılıklılık-154

b)-Kanundan Doğan Karşılıklılık-156

c)-Fiilî Karşılıklılık-159

3--Karşılıklılığın Bulunma Anı-162

4--5718 Sayılı MÖHUK'un 54/1-(a) Maddesinde Yer Alan Düzenlemeye Yönelik Kişisel Görüşümüz-162

B)-YETKİ-164

1--Boşanma Davalarında Tenfiz Bakımından Önem Taşıyan Hususlar-164

a)-Nafaka-164

aa)-İştirak Nafakası-165

bb)-Yoksulluk Nafakası-165

b)-Velayet-166

c)-Tazminat-166

d)-Mal Rejiminin Tasfiyesi-166

2--Boşanma Davalarında Tenfiz Bakımından Önem Taşıyan Hususlarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi-167

3--5718 Sayılı MÖHUK'un 54/1-(b) Maddesinde Yer Alan Düzenleme Kapsamında Boşanma Davalarında Tenfiz Bakımından Önem Taşıyan Hususların İncelenmesi-168

C)-KAMU DÜZENİNE UYGUNLUK-169

1--Ön Açıklama-169

2--Boşanma Kararlarının Tenfizinde Kamu Düzeni Engeli Sayılabilecek Hâller-170

a)-Nafaka-170

aa)-İştirak Nafakası-170

bb)-Yoksulluk Nafakası-171

b)-Velayet-171

c)-Tazminat-174

D)-SAVUNMA HAKKINA UYGUNLUK-174

E)-5718 SAYILI MÖHUK'TA YER ALMAYAN TÜRK KANUNLAR İHTİLÂFI KURALLARINA UYGUNLUK KOŞULU-175

1--Mülga 2675 Sayılı MÖHUK m. 38/(e)'de Yer Alan Düzenleme-175

a)-Uygulama Koşulları-175

b)-Türk Kanunlar İhtilâfı Kurallarının Gösterdiği Hukukun Yanlış Uygulanması-178

aa)-Revision au Fond Yasağı Nedeniyle Türk Kanunlar İhtilâfı Kurallarının Gösterdiği Hukukun Doğru Uygulanıp Uygulanmadığının İncelenemeyeceğine İlişkin Görüş-178

bb)-Revision au Fond Yasağının Mülga 2675 sayılı MÖHUK m. 38 (e) Hükmünde Uygulanamayacağına İlişkin Görüş-180

cc)-Revision au Fond Yasağı Sınırları Dahilinde Türk Kanunlar İhtilâfı Kurallarının Gösterdiği Hukukun Doğru Uygulanıp Uygulanmadığının İncelenebileceğine İlişkin Görüş-180

dd)-Kişisel Görüşümüz-181

c)-Mülga 2675 Sayılı MÖHUK m. 38/(e) Hükmüne Yönelik Eleştiriler-183

2--5718 Sayılı MÖHUK'ta Türk Kanunlar İhtilâfı Kurallarına Uygunluk Koşuluna Yer Verilmemiş Olması-186

6. -TENFİZ USÛLÜ-187

I--GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME-187

A)-GÖREV-187

B)-YETKİ-189

II--TEMİNAT-191

III--TARAFLAR, TENFİZ İSTEMİ VE DAVA DİLEKÇESİNE EKLENECEK BELGELER-196

A)-TARAFLAR-196

B)-TENFİZ İSTEMİ-200

C)-DAVA DİLEKÇESİNE EKLENECEK BELGELER-201

IV--TENFİZ DAVASININ GÖRÜLMESİ-204

A)-DAVANIN AÇILMASI-204

B)-TEBLİGAT-206

C)-YARGILAMA USÛLÜ-206

D)-TENFİZ İSTEMİNİN KAPSAMI-209

E)-İSPAT YÜKÜ-210

F)-İTİRAZLAR-212

1--İtiraz Şekilleri-212

a)-Tenfiz Koşullarının Bulunmadığı İtirazı-212

b)-İlâmın Daha Önce Kısmen veya Tamamen Yerine Getirildiği İtirazı-215

c)-İlâmın Yerine Getirilmesine Engel Bir Sebebin Ortaya Çıktığı İtirazı-215

2--İtiraz Süreleri-217

G)-TENFİZ DAVASINDA VERİLECEK KARARLAR-218

1--Tenfiz Kararı-220

2--Tenfiz İsteminin Reddi Kararı-221

3--Kısmî Tenfiz Kararı-221

H)-TENFİZ KARARININ ŞEKLİ-223

I)-KANUN YOLLARI-224

1--Temyiz-225

2--Karar Düzeltme-226

3--Yargılamanın Yenilenmesi-228

7. -TENFİZİN SONUÇLARI-229

I--TENFİZ KARARI-229

A)-TENFİZİNE KARAR VERİLEN İLÂMLARIN TÜRKİYE'DE İCRASI SAĞLANIR-229

B)-TENFİZİNE KARAR VERİLEN İLÂMLARIN TÜRKİYE'DE İCRAYA KONULMASI-230

C)-TENFİZİNE KARAR VERİLEN İLÂM AYNI ZAMANDA TANINMIŞ OLUR-231

II--TENFİZ İSTEMİNİN REDDİ KARARI-231

A)-TENFİZ İSTEMİNİN REDDİ KARARINDAN SONRA AYNI KONUDA YENİ BİR DAVA AÇILMASI-231

B)-TENFİZ İSTEMİNİN REDDİ KARARINDAN SONRA YENİ BİR TENFİZ DAVASI AÇILMASI-232

C)-TENFİZ İSTEMİ REDDEDİLEN BOŞANMA İLÂMININ TAKDİRÎ DELİL TEŞKİL ETMESİ-233

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

MİLLETLERARASI SÖZLEŞMELER REJİMİ

8. -ÖN AÇIKLAMA-237

9. -ÇOK TARAFLI SÖZLEŞMELER-239

I--EVLİLİK BAĞINA İLİŞKİN KARARLARIN TANINMASI HAKKINDA SÖZLEŞME-239

II--ÇOCUKLARA KARŞI NAFAKA YÜKÜMLÜLÜĞÜ KONUSUNDAKİ KARARLARIN TANINMASI VE TENFİZİNE İLİŞKİN SÖZLEŞME-247

III--NAFAKA YÜKÜMLÜLÜĞÜ KONUSUNDAKİ KARARLARIN TANINMASINA VE TENFİZİNE İLİŞKİN SÖZLEŞME-252

IV--ÇOCUKLARIN VELAYETİNE İLİŞKİN KARARLARIN TANINMASI VE TENFİZİ İLE ÇOCUKLARIN VELAYETİNİN YENİDEN TESİSİNE İLİŞKİN AVRUPA SÖZLEŞMESİ-258

V--HUKUK USÛLÜNE DAİR SÖZLEŞME-264

10. -İKİ TARAFLI SÖZLEŞMELER-269

I--TÜRKİYE İLE İTALYA ARASINDA ADLÎ HİMAYE, ADLÎ MAKAMLARIN HUKUK VE CEZA İŞLERİNDE KARŞILIKLI MÜZAHARETİ VE ADLÎ KARARLARIN TENFİZİ MUKAVELENAMESİ-269

II--TÜRKİYE İLE AVUSTURYA ARASINDA MAHKEME KARARLARININ TANINMASI VE TENFİZİ HAKKINDA SÖZLEŞME-274

III--TÜRKİYE İLE ROMANYA ARASINDA HUKUKÎ VE CEZAÎ İŞLERDE ADLÎ YARDIM SÖZLEŞMESİ-278

IV--TÜRKİYE İLE TUNUS ARASINDA HUKUKÎ VE TİCARÎ KONULARDA ADLÎ KARARLARIN TANINMASI VE YERİNE GETİRİLMESİ HAKKINDA SÖZLEŞME-281

V--TÜRKİYE İLE KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ ARASINDA HUKUKÎ, TİCARÎ VE CEZAÎ KONULARDA ADLÎ YARDIMLAŞMA, TANIMA VE TENFİZ, SUÇLULARIN GERİ VERİLMESİ İLE HÜKÜMLÜLERİN NAKLİ SÖZLEŞMESİ-284

VI--TÜRKİYE İLE POLONYA ARASINDA HUKUKÎ VE TİCARÎ KONULARDA ADLÎ YARDIMLAŞMA SÖZLEŞMESİ-289

VII--TÜRKİYE İLE CEZAYİR ARASINDA HUKUKÎ İŞBİRLİĞİNE İLİŞKİN SÖZLEŞME-293

VIII--TÜRKİYE İLE IRAK ARASINDA HUKUKÎ VE ADLÎ İŞBİRLİĞİ SÖZLEŞMESİ-296

IX--TÜRKİYE İLE AZERBAYCAN ARASINDA HUKUKÎ VE TİCARÎ KONULARDA ADLÎ İŞBİRLİĞİ ANLAŞMASI-299

X--TÜRKİYE İLE ÇİN HALK CUMHURİYETİ ARASINDA HUKUKÎ, TİCARÎ VE CEZAÎ KONULARDA ADLÎ YARDIMLAŞMA ANLAŞMASI-302

XI--TÜRKİYE İLE GÜRCİSTAN ARASINDA HUKUKÎ, TİCARÎ VE CEZAÎ KONULARDA ADLÎ YARDIMLAŞMA ANLAŞMASI-305

XII--TÜRKİYE İLE ÖZBEKİSTAN ARASINDA HUKUKÎ, TİCARÎ VE CEZAÎ KONULARDA ADLÎ YARDIMLAŞMA ANLAŞMASI-308

XIII--TÜRKİYE İLE ARNAVUTLUK ARASINDA HUKUKÎ, TİCARÎ VE CEZAÎ KONULARDA ADLÎ YARDIMLAŞMA SÖZLEŞMESİ-312

XIV--TÜRKİYE İLE KAZAKİSTAN ARASINDA HUKUKÎ KONULARDA ADLÎ YARDIMLAŞMA ANLAŞMASI-316

XV--TÜRKİYE İLE MAKEDONYA ARASINDA HUKUKÎ VE CEZAÎ KONULARDA ADLÎ YARDIMLAŞMA ANLAŞMASI-319

XVI--TÜRKİYE İLE MISIR ARASINDA MAHKEME KARARLARININ TANINMASI VE TENFİZİ HAKKINDA SÖZLEŞME-322

XVII--TÜRKİYE İLE HIRVATİSTAN ARASINDA HUKUKÎ VE TİCARÎ KONULARDA ADLÎ İŞBİRLİĞİ ANLAŞMASI-326

XVIII--TÜRKİYE İLE MOLDOVA ARASINDA HUKUKÎ, TİCARÎ VE CEZAÎ KONULARDA ADLÎ YARDIMLAŞMA ANLAŞMASI-328

XIX--TÜRKİYE İLE TACİKİSTAN ARASINDA HUKUKÎ, TİCARÎ VE CEZAÎ KONULARDA ADLÎ YARDIMLAŞMA ANLAŞMASI-331

XX--TÜRKİYE İLE UKRAYNA ARASINDA HUKUKÎ KONULARDA ADLÎ YARDIMLAŞMA VE İŞBİRLİĞİ ANLAŞMASI-335

XXI--TÜRKİYE İLE MOĞOLİSTAN ARASINDA HUKUKÎ, TİCARÎ VE CEZAÎ KONULARDA ADLÎ YARDIMLAŞMA ANLAŞMASI-338

SONUÇ-343

BİBLİYOGRAFYA -355