Türk ve Fransız Medeni Usul Hukukunda Yargılamanın Yenilenmesi

TÜRK VE FRANSIZ MEDENİ USUL HUKUKUNDA YARGILAMANIN YENİLENMESİ

Dr. Mert NAMLI

İÇİNDEKİLER

Sunuşv

Önsözvii

İçindekilerxiii

Kısaltmalarxxiii

Giriş1

BİRİNCİ BÖLÜM

YARGILAMANIN YENİLENMESİ HAKKINDA

GENEL BİLGİLER

I MEDENİ USÛL HUKUKU’NUN GENEL KARAKTERİ VE AMACI

ÇERÇEVESİNDE YARGILAMANIN YENİLENMESİNE DUYULAN

İHTİYAÇ:7

A-) MEDENİ USÛL HUKUKU’NUN GENEL KARAKTERİ:7

B-) MEDENİ USÛL HUKUKU’NUN AMACI:12

C-) HUKUK GÜVENLİĞİ – GERÇEĞİN ORTAYA ÇIKARILMASI

KAVŞAĞINDA YARGILAMANIN İADESİ :17

1-) Kesin Hükmün Amacı :17

2-) Kesin Hükmün Bertaraf Edilmesi İhtiyacı :22

II TERİM SORUNU:24

III YARGILAMANIN YENİLENMESİNİN TARİHİ GELİŞİMİ :30

A-) ROMA HUKUKU’NDA:30

B-) FRANSIZ HUKUKU’NDA:33

1-) Loi Salique’de:33

2-) 1261 – 1331 Arası Dönemde Yargılamanın Yenilenmesi Düşüncesinin

Ortaya Çıkışı:34

xiv TÜRK VE FRANSIZ MEDENÎ USÛL HUKUKU’NDA YARGILAMANIN YENİLENMESİ

3-) 1331 – 1667 Arası:35

4-) 1667 – 1789 Arası:36

5-) 1789 Sonrası:37

C-) İSLAM HUKUKU’NDA :38

D-) OSMANLI HUKUKU’NDA:41

1-) TANZİMAT’A KADAR:41

2-) TANZİMAT SONRASI:43

E-) CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE:50

IV YARGILAMANIN YENİLENMESİNİN KANUN YOLLARI

ARASINDAKİ YERİ:56

A-) KANUN YOLU KAVRAMI:56

B-) KANUN YOLUNUN ETKİLERİ:61

1-) Genel Olarak:61

2-) Erteleyici Etki 62

3-) Aktarıcı Etki: 66

C-) ÇEŞİTLİ BAKIMLARDAN KANUN YOLLARI TÜRLERİ:68

1-) Düzeltmeye Yönelik Kanun Yolları - Geri Almaya Yönelik

Kanun Yolları:68

2-) Olağan Kanun Yolları – Olağanüstü Kanun Yolları:70

3-) Yargılamanın Yenilenmesinin Kanun Yolları Arasındaki Yeri

Bakımından Değerlendirme:75

V YARGILAMANIN YENİLENMESİ İLE FRANSIZ HUKUKU’NDAKİ

ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN İTİRAZININ KARŞILAŞTIRILMASI:77

A-) ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN İTİRAZININ TANIMI VE AMACI:77

B-) BAŞVURMA ŞARTLARI BAKIMINDAN: 79

C-) ETKİLERİ BAKIMINDAN: 81

D-) ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN İTİRAZININ GEREKLİ OLUP OLMADIĞI

SORUNU:83

1-) Fransız Hukuku’nda Üçüncü Kişinin İtirazının Gerekli Olup

Olmadığına İlişkin Tartışmalar:83

2-) Üçüncü Kişinin İtirazının Türk Hukuku’na İktibasının Gerekli

Olup Olmadığı Sorunu:86

İÇİNDEKİLER xv

VII HAKKINDA YARGILAMANIN YENİLENMESİ TALEP EDİLEBİLECEK

KARARLAR:89

A-) GENEL KURAL: MADDİ ANLAMDA KESİN HÜKMÜN

MEVCUT OLMASI89

B-) GENEL KURALIN ÇEŞİTLİ GÖRÜNÜMLERİ:101

1-) İlk Derece Mahkemelerinin Verdikleri Eda, Tespit ve

İnşaî Hükümler: 101

2-) Tarafların Dâvaya Son Veren İşlemleri:104

3-) Yok ve Etkisiz Kararlar 118

4-) Geçici Hukukî Koruma Kararları:124

5-) Çekişmesiz Yargı Kararları:129

6-) İcra Mahkemesi Kararları:137

7-) Hakem Kararları:144

a-) İç Hakem Kararları:144

(1)- Fransız Hukuku’nda:144

(2)- İsviçre Hukuku’nda:145

(3)- Türk Hukuku’nda:146

b-) Uluslararası Hakem Kararları:149

(1)- Fransız Hukuku:149

(2)- İsviçre Hukuku:154

(3)- Türk Hukuku:157

8-) Tüketici Sorunları Hakem Heyetlerinin Verecekleri Kararlar:159

9-) Temyiz Mahkemesi Kararları:164

10-) Bölge Adliye Mahkemesi Kararları:167

11-) Yabancı Mahkeme ve Hakem Kararları:169

İKİNCİ BÖLÜM

YARGILAMANIN YENİLENMESİ SEBEPLERİ

I YARGILAMANIN YENİLENMESİ SEBEPLERİNE GENEL BAKIŞ: 173

A-) ÇEŞİTLİ HUKUK DÜZENLERİNDE KABUL EDİLEN

YARGILAMANIN YENİLENMESİ SEBEPLERİ:173

xvi TÜRK VE FRANSIZ MEDENÎ USÛL HUKUKU’NDA YARGILAMANIN YENİLENMESİ

B-) YARGILAMANIN YENİLENMESİ SEBEPLERİNİN TAHDİDİ

ŞEKİLDE DÜZENLENMİŞ OLMALARI: 177

C-) YARGILAMANIN YENİLENMESİ SEBEPLERİNİN TEK BİR

SEBEBE İNDİRGENMESİ: 178

II YARGILAMANIN YENİLENMESİ SEBEPLERİNİN ÖZEL OLARAK

İNCELENMESİ:182

A-) AĞIR USÛLİ HATA VEYA EKSİKLİKLERE İLİŞKİN

YARGILAMANIN YENİLENMESİ SEBEPLERİ :182

1-) Mahkemenin Kanuna Uygun Olarak Teşekkül Etmemiş Olması:182

a-) Genel Olarak:182

b-) Bu Sebep Çerçevesinde Değerlendirilebilecek Hâller:184

2-) Dâvaya Bakması Yasak Olan veya Hakkındaki Ret Talebi

Merciince Kesin Olarak Kabul Edilen Hâkimin Karar Vermiş veya

Karara Katılmış Olması:186

a-) Genel Olarak:186

b-) Dâvaya Bakması Yasak Olan Hâkimin Karar Vermiş veya

Karara Katılmış Olması:190

c-) Hakkındaki Ret Talebi Merciince Kesin Olarak Kabul Edilen

Hâkimin Karar Vermiş veya Karara Katılmış Olması: 195

(1)- Hâkimin ve Hakemin Reddi Sebepleri:195

(2)- Kararı Veren veya Karara Katılan Hâkim Hakkında Ret

Kararı Verilmesi:198

3-) Vekil veya Temsilci Olmayan Kimselerin Huzurunda

Dâvanın Görülmüş ve Karara Bağlanmış Olması:205

a-) Genel Olarak:205

b-) Hangi Tarafın Yargılamanın Yenilenmesine

Başvurabileceği:207

c-) Usûle Uygun Şekilde Temsil Edilmemiş Olma:209

d-) Hükmü Etkilemiş Olmanın Gerekmemesi:215

4-) Bir Dâva Sonunda Verilen Hükmün Kesinleşmesinden Sonra

Tarafları, Konusu ve Sebebi Aynı Olan İkinci Dâvada Öncekine

Aykırı Bir Hüküm Verilmiş ve Bu Hükmün de Kesinleşmiş

Olması:215

a-) Genel Olarak:215

b-) İki Kesin Hükmün Mevcut Olması:217

İÇİNDEKİLER xvii

c-) Kesinleşmiş Hükümlerin Taraf, Konu ve Sebeplerinin

Aynı Olması:219

d-) Hükümlerin Birbiriyle Çelişmesi:223

e-) Hükümlerin Hangi Mahkemeler Tarafından Verilebilecekleri:224

f-) Hangi Hükme Karşı Yargılamanın Yenilenmesi Yoluna

Başvurulabileceği:228

g-) İki Kesin Hüküm Mevcut İken Üçüncü Dâvanın Açılması:231

5-) Kararın İHAS veya Eki Protokollerin İhlâli Suretiyle Verildiğinin

İHAM’ın Kesinleşmiş Kararıyla Tespit Edilmiş Olması:236

a-) Genel Olarak:236

b-) Kararın İHAS veya Eki Protokollerin İhlâli Suretiyle

Verilmiş Olması:241

c-) İhlâlin İHAM’ın Kesinleşmiş Kararıyla Tespit Edilmiş Olması:244

d-) İhlâlin Yargılamanın Yenilenmesi Yoluyla Telâfi Edilebilir

Nitelikte Olması:247

e-) İhlâlin Tazminatla Giderilemeyecek Nitelikte Olmasının

Gerekmemesi:249

B-) DAVA MALZEMESİNE İLİŞKİN YARGILAMANIN YENİLENMESİ

SEBEPLERİ:250

1-) Yargılama Sırasında Elde Edilemeyen Bir Belgenin Hükümden

Sonra Ele Geçirilmiş Olması: 250

a-) Genel Olarak:250

b-) Bir Belgenin Elde Edilmesi: 251

c-) Sonradan Öğrenilen Vakıa ve Deliller:254

d-) Belgenin Kararın Verilmesinden Sonra Ele Geçirilmiş Olması:257

e-) Ele Geçirilen Belgenin Yargılama Sırasında Mevcut Olması:262

f-) Belgenin Yargılama Sırasında Aleyhine Hüküm Verilen Tarafın

Elinde Olmayan Nedenlerle Elde Edilememesi:263

(1)- Genel Olarak:263

(2)- Mücbir Sebep veya Tarafın Elinde Olmayan Neden

Kavramı:264

(3)- Karşı Tarafın Fiili:278

g-) Yeni Ele Geçirilen Belgenin Hükmü Etkileyecek

Nitelikte Olması:284

xviii TÜRK VE FRANSIZ MEDENÎ USÛL HUKUKU’NDA YARGILAMANIN YENİLENMESİ

2-) Karara Esas Alınan Senedin Sahteliğine Karar Verilmiş

veya Senedin Sahte Olduğunun Mahkeme veya

Resmî Makam Önünde İkrar Edilmiş Olması:287

a-) Genel Olarak:287

b-) Bir Senedin Mevcut Olması:288

c-) Bu Senedin Karara Esas Alınmış Olması:289

d-) Karara Esas Alınmış Olan Senedin Sahte

Olduğunun Sonradan Tespit Edilmesi:291

3-) İfadesi Karara Esas Alınan Tanığın Yalan Tanıklık

Yaptığının Karardan Sonra Tespit Edilmesi:297

a-) Genel Olarak: 297

b-) Tanığın İfâdesinin Karara Esas Alınmış Olması:300

c-) Tanığın Yalan Tanıklık Yaptığının Sâbit Olması:303

(1)- 2494 Sayılı Kanundan Önceki Durum:303

(2)- 2494 Sayılı Kanundan Sonraki Durum:307

(i)- Kural : İfadesi Hükme Esas Alınan Tanığın

Yalan Tanıklık Nedeniyle Ceza Mahkemesi

Tarafından Mahkûm Edilmesi:307

(ii)- Ceza Mahkemesinden Hüküm Alınmasının

Delil Yokluğu Haricindeki Bir Sebepten

Dolayı Mümkün Olmaması:315

(3)- HMK’daki Düzenleme:317

4-) Bilirkişi veya Tercümanın Hükme Esas Alınan Husus

Hakkında Kasten Gerçeğe Aykırı Beyanda Bulunduğunun

Sâbit Olması:318

a-) Genel Olarak:318

b-) Bir Bilirkişi Raporu veya Tercüman Beyanının

Mevcut Olması:319

c-) Bilirkişinin veya Tercümanın Beyanının Hükme

Esas Alınmış Olması: 324

d-) Bilirkişi veya Tercümanın Kasten Gerçeğe Aykırı

Beyanda Bulunduğunun Sâbit Olması:325

5-) Lehine Karar Verilen Tarafın, Karara Esas Alınan

Yemini Yalan Yere Ettiğinin İkrar veya

Yazılı Delille Sâbit Olması:329

a-) Genel Olarak:329

İÇİNDEKİLER xix

b-) Lehine Karar Verilen Tarafın Yemin Etmiş Olması:331

c-) Lehine Karar Verilen Tarafın Yalan Yere Yemin

Ettiğinin Sâbit Olması:333

(1)- Yalan Yere Yeminin Mahkeme Hükmü ile

Sâbit Olmasının Gerekip Gerekmemesi:333

(2)- Yalan Yere Yemini Tespit Edecek Mahkeme:334

(3)- Yalan Yere Yemin Suçu (TCK m 275):336

(4)- Yalan Yere Yeminin İspatı:338

(5)- Tazminat Dâvası Açılması Yoluyla Yargılamanın

İadesine Gerek Kalmaksızın Kesin Hükmün

Bertaraf Edilebilirliği:347

6-) Karara Esas Alınan Bir Hükmün Kesinleşmiş Başka Bir

Hükümle Ortadan Kalkmış Olması:349

a-) Genel Olarak:349

b-) Karar Verilirken Bir Hükmün Esas Alınmış Olması:349

c-) Esas Alınan Hükmün Kesin Olarak Ortadan Kalkması:353

C-) HİLEYE İLİŞKİN YARGILAMANIN YENİLENMESİ SEBEPLERİ:353

1-) Lehine Karar Verilen Tarafın, Karara Tesir Eden Hileli Bir

Davranışta Bulunmuş Olması:353

a-) Genel Olarak:353

b-) Hile Kavramı:354

(1)- Türk Hukuku’nda:354

(2)- İsviçre ve Fransız Hukuku’nda:362

c-) Hilenin Lehine Karar Verilen Tarafça Yapılması:365

d-) Hilenin Karara Etki Etmesi:367

e-) Hileyi Tespit Edecek Mahkeme:368

2-) Tarafların, Alacaklıları veya Dâvayı Kaybedenlerin Yerine

Geçenleri Zarara Sokacak Bir Hile Yapmış Olmaları:369

a-) Genel Olarak:369

b-) Sebebin Getiriliş Amacı ve Özellikle İİK m 277 vd

Karşısında Uygulama Alanı:370

c-) Yargılamanın Yenilenmesi Talebinde Bulunabilecek

Üçüncü Kişiler:373

d-) Dâvanın Taraflarının Aralarında Anlaşarak Hile Yapmaları:374

xx TÜRK VE FRANSIZ MEDENÎ USÛL HUKUKU’NDA YARGILAMANIN YENİLENMESİ

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

YARGILAMANIN YENİLENMESİ USÛLÜ

I YARGILAMANIN YENİLENMESİNİ TALEP EDEBİLECEK KİŞİLER :377

A-) TARAFLAR:377

B-) FER’İ MÜDAHİL:384

C-) ASLİ MÜDAHİL:386

D-) FRANSIZ HUKUKU’NDA “DAVADA TEMSİL EDİLEN KİŞİLER”:387

E-) HUKUKİ YARAR: 391

F-) YARGILAMANIN YENİLENMESİ HAKKINDAN FERAGAT:392

II YARGILAMANIN YENİLENMESİ TALEBİNDE BULUNULACAK

MAHKEME:394

A-) DEVLET MAHKEMELERİNİN KARARLARI BAKIMINDAN:394

1-) Genel Kural:394

2-) Hükmü Veren Mahkemeye İlişkin Ortaya Çıkabilecek Sorunlar:398

B-) HAKEM KARARLARI BAKIMINDAN:406

III YARGILAMANIN YENİLENMESİ TALEBİNDE BULUNULMASI

GEREKEN SÜRE:413

A-) GENEL OLARAK KANUNDA BELİRLENEN SÜRELER VE

BUNLARIN HUKUKİ NİTELİĞİ:413

B-) SÜRELERİN İŞLEMEYE BAŞLADIKLARI AN:416

1-) Genel Olarak:416

2-) Yargılamanın Yenilenmesi Süresinin İşlemeye Başladığı

Tarihin Tespiti: 417

a-) Öğrenme Tarihinden İtibaren İşlemeye Başlayan Süreler:417

(1)- HMK m 375/1 (a) ve (ğ) Bakımından:417

(2)- HMK m 375/1 (h) Bakımından:418

(3)- HMK m 376 Bakımından:419

b-) Tebliğ Tarihinden İtibaren İşlemeye Başlayan Süreler:420

c-) Ele Geçirme Tarihinden İtibaren İşlemeye Başlayan Süre:421

d-) Hükmün Kesinleşme Tarihinden İtibaren İşlemeye

Başlayan Süreler:423

İÇİNDEKİLER xxi

(1)- HMK m 375/1 (d):423

(2)- HMK m 375/1 (e), (f) ve (g):424

(3)- HMK m 375/1 (ı):425

3-) Yargılamanın Yenilenmesi Sebebinin Hükmün Kesinleşmesinden

Önce Gerçekleşmesi Hâlinde Sürenin İşlemeye Başlayacağı An:427

C-) SÜRELERİN HESAPLANMASI VE SONA ERMESİ:430

D-) SÜRELERİN İSPATI:433

IV YARGILAMANIN YENİLENMESİ TALEBİNİN İLERİ SÜRÜLMESİ

BAKIMINDAN ÖZELLİK ARZ EDEN HUSUSLAR:435

A-) YARGILAMANIN YENİLENMESİNİN BİR DAVA ŞEKLİNDE

AÇILMASI VE BUNUN SONUÇLARI:435

B-) DAVACININ KARŞI TARAFIN YAPMAK ZORUNDA KALACAĞI

MASRAFLARA KARŞILIK TEMİNAT GÖSTERMESİ:438

C-) YARGILAMANIN YENİLENMESİ DAVASININ İCRAYI

DURDURMAMASI:443

V YARGILAMANIN YENİLENMESİ DAVASININ İNCELENMESİ:447

A-) GENEL OLARAK YARGILAMANIN YENİLENMESİ DAVASININ

KAÇ SAFHADA İNCELENECEĞİ:447

B-) YARGILAMANIN YENİLENMESİ TALEBİNİN DURUŞMA

YAPILARAK İNCELENECEK OLMASI:450

C-) DAVA ŞARTLARININ İNCELENMESİ :451

D-) FRANSIZ HUKUKU’NDA DAVANIN SAVCILIĞA İHBARI:453

E-) YARGILAMANIN YENİLENMESİ SEBEBİNİN MEVCUT OLUP

OLMADIĞININ İNCELENMESİ:454

F-) YARGILAMANIN YENİLENMESİ TALEBİNİN KABUL EDİLMESİ

ÜZERİNE YENİDEN YARGILAMA YAPILMASI:456

1-) Hükmün İptal Edilerek Yeniden Yargılama Yapılması Kuralı ve

Bunun İstisnaları:456

2-) Yeniden Yargılamanın Kapsamı :460

3-) Yeniden Yargılamada Uygulanacak Kurallar ve Özellikle

Yeni Dâva Malzemesi Getirilip Getirilemeyeceği Sorunu :463

VI YENİDEN YARGILAMA SONUCUNDA VERİLECEK KARAR VE

BUNA KARŞI BAŞVURULABİLECEK KANUN YOLLARI :465

A-) YENİDEN YARGILAMA SONUCUNDA VERİLECEK KARAR:465

xxii TÜRK VE FRANSIZ MEDENÎ USÛL HUKUKU’NDA YARGILAMANIN YENİLENMESİ

B-) YENİ KARARA KARŞI BAŞVURULABİLECEK KANUN YOLLARI

VE ÖZELLİKLE BU KARAR HAKKINDA YARGILAMANIN

YENİLENMESİ TALEP EDİLEBİLMESİ :468

C-) YENİ HÜKMÜN GERİYE ETKİLİ OLMASI VE BUNUN

SONUÇLARI: 475

1-) Yeni Hükmün Geriye Etkili Olması :475

2-) Yeni Hükmün İcrası ve Bunun İlk Hükmün İcrası Üzerindeki

Etkisi: 477

a-) İlk Hüküm Henüz İcra Edilmemişse:477

b-) İlk Hüküm Kısmen veya Tamamen İcra Edilmişse:477

3-) Yeni Hükmün Geriye Etkili Olmasının Boşanma Bakımından

Özel Sonuçları ve Özellikle İki Evlilik Sorunu:481

SONUÇ 487

KAYNAKLAR497