İnsan Hakları Hukuku

Dr. Öğr. Üyesi Ufuk Ramazan ÇAKMAK

Dr. Öğr. Üyesi Tuğba BAYRAKTAR

 

İÇİNDEKİLER 

ÖNSÖZ 5

İÇİNDEKİLER 7

BİRİNCİ KISIM

KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Arş. Gör. Rabia TEPEKAYA

İNSAN HAKLARI HUKUKUNDA TEMEL KAVRAMLAR17

Özgürlük Kavramı 17

Hak ve Ödev Kavramları 20

İnsan Onuru Kavramı 22

İNSAN HAKLARININ TANIMI VE KAPSAMI 24

Kamu Özgürlükleri. 26

Temel Hak ve Özgürlükler . 26

III. İNSAN HAKLARININ TARİHİ VE DÜŞÜNSEL GELİŞİMİ .28

Eski Çağ’da İnsan Hakları. 29

Orta Çağ’da İnsan Hakları 30

Yeni Çağ’da İnsan Hakları 32

İNSAN HAKLARININ POZİTİF HUKUKA GEÇİŞİ .36

İngiliz ve Amerikan Belgeleri. 37

Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi 39

Uluslararası Alana Geçişi. 40

Türkiye’de Pozitif Hukuka Geçişi. 43

İNSAN HAKLARININ SINIFLANDIRILMASI 46

Birinci, İkinci, Üçüncü Kuşak Haklar Ayrımı . 47

Negatif, Pozitif, Aktif Statü Hakları Ayrımı 49

Kişisel, Siyasal, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Ayrımı . 50

İNSAN HAKLARI VE DEVLET51

Devletin Yükümlülükleri 51

Yatay Etki-Dikey Etki 53

 

İKİNCİ KISIM

HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN DÜZENLENMESİ VE SINIRLANMASI

Dr. Öğr. Üyesi Cansu Büşra ÖLMEZ

HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN DÜZENLENMESİ61

Genel Olarak Düzenleme Kavramı .61

Hak ve Özgürlüklerin Düzenlenmesi Sistemleri .62

Serbestlik Sistemi62

İzin Sistemi 63

Bildirim Sistemi .65

HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANMASI67

Sınırlama Kavramı 67

Sınırlamanın Gerekliliği 68

Hak ve Özgürlüklerin Sınırlılığı .70

Anayasal Sınırlar70

Objektif (Nesnel) Sınırlar.71

III. OLAĞAN DÖNEMLERDE HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANMASI

SİSTEMİ .72

Genel İlkeler.72

Kanunilik İlkesi 72

Şekli Kanun – Maddi Kanun73

Kanunun Ulaşılabilir, Açık ve Kesin Olması.75

Sebebe Bağlılık İlkesi .77

Genel-Özel Sınırlama Sebepleri78

Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanmasında “Amaç Saptırma

Yasağı”81

Ölçülülük İlkesi 82

Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygunluk İlkesi 84

Öze Dokunma Yasağı.89

Türk Anayasa Hukukunda Sınırlamanın Sınırını Oluşturan Ölçütler.90

2001 Anayasa Değişikliğinden Önce .91

2001 Anayasa Değişikliğinden Sonra.91

Sınırlama Kanunla Yapılmalı .92

Sınırlama Anayasada Belirtilen Sebeplere Dayanmalı93

Sınırlama Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygun Olmalı 95

Sınırlama Ölçülülük İlkesine Aykırı Olmamalı .96

Sınırlama Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygun

Olmalı .99

 

Sınırlama Hak ve Özgürlüklerin Özlerine Dokunmamalı 103

Sınırlama Laik Cumhuriyetin Gereklerine Aykırı Olmamalı 104

OLAĞANÜSTÜ DÖNEMLERDE HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANMASI

SİSTEMİ. 105

Genel İlkeler 105

Savaş veya Olağanüstü Bir Durumun Varlığı 108

Ölçülülük İlkesi . 110

Uluslararası Hukuktan Doğan Yükümlülüklere Aykırı Olmama İlkesi 111

Dokunulmaz Haklar 112

Türk Hukukunda Olağanüstü Dönemlerde Hak ve Özgürlükleri

Sınırlama Rejimi  114

Yabancıların Hak ve Özgürlüklerinin Sınırlanması. 117

HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞI . 120

Hakkın Kötüye Kullanılması Kavramı. 120

Ulusal ve Uluslararası Belgelerde Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı 121

Hakkın Kötüye Kullanılmasının Sonuçları 123

ÜÇÜNCÜ KISIM

İNSAN HAKLARININ KORUNMASI

BİRİNCİ BÖLÜM

İNSAN HAKLARININ ULUSAL HUKUK DÜZENİNDE KORUNMASI

Arş. Gör. Murat AÇIL

SİYASÎ KORUMA 130

İDARÎ KORUMA . 132

III. ÖZERK KURULUŞLAR ELİYLE KORUMA 134

Kamu Denetçiliği Kurumu’na Başvuru. 134

Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’na Başvuru . 136

Kişisel Verileri Koruma Kurumu 139

YARGISAL KORUMA. 141

Adli Yargıya Başvuru 141

İdarî Yargıya Başvuru. 142

Anayasa Yargısına Başvuru 142

ANAYASA MAHKEMESİ’NE BİREYSEL BAŞVURU YOLU. 145

TANIMI VE İŞLEVLERİ . 145

BİREYSEL BAŞVURU USULÜ VE BAŞVURULARIN İNCELENMESİ 146

Bireysel Başvuru Usulü 146

Bireysel Başvuruların İncelenmesi 148

 

Ön İnceleme Aşaması148

Kabul Edilebilirlik İncelemesi Aşaması 149

Esas İncelemesi Aşaması .150

III. KABUL EDİLEBİLİRLİK KRİTERLERİ .150

Mahkeme’nin Yetkisine İlişkin Kabul Edilebilirlik Kriterleri150

Kişi Bakımından Yetki 150

Bireysel Başvuru Hakkının Özneleri150

Gerçek Kişiler 151

Özel Hukuk Tüzel Kişileri .153

Kamu Tüzel Kişilerinin Bireysel Başvuru Ehliyeti Meselesi155

Mağdurluk Statüsü .157

Kişisellik Ölçütü .157

Güncellik Ölçütü158

Doğrudanlık Ölçütü .158

Konu Bakımından Yetki .160

Bireysel Başvuru Hakkının Muhatapları .160

Bireysel Başvuruya Konu Edilebilecek Hak ve Özgürlükler.161

Yer Bakımından Yetki 164

Zaman Bakımından Yetki.165

Usule İlişkin Kabul Edilebilirlik Kriterleri 165

Olağan Kanun Yollarının Tüketilmesi 165

Başvurunun Süresi İçinde Yapılması168

Esasa İlişkin Kabul Edilebilirlik Kriterleri.171

Başvurunun Açıkça Dayanaktan Yoksun Olmaması 171

Temellendirilmemiş Şikâyetler.171

Kanun Yolu Şikâyetleri172

Karmaşık veya Zorlama Şikâyetler173

Bir İhlalin Bulunmadığı Açık Olan Şikâyetler.173

Anayasal veya Kişisel Önem Taşıma174

Anayasal Önem 174

Kişisel Önem.175

BİREYSEL BAŞVURULARIN İNCELENMESİ SONUCUNDA VERİLEN

KARARLAR.176

Başvurunun Kabul Edilebilirliğine İlişkin Kararlar 176

Başvurunun Esası Hakkında Verilen Kararlar .176

Yeniden Yargılama Yapılmasına İlişkin Karar.176

Tazminata İlişkin Karar 177

 

Dava Açılması Yolunu Gösterme Kararı 177

Bireysel Başvuru Hakkının Kötüye Kullanılması ve Disiplin Para Cezası

Kararı. 178

Pilot Karar . 180

Tedbir Kararı . 183

Düşme Kararı. 184

İKİNCİ BÖLÜM

İNSAN HAKLARININ ULUSLARARASI HUKUK DÜZENİNDE KORUNMASI

Dr. Öğr. Üyesi Tuğba BAYRAKTAR

EVRENSEL İNSAN HAKLARI HUKUKU 192

BÖLGESEL İNSAN HAKLARI HUKUKU 197

Avrupa İnsan Hakları Hukuku 198

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 199

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. 209

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Oluşumu 210

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne Başvuru Çeşitleri . 214

Devletlerarası Başvuru . 214

Bireysel Başvuru. 216

aaa. Mahkeme’nin Kişi Bakımından Yetkisi . 217

bbb. Mahkeme’nin Konu Bakımından Yetkisi. 222

ccc. Mahkeme’nin Yer Bakımından Yetkisi 222

ddd. Mahkeme’nin Zaman Bakımından Yetkisi 223

Bireysel Başvurunun Kabul Edilebilirlik Şartları . 224

İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi 225

Başvurunun Dört Aylık Süre İçinde Yapılması. 228

Başvurunun İsimsiz (Anonim) Olmaması 230

Başvurunun Daha Önce İncelenmemiş Olması ya da

Uluslararası Diğer Bir Soruşturma veya Çözüm Merciine

Daha Önceden Sunulmuş Bir Başvuruyla Aynı Olmaması  231

Başvurunun Konu Bakımından Sözleşme veya

Protokollerinin Hükümleriyle Bağdaşması, Dayanaktan

Açıkça Yoksun veya Bireysel Başvuru Hakkının Kötüye

Kullanılması Niteliğinde Olmaması. 233

Başvuranın Önemli Bir Zarar Görmemiş Olması. 238

Bireysel Başvuru Usulü 240

Bireysel Başvuruların İncelenmesi Usulü . 243

 

12 İçindekiler

Mahkeme Kararlarının Bağlayıcılığı, Yerine Getirilmesi ve

Denetlenmesi245

Mahkeme’nin Verebileceği Diğer Kararlar249

aaa. Geçici Tedbir Kararı.249

bbb. Pilot Karar Usulü .251

ccc. Kayıttan Düşürme Kararı.253

ddd. Mahkeme Tarafından Verilmiş Bir Hükmün

Yorumlanması Kararı.254

eee. Bir Hükmün Yeniden Görüşülmesi Talebi Üzerine

Verilen Kararlar.255

Mahkeme’nin Özgün Yorum Yöntemleri255

Otonom Kavramlar Doktrini (Özerk Yorum İlkesi) 255

Dinamik Yorum İlkesi (Evrimsel Yorum İlkesi).257

Takdir Marjı Doktrini (Takdir alanı ya da payı)257

Ölçülülük İlkesi 259

Amerikan İnsan Hakları Hukuku.261

Afrika İnsan Hakları Hukuku.263

DÖRDÜNCÜ KISIM

AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NDE YER ALAN HAKLAR VE ÖZGÜRLÜKLER

BİRİNCİ BÖLÜM

AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NİN

2-7. MADDELERİNDE DÜZENLENEN HAKLAR VE ÖZGÜRLÜKLER

Arş. Gör. Aydın Furkan KAYNAK

YAŞAM HAKKI269

HAKKIN KAPSAMI 272

DEVLETE GETİRİLEN YÜKÜMLÜLÜKLER .273

Negatif Yükümlülükler .274

Pozitif Yükümlülükler.275

Yaşam Hakkını Etkin Bir Şekilde Koruyan Yasal Rejim Oluşturmak .276

Koruyucu Tedbirler Almak 277

Yeterli ve Etkin Soruşturma Yapmak.279

III. SÖZLEŞME KAPSAMINDA İHLAL OLUŞTURMAYAN DURUMLAR.280

Ölüm Cezası .282

Yasadışı Şiddete Karşı Koruma.282

Yakalama ve Kişinin Kaçmasını Önleme.283

Ayaklanma veya İsyanın Bastırılması .283

1982 ANAYASASI’NDA YAŞAM HAKKI.284

İŞKENCE VE KÖTÜ MUAMELE YASAĞI. 289

HAKKIN KAPSAMI 289

DEVLETE GETİRİLEN YÜKÜMLÜLÜKLER. 291

Negatif Yükümlülükler 291

Pozitif Yükümlülükler 292

Koruma Yükümlülükleri 293

Gerçekleştirme Yükümlülükleri 294

Usuli Yükümlülükler 295

III. 1982 ANAYASASI’NDA İŞKENCE YASAĞI . 295

KÖLELİK, KULLUK VE ZORLA ÇALIŞTIRMA YASAĞI . 299

HAKKIN KAPSAMI 300

Kölelik ve Kulluk Kavramları 300

Zorla Çalıştırma ve Zorunlu Çalışma Kavramları 301

DEVLETE GETİRİLEN YÜKÜMLÜLÜKLER. 302

III. SÖZLEŞME KAPSAMINDA İHLAL OLUŞTURMAYAN DURUMLAR  303

Tutulma Süresince Çalışma . 303

Askeri Hizmet veya Yerine Gördürülebilecek Sivil Hizmet 304

Acil Durumlarda Toplum Hizmeti 304

Olağan Yurttaşlık Yükümlülükleri 305

1982 ANAYASASI’NDA KÖLELİK VE ZORLA ÇALIŞTIRMA YASAĞI 305

ÖZGÜRLÜK VE GÜVENLİK HAKKI  309

HAKKIN KAPSAMI 310

DEVLETE GETİRİLEN YÜKÜMLÜLÜKLER. 313

Negatif Yükümlülükler 313

Pozitif Yükümlülükler 315

III. SÖZLEŞME KAPSAMINDA İHLAL OLUŞTURMAYAN DURUMLAR  316

Yetkili Bir Mahkemenin Verdiği Mahkumiyet Kararı Sonrasında Tutulma 316

Mahkeme Kararına Uymama Sebebiyle veya Yükümlülüğün Yerine

Getirilmesini Sağlamak Amacıyla Yakalama veya Tutma  317

Yetkili Adli Merci Önüne Çıkarılmak Amacıyla Yakalama veya Tutma 318

Küçüklerin Tutulması. 319

Bulaşıcı Hastalığı Olanların, Akıl Hastalarının, Alkoliklerin, Uyuşturucu

Bağımlılarının ve Serserilerin Yasal Olarak Tutulması . 320

Ülkeye Girişin Önlenmesi veya Sınır Dışı ve Geri Verme Amacıyla

Yakalama ya da Tutma  322

ÖZGÜRLÜĞÜNDEN YOKSUN BIRAKILAN KİŞİLERİN HAKLARI .322

Anladığı Dilde Derhal Bilgilendirilme Hakkı .322

Derhal Bir Yargıç Önüne Çıkarılma Hakkı.323

Makul Sürede Yargılanma veya Yargılama Sırasında Salıverilme Hakkı.324

Özgürlüğünden Yoksun Bırakılanın Mahkemeye Başvurma Hakkı 326

Tazminat Hakkı 326

Yakınlarına Haber Verme Hakkı .327

1982 ANAYASASI’NDA ÖZGÜRLÜK VE GÜVENLİK HAKKI .327

İstisnalar 329

Özgürlüğünden Yoksun Bırakılan Kişilerin Hakları .332

ADİL YARGILANMA HAKKI 335

HAKKIN KAPSAMI 336

DEVLETE GETİRİLEN YÜKÜMLÜLÜKLER .338

Negatif Yükümlülükler .338

Pozitif Yükümlülükler.339

III. ADİL YARGILANMA HAKKININ UNSURLARI .340

Mahkemeye Erişim Hakkı 340

Yasal, Bağımsız ve Tarafsız Bir Mahkemede Yargılanma Hakkı341

Makul Sürede Yargılanma Hakkı 343

Yargılamanın Hakkaniyete Uygun Olması344

Aleni ve Duruşmalı Yargılama Hakkı 346

Masumiyet Karinesinden Yararlanma Hakkı347

CEZA YARGILAMASINDA SANIĞA SAĞLANAN GÜVENCELER348

Suçlamadan Haberdar Edilme Hakkı348

Savunmasını Hazırlamak İçin Gerekli Zaman ve Kolaylıklara Sahip

Olmak.349

Avukat ve Adli Yardımdan Yararlanma Hakkı.349

Lehe Delil Öne Sürme ve Tanığı Sorguya Çekme Hakkı350

Ücretsiz Tercümandan Yararlanma Hakkı350

1982 ANAYASASI’NDA ADİL YARGILANMA HAKKI.351

Anayasa’da Tanınan Unsurlar 352

Sanığa Sağlanan Güvenceler353

AYM Kararlarından Örnekler353

 

SUÇ VE CEZALARIN KANUNİLİĞİ İLKESİ . 356

HAKKIN KAPSAMI, YÜKÜMLÜLÜKLER VE İSTİSNALAR . 356

İKİNCİ BÖLÜM

AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NİN

8-14. MADDELERİNDE DÜZENLENEN HAKLAR VE ÖZGÜRLÜKLER

Dr. Öğr. Üyesi Ufuk Ramazan ÇAKMAK

ÖZEL HAYATA VE AİLE HAYATINA SAYGI HAKKI 361

Giriş . 361

Özel Hayatın Korunması 363

Kişisel Kimlik . 364

Fiziksel ve Ruhsal Bütünlük Hakkı. 366

Mahremiyet Hakkı 368

Aile Hayatına Saygı Hakkı 369

Evlenme ve Aile Kurma Hakkı . 372

Konuta Saygı Hakkı 373

Haberleşmeye Saygı Hakkı 375

Sözleşme’nin 8-11. Maddelerinin Sınırlanma Rejimi 375

Hukukilik. 376

Meşru Amaç . 377

Demokratik Toplumda Gereklilik 377

DÜŞÜNCE, VİCDAN VE DİN ÖZGÜRLÜĞÜ 381

Giriş . 381

Düşünce, Vicdan ve Din Kavramları 382

Özgürlüğün Kapsamı . 384

Kişinin İç Dünyası 384

Dinin veya İnancın Açığa Vurulması . 385

Hakkın Özneleri. 388

Gerçek Kişiler 388

Tüzel Kişiler 388

Birey Grupları . 390

Sınırlama Rejimi 390

III. İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ . 393

Giriş . 393

İfade Özgürlüğünün Kapsamı 395

 

Genel Bilgiler.395

İfade Kategorileri.396

Siyasi İfadeler .396

Sanatsal İfadeler.398

Ticari İfadeler .398

Akademik İfadeler 399

Basın Özgürlüğü 399

10. Madde Kapsamında Korunmayan İfadeler 402

İfade Özgürlüğünün Sınırlanması.404

TOPLANMA VE ÖRGÜTLENME ÖZGÜRLÜĞÜ.407

Giriş407

Toplanma Özgürlüğü408

Örgütlenme Özgürlüğü 410

Dernek Kurma Özgürlüğü411

Sendika Kurma Özgürlüğü.412

Siyasi Parti Özgürlüğü413

Toplanma Ve Örgütlenme Özgürlüğünün Sınırlanması .413

ETKİLİ BAŞVURU HAKKI416

Genel Olarak 416

Etkili Başvuru Hakkının Unsurları.417

Savunulabilir Bir Şikâyet417

Ulusal Bir Makamın Varlığı418

Etkili Başvuru Yolu.419

Etkili Başvuru Hakkının Diğer Usuli Haklarla İlişkisi420

AYRIMCILIK YASAĞI .423

Genel Olarak 423

Ayrımcılık Yasağının Kapsamı.426

Ayrımcılık Türleri427

Doğrudan Ayrımcılık428

Dolaylı Ayrımcılık.428

Ayrımcılığın İspatı.429