Uluslararası Hukukta Sağlık Hakkı
Dr. Nurten YAYLACI
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 9
İÇİNDEKİLER11
KISALTMALAR .17
GİRİŞ 19
BİRİNCİ BÖLÜM
SOSYAL HAKLARIN NİTELİĞİ VE
DAVA EDİLEBİLİRLİĞİ
SOSYAL HAKLARIN NİTELİĞİ 27
Sosyal Haklar: Kavram ve Tanım 27
Sosyal Hakların İnsan Hakları Kataloğundaki Yeri.30
“İnsan Hakları” Fikri ve Birinci Kuşak Haklar .30
İkinci Kuşak Hakların Ortaya Çıkışı.39
İnsan Haklarına İlişkin Belli Başlı Sınıflandırmalar ve Sosyal Haklar43
Klasik İnsan Hakları Tasnifi ve Sosyal Haklar .44
Bireysel Haklar-Kolektif Haklar Tasnifi ve Sosyal Haklar .46
Konularına Göre İnsan Hakları Ayrımı ve Sosyal Haklar 47
Kuşaklara Göre Yapılan Ayrım ve Sosyal Haklar 48
Kuçuradi’nin “İnsan Hakları” Tasnifi ve Sosyal Haklar.50
İnsan Onuru ve Sosyal Haklar.52
Evrensellik - Kültürel Görelilik Tartışması ve Sosyal Haklar 57
SOSYAL HAKLARIN DAVA EDİLEBİLİRLİĞİ.59
Genel Olarak.59
Dava Edilebilirlik Kavramı.60
Sosyal Hakların Dava Edilemezliğini İleri Süren Temel Tezler 62
Negatif Haklar – Pozitif Haklar Ayrımı Bağlamında Dava Edilebilirlik63
Hakların Maliyet Boyutu Bağlamında Dava Edilebilirlik 67
Hakların Derhal-Aşamalı Gerçekleştirilmesi Bağlamında Dava
Edilebilirlik.68
Hakların Muğlak - Açık Olmaları Bağlamında Dava Edilebilirlik.70
Hakların İdeolojik-Politik Oluşu Bağlamında Dava Edilebilirlik71
Kuvvetler Ayrılığı ve Demokratik Meşruluk Bağlamında Dava
Edilebilirlik.72
Sosyal Hakların Dava Edilebilirliğini Güçlendiren Temel Araçlar 76
İnsan Haklarının Bütünlüğü, Bölünmezliği ve Karşılıklı Bağımlılığı İlkesi .76
Devletin Yükümlülüklerine İlişkin Üçlü Tipoloji .79
Sosyal Hakların Yorumu: Yargıcın Hukuk Yaratması ve “Dolaylı
Koruma” 83
Sosyal Hakların Özü: Derhal Uygulama İlkesi ve Asgari Çekirdek
Yükümlülükler .92
III. SOSYAL HAKLARIN DAVA EDİLEBİLİRLİĞİ BAĞLAMINDA ULUSAL VE ULUSLARARASI
DENETİM ARAÇLARI.96
Genel Olarak.96
Bireysel Başvuru (Anayasa Şikâyeti) Yoluyla Dava Edilebilirlik 99
Genel Yargısal Merciler Eliyle Dava Edilebilirlik.100
Uluslararası Düzeyde Denetim Usulleri102
Periyodik Rapor Verme Sistemi.104
Evrensel Periyodik Gözden Geçirme Usulü .107
Bireysel Başvuru Yolu ve Diğer Başvuru/Şikâyet Sistemleri 109
BM Sisteminde Bireysel Başvuru Usulü110
Avrupa Sosyal Şartı’nda Toplu Şikâyet Usulü .118
ILO Sistemine Özgü Şikâyet Usulü120
Amerikalılar-arası İnsan Hakları Sisteminde Bireysel Başvuru Usulü 121
Afrika Birliği Örgütünde Bireysel Başvuru Usulü 121
Birinci Kuşak Haklara Özgülenen Bireysel Başvuru Sistemlerinin
Sosyal Hakların Dava Edilebilirliğine Katkısı 122
İnsan Hakları Komitesi’nin Sosyal Haklar Yorumu122
AİHS Kapsamında Sosyal Hakların Korunması127
Ame.İHS Kapsamında Sosyal Hakların Korunması131
DEĞERLENDİRME.133
İKİNCİ BÖLÜM
DAVA EDİLEBİLİRLİK EKSENİNDE
ULUSLARARASI HUKUKTA SAĞLIK HAKKI
KAVRAMSAL OLARAK SAĞLIK VE SAĞLIK HAKKI 137
Sağlık Kavramı 137
Sağlık Hakkı: Tanım ve Teorik Tartışmalar142
İçindekiler 13
Sağlık Hakkının Konusu ve Kapsamı .159
Sağlık Hakkının Özneleri .162
Genel Özne: Herkes.163
Spesifik Özneler: Dezavantajlı Gruplar 164
ULUSLARARASI HUKUKTA SAĞLIK HAKKININ HUKUKÎ TEMELLERİ 169
Genel Olarak.169
BM Sisteminde Sağlık Hakkı .170
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinde Sağlık Hakkı170
Dünya Sağlık Örgütü Anayasası.172
Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi.177
Sağlık Hakkı: 14 Nolu Genel Yorum178
Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Hakkı: 22 Nolu Genel Yorum182
ESKHS Hükümlerinin İç Hukukta Uygulanması: 9 Nolu Genel Yorum189
Diğer BM İnsan Hakları Belgelerinde Sağlık Hakkı.192
Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Sözleşmesi 192
CEDAW.193
Çocuk Hakları Sözleşmesi.200
Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Üyelerinin Haklarının Korunmasına
Dair Uluslararası Sözleşme.202
Engelli Kişilerin Hakları Sözleşmesi.203
Yerli Halkların Hakları Birleşmiş Milletler Bildirisi 204
Bölgesel Düzlemde Üretilen Belgelerde Sağlık Hakkı .205
Avrupa Konseyi Belgelerinde Sağlık Hakkı.205
Avrupa Sosyal Şartı.206
İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi .209
İstanbul Sözleşmesi214
AİHM İçtihadında Sağlık Hakkının Dolaylı Korunması 216
Sağlık Hakkı ve Yaşama Hakkı (2. madde) .218
Yetersiz Sağlık Hizmeti Sunumu.220
Sağlık Giderlerinin Tamamının Devletçe Karşılanmaması223
iii. Sağlık Çalışanlarının Kusurlarından Kaynaklanan Ölümler .227
Özel Sağlık Kuruluşlarının Yetersizliği Sebebiyle Devletin
Sorumluluğu.229
Acil Sağlık Hizmetlerine Erişememe.230
Sağlık Hakkı ve İşkence, İnsanlıkdışı Muamele Yasağı
(3. madde).237
14 İçindekiler
Tutuklu ve Hükümlülere Gerekli Tıbbî Yardımın
Yapılmaması.238
Salıvermeyi Gerektiren Sağlık Sorunlarına Rağmen
Alıkoymalar 240
iii. Açlık Grevindeki Mahpusları Zorla Besleme.241
Yaşamın Riske Atıldığı Sınırdışı Edilmeler.243
Sağlık Hakkı ve Özel Hayatın Korunması Hakkı (8. madde) .245
Sağlık Hizmetleri Nedeniyle Vücut Bütünlüğünün İhlâl
Edilmesi246
Çevre ile İlgili Sorunlar .247
iii. Kişişel Sağlık Verilerinin Korunması ve Mahremiyet İhlâlleri 253
Üreme Sağlığı Hizmetleri ve Kürtaj Uygulamaları 256
Kişinin Açık Rızasına Dayanmayan Tıbbî Müdahaleler .261
Amerikan Devletleri Örgütü Belgelerinde Sağlık Hakkı .265
Afrika Birliği Belgelerinde Sağlık Hakkı 274
III. DEĞERLENDİRME.279
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
DEVLETİN SAĞLIK HAKKINA İLİŞKİN
GENEL VE ÖZEL YÜKÜMLÜLÜKLERİ
DEVLETİN SAĞLIK HAKKINA İLİŞKİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ 287
Genel Olarak.287
Karşılaştırmalı Hukukta Sağlık Hakkına İlişkin Eğilimler287
Devletin Sağlık Hakkına İlişkin Genel Yükümlülükleri .292
En Üst Düzeyde Ulaşılabilir Sağlık Standardı Sağlama.293
Mevcut Kaynakların Azami Ölçüde Kullanılması Yükümlülüğü294
Aşamalı Gerçekleştirme Yükümlülüğü.295
Adım Atma Yükümlülüğü.296
Asgari Çekirdek Yükümlülüğü Kavramı298
Uluslararası Yardım ve İşbirliği Yükümlülüğü 307
Üçlü Yükümlülük Tipolojileri Çerçevesinde Sağlık Hakkı 310
Saygı Gösterme Yükümlülüğü .310
Sağlık Hizmetlerine Erişimi Engellememek 311
Ayrımcı Uygulamalardan Kaçınmak313
Kadınlara Yönelik Ayrımcı Uygulamalardan Kaçınmak .316
Geleneksel Tıbbî Uygulamaları Yasaklamamak 318
Güvensiz İlaçların Piyasaya Arzını Yasaklamak .318
İçindekiler 15
Yasal İstisnalar Hariç Zorla Tedavi Yöntemleri Uygulamamak .319
Üreme Sağlığı Hizmetlerine Erişimi Engellememek .323
Sağlık Eğitimi ve Bilgisine Sansür Uygulamamak324
ı. Sağlık ile İlgili Konularda Katılımcılığı Engellememek.325
Çevreyi Kirletmekten ve İnsan Sağlığına Zararlı Nükleer, Biyolojik
ve Kimyasal Deneme ve Silah Kullanımından Kaçınmak 326
Bir Cezalandırma Aracı Olarak Sağlık Hizmetlerine Erişimi
Engellememek .327
Koruma Yükümlülüğü328
Üçüncü Kişilerce Sunulan Sağlık Hizmetlerine Herkesin Erişimini
Sağlayacak Tedbirleri Almak 329
Özelleştirmeler Nedeniyle Sağlık Hizmetlerinin Olumsuz
Etkilenmemesi İçin Gerekli Önlemleri Almak .330
İlaç ve Tıbbî Cihazların Piyasaya Arzını Denetlemek 332
Nitelikli Sağlık Personeli Yetiştirilmesini Sağlamak 336
Sağlığa Zararlı Geleneksel Uygulamaları Kaldırmak .337
Toplumun Risk Altındaki Kesimlerini Koruyacak Tedbirleri Almak.344
Yerine Getirme Yükümlülüğü 349
İç Hukuk Sisteminde Sağlık Hakkına Gereken Önemi Vermek .349
Temel Sağlık Göstergelerine Erişimi Güvence Altına Almak.353
Temel Sağlık Hakkına İlişkin Yükümlülükler 353
Yaşamaya Elverişli Konut Hakkına İlişkin Yükümlülükler.358
Yeterli Beslenme Hakkına İlişkin Yükümlülükler .360
Güvenli ve Yeterli Su Hakkına İlişkin Yükümlülükler .364
Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Hizmetlerine Erişimi Sağlamak.366
Bilgilendirme Kampanyaları Düzenlemek 375
Ülke Genelinde Sağlık Kurumlarını ve Personelini Yaygınlaştırmak375
Bedeli Herkesçe Ödenebilir Sigorta Sistemi Kurmak377
Her Türlü Çevresel Kirlenmeyle Mücadele Etmek379
İş Sağlığı ve Güvenliğini Sağlamak383
DEĞERLENDİRME 385
SONUÇ389
KAYNAKÇA .393
