Uluslararası İnsan Hakları Hukuku PerspektifindenTehlikeli Salgın Hastalık Nedeniyle Uygulanan Halk Sağlığı Tedbirleri
Dr. Y. Metin ÖZDEMİR
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 7
İÇİNDEKİLER 9
KISALTMALAR15
GİRİŞ .19
BİRİNCİ BÖLÜM
TEHLİKELİ SALGIN HASTALIKLAR KARŞISINDA
DEVLETİN İNSAN HAKLARI HUKUKUNDAN DOĞAN
YÜKÜMLÜLÜKLERİ VE COVID-19 PANDEMİSİ
YAŞAM VE SAĞLIĞA YÖNELİK BİR TEHDİT OLARAK SALGIN HASTALIKLAR
VE COVID-19 PANDEMİSİ .29
HALK SAĞLIĞI VE İNSAN HAKLARI HUKUKU İLİŞKİSİ BAKIMINDAN COVID-
19 PANDEMİSİ .34
III. SALGIN HASTALIKLAR KARŞISINDA DEVLETİN İNSAN YAŞAMI VE
SAĞLIĞINI KORUMA POZİTİF YÜKÜMLÜLÜĞÜ 42
Genel Olarak . 42
SARS CoV-2 Salgını Koşullarında Devletlerin Pozitif Yükümlülükleri . 50
SARS CoV-2 Salgınında Yaşama ve Sağlığa Yönelik Riskin Niteliği . 58
Devletin Tedbir Alma Kapasitesi ve Takdir Marjı 62
Değerlendirme 64
SALGIN HASTALIKLAR VE İNSAN HAREKETLİLİĞİ68
Genel Olarak . 68
Tarihte Salgın Hastalıklar Nedeniyle İnsan Hareketliliğine Getirilen
Kısıtlamalar . 73
Avrupa ve Yeni Dünya’da Salgın Hastalıklar ve Salgın Hastalıklarla
Kurumsal Mücadele 73
Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Salgın Hastalıklarla Kurumsal
Mücadele 84
COVID-19 Öncesi Dönem 21. Yüzyılın Salgın Hastalıkları . 87
COVID-19 PANDEMİSİNDE HAREKETLİLİK VE SEYAHAT KISITLAMALARI .91
Genel Olarak . 91
COVID-19 Pandemisinde Devletlerce Benimsenen Halk Sağlığı
Politikalarına Genel Bir Bakış 97
10 İçindekiler
İnsan Hareketliliğini ve Dolaşımı Azaltmaya Yönelik Tedbirler 100
Genel Olarak .100
İnsan Hareketliliğini Azaltmaya Yönelik Tedbirler.102
Kilitlenme ya da Kapanma (Lockdown) 102
Sokağa Çıkma Yasağı, Tecrit ve Karantina (Curfew, İsolation,
Quarantine) 105
Sokağa Çıkma Yasağı 105
Karantina 113
Seyahat Tavsiyeleri ve Kısıtlamaları 123
Seyahat Tavsiyeleri.123
Seyahat Kısıtlamaları 124
Ülke İçinde Seyahat Özgürlüğüne Yönelik Kısıtlamalar 124
Uluslarararası Seyahate Yönelik Kısıtlamalar .125
İNSAN HAREKETLİLİĞİ VE DOLAŞIMI SINIRLAYAN HALK SAĞLIĞI
TEDBİRLERİNİN MÜDAHALEOLUŞTURDUĞU HAK VE ÖZGÜRLÜKLER .136
Genel Olarak 136
Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği139
Karantina ve Tecrit Tedbirleri Bakımından145
Sokağa Çıkma Yasakları Bakımından .150
Seyahat Özgürlüğü.154
Ülke İçinde Seyahat Özgürlüğü .154
Uluslararası Seyahat Özgürlüğü 158
İnsan Hareketliliği ve Dolaşımı Sınırlayan Tedbirlerin Müdahale
Oluşturduğu Hak ve Özgürlüğün Saptanması 159
Müdahalenin Süresi 160
İlgilinin Rızası.162
Sosyal Temas Olanakları165
Müdahalenin Mekansal Çerçevesi 167
Değerlendirme 169
VII. DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜNÜN COVID-19 PANDEMİSİNDEKİ SEYAHAT
YASAKLARINA YAKLAŞIMI 175
Dünya Sağlık Örgütünün Kuruluşu ve Yapısı 175
Dünya Sağlık Örgütü ve Uluslararası Sağlık Tüzüğü .177
Dünya Sağlık Örgütünün Pandemi Yönetimindeki Rolü.179
Dünya Sağlık Örgütü ve COVID-19 Pandemisinin Yönetimi 183
Dünya Sağlık Örgütü’nün Uluslararası Seyahat Yasaklarına Yaklaşımı185
İçindekiler 11
İKİNCİ BÖLÜM
ULUSLARARASI SEYAHAT ÖZGÜRLÜĞÜNÜN HUKUKSAL NİTELİĞİ VE
ULUSLARARASI BELGELERDE ÖZGÜRLÜĞE İLİŞKİN DÜZENLEMELER
ULUSLARARASI SEYAHAT ÖZGÜRLÜĞÜNÜN KAPSAMI VE HUKUKSAL
NİTELİĞİ 191
Genel Olarak . 191
Uluslararası Seyahat Özgürlüğünün Hukuksal Niteliği 196
Uluslararası Seyahat Özgürlüğünün İçeriği . 200
Herhangi Bir Ülkeden Ayrılma Özgürlüğü. 200
Özgürlüğün Kapsamı 200
Hukuksal Niteliği 205
Kişinin “Vatandaşı Olduğu Ülkeye” / “Kendi Ülkesi”ne Girme
Özgürlüğü . 207
Özgürlüğün Kapsamı 207
Hukuksal Niteliği 209
Uluslararası İnsan Hakları Sözleşmelerine Göre Kişinin Kendi
Ülkesi / Vatandaşlık Ülkesi Kavramları 212
Kendi Ülkesine Girme Hakkının Farklı Bir Görünümü: Vatandaşın
Sınır Dışı Edilme Yasağı. 214
Devletlerin Seyahat Özgürlüğü Kapsamındaki Pozitif
yükümlülükleri 215
Genel Olarak 215
COVID-19 Pandemisinde Kişinin Kendi Ülkesine Girme Hakkı
Bakımından Devletin Pozitif Yükümlülükleri 219
ULUSLARARASI İNSAN HAKLARI BELGELERİNDE ULUSLARARASI SEYAHAT
ÖZGÜRLÜĞÜNE İLİŞKİN DÜZENLEMELER 228
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ve Birleşmiş Milletler
Sözleşmelerinde 228
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi. 228
Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi . 231
Kendi ülkesine girme hakkı 233
Herhangi bir ülkeden ayrılma özgürlüğü . 237
Kadınlara Karşı Her Biçimiyle Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması
Sözleşmesi 241
Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunmasına
Dair Uluslararası Sözleşme . 242
12 İçindekiler
Çocuk Hakları Sözleşmesi243
Engelli Kişilerin Haklarına Dair Sözleşme 244
Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Uluslararası
Sözleşmesi.244
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi .245
Kendi Ülkesine Girme Hakkı246
Herhangi Bir Ülkeden Ayrılma Özgürlüğü .250
Amerikalılar Arası İnsan Hakları Sistemi 252
Amerikan İnsan Hakları ve Ödevleri Bildirgesi 252
Amerikalılar Arası İnsan Hakları Sözleşmesi252
Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı254
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ULUSLARARASI İNSAN HAKLARI HUKUKUNDA
ULUSLARARASI SEYAHAT ÖZGÜRLÜĞÜNÜN SINIRLANMA REJİMİ
GENEL OLARAK 257
“SINIRLAMA” VE “YÜKÜMLÜLÜK AZALTMA” KAVRAMLARI VE TEMEL
İLKELER258
III. HERHANGİBİRÜLKEDENAYRILMAVEKENDİÜLKESİNE/VATANDAŞLIK
ÜLKESİNE GİRME ÖZGÜRLÜKLERİNİN SINIRLANMA REJİMİ261
Genel Olarak 261
Herhangi Bir Ülkeden Ayrılma Özgürlüğünün Sınırlanması .263
Hukuken Öngörülmüş Olma263
Yasal Dayanak.263
Erişilebilirlik 268
Öngörülebilirlik.271
Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri278
Genel Olarak.278
Meşru amaç280
Sağlığın korunması .282
Başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması284
AİHS Hukukunda Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri287
İlkenin Genel Görünümü 287
Demokratik Toplumda Gereklilik Ölçütünün Bileşenleri 290
Baskın Toplumsal İhtiyaç 291
İçindekiler 13
İlgili ve Yeterli Gerekçe 296
Ölçülülük 299
aaa. Genel Olarak 299
bbb. Aihm İçtihadında Ölçülülük Testi. 300
Takdir Marjı . 305
Uluslararası İnsan Hakları Hukukunda Standart (Üç Aşamalı)
Ölçülülük Testi 310
Genel Olarak 310
Ölçülülük Ölçütünün Bileşenleri 314
Elverişlilik . 314
Gereklilik 317
Orantılılık . 319
Kişinin Kendi Ülkesine / Vatandaşı Olduğu Ülkeye Girme
Özgürlüğünün Sınırlanması . 321
Uluslararası İnsan Hakları Sözleşmelerinde Kendi Ülkesine /
Vatandaşı Olunan Ülkeye Girme Hakkına Yönelik Sınırlama
Ölçütleri 321
AİHM İçtihadında Kişinin Vatandaşı Olduğu Ülkeye Girme
Hakkının Sınırlanması . 324
Genel Olarak 324
AİHS Uygulamasında Kişinin Vatandaşı Olduğu Ülkeye Girme
Özgürlüğü Bakımından Zımni Sınırlar 331
MSHS Bakımından Kişinin Kendi Ülkesine Girme Hakkının
Sınırlanması ve Keyfilik Yasağı . 335
Diğer İnsan Hakları Denetim Organlarının Kararlarında Kişinin
Kendi Ülkesine / Vatandaşı Olduğu Ülkeye Girme Hakkının
Sınırlanması . 338
Değerlendirme. 341
Pandemi Koşullarında Sınırlama Ölçütlerinin Yorumlanması 342
OLAĞANÜSTÜ HAL REJİMLERİNDE HERHANGİ BİR ÜLKEYİ TERK ETME VE
KENDİ ÜLKESİNE / VATANDAŞI OLUNAN ÜLKEYE GİRME
ÖZGÜRLÜKLERİNİNSINIRLANMASIVEKULLANIMININDURDURULMASI . 349
Olağanüstü Haller ve Yükümlülük Azaltma Kavramı . 349
AİHS ve Diğer Uluslararası İnsan Hakları Sözleşmelerine Göre
Yükümlülük Azaltma Koşulları. 353
Sözleşme’de Öngörülen Yükümlülüklere İstisna Getirme: “Savaş
veya Ulusun Varlığını Tehdit Eden Başka Bir Genel Tehlike Hali”. 355
14 İçindekiler
Olağanüstü Halin Uygulamaya Konulması ve Bildirim 360
Sözleşme’de Öngörülen Yükümlülüklere Aykırı Tedbirlerin
Durumun Kesinlikle Gerektirdiği Ölçüde Olması.363
Alınan Önlemlerin Taraf Devletin Uluslararası Hukuktan Doğan
Başka Yükümlülükleriyle Uyumlu Olması369
Olağanüstü Hallerde Yükümlülük Azaltma Beyanında
Bulunulamayan (Askıya Alınamayan) Hak ve Özgürlükler.372
COVID-19 Pandemisinde Devletlerin Olağan Rejim / Olağanüstü Hal
Rejimi Tercihlerinin Değerlendirilmesi.375
BİLİMSEL BELİRSİZLİK VE ULUSLARARASI SEYAHATE YÖNELİK COVID-19
KISITLAMALARI386
COVID-19 Pandemisi ve Bilimsel Belirsizlik386
Uluslararası Seyahat Kısıtlamalarının SARS CoV-2 Virüsünün Yayılımını
Önlemekteki Etkinliği.391
Bilimsel Belirsizlik ve Pandemi Kısıtlamalarında İhtiyat İlkesinin Rolü.401
Genel Olarak .401
İhtiyat İlkesi ve COVID-19 Tedbirleri .406
Bilimsel Belirsizlik Koşullarında COVID-19 Tedbirlerinin Ölçülülük
Denetimi 409
Genel Olarak .409
Karmaşıklık Teorisi ve Ölçülülük413
Bilimsel Belirsizlik ve Küresel Hazırlıksızlık.416
SONUÇ.421
KAYNAKÇA.429
