Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemlerinden Doğan Hukuki Sorumluluk
Arş. Gör. Öztürk AYDIN
- Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemlerine Genel Bakış
- Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemlerinin Uygulanmasının Tıbbi Müdahale Olarak Değerlendirilmesi
- Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemlerini Uygulayan Hekimin ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezlerinin Hukuki Sorumluluk Halleri
- Hukuki Sorumluluğun Sonuçları
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ V
KISALTMALAR VII
İÇİNDEKİLER IX
GİRİŞ I
BİRİNCİ BÖLÜM
ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ YÖNTEMLERİNE GENEL BAKIŞ
I. ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ YÖNTEMLERİ KAVRAMI 1
II. ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ YÖNTEMLERİ BAKIMINDAN YAPAY DÖLLENME VE TÜRLERİ 3
A. Yapay Döllenme Kavramı 3
B. Yapay Döllenme Türleri 4
1. Homolog Döllenme 4
a. Tanımı 4
b. Uygulama Alanı ve Tercih Sebepleri 4
c. Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemleri Bakımından Ortaya Çıkan Disiplinler Arası Sorunlar ve Değerlendirmeler 5
(1) Biyoteknolojik Değerlendirme 5
(2) Biyoetik Sorunlar 6
(3) Hukuki Sorunlar 6
2. Heterolog Döllenme 9
a. Genel Olarak 9
(1) Tanımı 9
(2) Uygulama Alanı ve Tercih Sebepleri 9
(3) Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemleri Bakımından Ortaya Çıkan Disiplinler Arası Sorunlar ve Değerlendirmeler 10
i. Biyoteknolojik Değerlendirme 10
ii. Biyoetik Sorunlar 11
iii. Hukuki Sorunlar 12
b. Sperm Bağışı 13
c. Yumurta Nakli 15
d. Embriyo Bağışı 17
III. ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ YÖNTEMLERİ BAKIMINDAN EMBRİYO VE CENİN 17
A. Embriyo ve Cenin Kavramları 17
1. Genel Olarak 17
2. Ceninin Kişiliğinin Başlangıcı 18
a. Sağ ve Tam Doğum 19
b. Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemleri Bakımından Anne Rahmine Düşme Anının Değerlendirilmesi 19
c. Sağ ve Tam Doğum Şartının Hukuki Niteliği 21
3. Ceninin ve Embriyonun Yaşam Hakkı 22
a. Yaşam Hakkı ve Başlangıcı 22
b. Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemleri Açısından Ceninin ve Embriyonun Yaşam Hakkının Başlangıcı ve Korunması 23
4. Embriyonun ve Üreme Hücrelerinin Kişilik Değeri veya Malvarlığı Olarak Değerlendirilmesi 24
B. Embriyo Nakli Türleri 26
1. In-Vivo 26
a. Tanımı 26
b. Uygulama Alanı ve Tercih Sebepleri 26
c. Ortaya Çıkan Hukuki Sorunlar 26
2. In-Vitro 28
a. Tanımı 28
b. Uygulama Alanı ve Tercih Sebepleri 28
c. Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemleri Bakımından Ortaya Çıkan Disiplinler Arası Sorunlar ve Değerlendirmeler 28
(1) Biyoteknolojik Değerlendirme 28
(2) Biyoetik Sorunlar 29
C. Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemleri Bakımından Preimplantasyon - Prenatal Genetik Tanı Testleri 35
1. Preimplantasyon Genetik Tanı Testleri 35
2. Prenatal Genetik Tanı Testleri 36
IV. ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ YÖNTEMLERİ BAKIMINDAN TAŞIYICI ANNELİK 38
A. Tanımı 38
B. Uygulama Alanı ve Tercih Sebepleri 38
C. Ortaya Çıkan Hukuki Sorunlar 39
İKİNCİ BÖLÜM
ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ YÖNTEMLERİNİN UYGULANMASININ TIBBİ MÜDAHALE OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ
I. TIBBİ MÜDAHALE KAVRAMI VE TÜRLERİ BAKIMINDAN ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ YÖNTEMLERİ 41
A. Tıbbi Müdahale Tanımı ve Unsurları Bakımından 41
B. Tıbbi Müdahale Türleri Bakımından 42
1. İcra Ediliş Tarzına Göre Tıbbi Müdahale Türleri Bakımından 42
2. Uygulanan Tedavi Yönteminin Yaygınlığı Bakımından 43
a. Geleneksel Tıbbi Müdahaleler Bakımından 43
b. Yeni Tıbbi Müdahaleler Bakımından 43
II. HUKUKA UYGUN TIBBİ MÜDAHALE OLARAK ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ YÖNTEMLERİ 44
A. Genel Olarak 44
B. Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemlerinin Hukuka Uygun Uygulanması İçin Gerekli Genel Şartlar 45
1. Yetkili Hekim ve Merkez 45
2. Tıp Biliminin Objektif Verileriyle Hareket Edilmesi 49
3. Doğrudan veya Dolaylı Tedavi Amacı Taşıması 50
4. Aydınlatma 51
a. Genel Olarak 51
b. Aydınlatmanın Konusu 52
c. Aydınlatmanın İcrası 54
(1) Aydınlatma Yükümlüsü 54
(2) Aydınlatılacak Kişi 54
(3) Aydınlatma Zamanı 55
(4) Aydınlatma Şekli 55
d. Aydınlatmanın Kapsamı 56
(1) Genel Olarak 56
(2) Kapsamın Genişlediği Haller 56
(3) Kapsamın Daraldığı Haller 57
(4) Aydınlatma Yükümlülüğünün Ortadan Kalktığı Haller 58
e. Aydınlatmanın İspatı 60
5. Rıza 60
a. Genel Olarak 60
b. Rızanın Konusu 61
c. Rızanın Açıklanması ve Geri Alınması 61
d. Rıza Vermenin Şekli 62
e. Rıza Ehliyeti 62
f. Rızanın Kapsamı 63
g. Rıza Aranmayan Haller 63
C. Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemlerinin Hukuka Uygun Uygulanması İçin Gerekli Özel Şartlar 64
1. Evli Eşlerin Üreme Hücrelerinin Kullanılması 64
2. Hamile Eşin Sağlığı ve Çocuğun Doğması İçin Gerekli Tedbirlerin Alınması 66
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ YÖNTEMLERİNİ UGULAYAN HEKİMİN VE ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ MERKEZLERİNİN HUKUKİ SORUMLULUK HALLERİ
I. SÖZLEŞME İLİŞKİSİ BAKIMINDAN 67
A. Sözleşmenin Niteliği 67
1. Genel Olarak Tıbbi Müdahale Sözleşmesinin Niteliği Konusundaki Tartışmalar 67
a. Genel Olarak 67
b. Hizmet Sözleşmesi Görüşü 67
c. Vekalet Sözleşmesi Görüşü 68
d. Eser Sözleşmesi Görüşü 70
e. Sui Generis Görüşü 71
f. Ara Sonuç 72
2. Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemleri ile İlgili Yapılan Sözleşmelerin Niteliği Konusundaki Tartışmalar 72
a. Homolog Döllenme ve Embriyo Nakilleri 72
b. Preimplantasyon ve Prenatal Genetik Tanı Testleri ve Bilgilendirme Sözleşmesi 73
c. Kürtaj Sözleşmesi 74
d. Dondurulmuş Üreme Hücrelerinin ve Embriyoların Saklanması Sırasında Saklama Sözleşmesinin Varlığı Konusundaki Tartışmalar 74
B. Hekimin Sözleşmeden Doğan Borçları 76
1. Teşhis Koyma ve Tedaviyi Yürütme Borcu 76
a. Genel Olarak 76
b. Yardımcı Kişi Kullanılması 78
c. Alt Vekil 80
(1) Genel Olarak 80
(2) Alt Vekalet ve İkame Vekaleti Ayırımı 80
(3) Hekimin ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezinin Sorumluluğunun Kapsamı 84
2. Sadakat Borcu 85
3. Özen Borcu 85
4. Arşivleme ve Kayıt Tutma Borcu 87
5. Sır Saklama Borcu 89
6. Diğer Borçlar 92
a. Aydınlatma ve Rıza Alma Borcu 92
b. Üreme Hücrelerinin ve Tüpteki Embriyoların Yönetmelik Kapsamında Kullanılması ve Saklanılması Borcu 92
c. Hesap Verme Borcu 93
C. Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Sorumluluğun Şartları 94
1. Geçerli Bir Sözleşmenin Bulunması 94
2. Sözleşmeye Aykırılık 96
3. Kusur 98
4. Zarar 100
5. İlliyet Bağı 101
D. Sözleşmenin Sona Ermesi 102
1. Borçların Geçerli İfası 102
2. İstifa ve Azil 103
3. Ölüm, Fiil Ehliyetinin Kaybı ve İflas 103
a. Hasta Bakımından 103
b. Merkez Bakımından 104
4. Sürenin Dolması 105
5. Hamileliğin Sonlandırılması 106
II. HAKSIZ FİİL İLİŞKİSİ BAKIMINDAN 106
A. Haksız Fiilin Şartları 106
1. Hukuka Aykırı Fiil 106
a. Hukuka Aykırılık 106
b. Hukuka Aykırılığı Ortadan Kaldıran Haller 107
(1) Mağdurun Rızası 107
(2) Kamu veya Özel Hukuka Dayanan Bir Yetkinin Kullanılması 108
(3) Üstün Özel Yarar ve Üstün Kamu Yararı 108
(4) Meşru Müdafaa, Iztırar Hali ve Hakkını Korumak İçin Kuvvet Kullanma 109
2. Kusur 109
3. Zarar 109
4. İlliyet Bağı 110
B. Kişilik Haklarına Aykırılıktan Doğan Hekimin Haksız Fiil Sorumluluğunun İncelenmesi 111
1. Vücut Bütünlüğü ve Yaşam Hakkı 111
a. Eşlerden Birinin veya Her İkisinin Rızasının Olmadığı Halde Hekimin Tıbbi Müdahalede Bulunması 111
b. Hekimin Kusurlu Tıbbi Müdahalesi İle Çocuğun Dünyaya Özürlü Olarak Gelmesi 112
c. Hekimin Doğacak Çocuktaki Anomaliyi Zamanında Teşhis Edememesi 113
(1) Anne ve Baba Bakımından 113
(2) Cenin Bakımından 114
2. Mahremiyet Hakkı 117
3. İhmalen veya Kasten Eşlere Ait Olmayan Üreme Hücrelerinin Kullanılması 120
a. Eşlerin Rızasının Yokluğu 120
b. Eşlerin Rızasının Varlığı 122
c. Eşlerden Birinin Rızasının Yokluğu 123
d. Ara Sonuç 125
4. Ortaya Çıkabilecek Diğer Hukuka Aykırı Durumlar 127
C. Kusursuz Sorumluluk Halleri 127
1. Adam Çalıştıranın Sorumluluğu 127
2. Yapı Malikinin Sorumluluğu 129
3. Tehlike Sorumluluğu 130
III. VEKALETSİZ İŞ GÖRME BAKIMINDAN 130
A. Genel Olarak 130
B. Hekimin ve Merkezin Sorumluluğu 131
1. Caiz Olan Vekaletsiz İş Görme Halinde 131
2. Caiz Olmayan Vekaletsiz İş Görme Halinde 133
IV. DÜRÜSTLÜK KURALINA DAYANAN SÖZLEŞME BENZERİ BORÇ İLİŞKİLERİ BAKIMINDAN 134
A. Culpa In Contrahendo 134
B. Üçüncü Kişiyi Koruyucu Etkili Sözleşme 135
C. Sözleşmenin Art Etkisi 137
V. ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ MERKEZLERİ BAKIMINDAN HASTANEYE KABUL SÖZLEŞMESİ 137
A. Hukuki Niteliği 137
B. Türleri 139
1. Tam Hastaneye Kabul Sözleşmesi 139
a. Hekimlik Sözleşmesi İlaveli Tam Hastaneye Kabul Sözleşmesi 140
b. Bölünmüş Hastaneye Kabul Sözleşmesi 141
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
HUKUKİ SORUMLULUĞUN SONUÇLARI
I. SEBEPLERİN YARIŞMASI 143
II. DAVACI TARAFLAR 145
A. Eşler 145
B. Cenin 145
C. Diğer İlgililer 146
III. SORUMSUZLUK ANLAŞMASI 146
A. Sorumsuzluk Anlaşmasının Anlamı, İçeriği ve Hukuki Niteliği 146
1. Genel Olarak 146
2. Hekimin Sorumluluğu Bakımından 146
B. Hekimin ve Merkezin Sorumluluğu Bakımından Sorumsuzluk Anlaşmasının Tabi Olduğu Yaptırım 147
1. Şahsen İfa Bakımından 147
2. Yardımcı Kişilerin İfası Bakımından 149
IV. MADDİ TAZMİNAT 150
A. Maddi Zararın Belirlenmesi 150
B. Maddi Tazminata Etki Eden Nedenler 153
1. Elde Edilen Menfaatler 153
2. Zarar Verenin Kusurunun Ağırlığı 153
3. Tarafların Ekonomik Durumu 154
4. Müterafik Kusur 154
V. MANEVİ TAZMİNAT 157
A. Manevi Zararın Belirlenmesi 157
B. Manevi Tazminata Etki Eden Nedenler 159
VI. ZAMANAŞIMI 159
A. Sözleşme Zamanaşımı 159
B. Haksız Fiil Zamanaşımı 160
C. Vekâletsiz İş Görme Zamanaşımı 160
D. Zamanaşımının Başlangıcı 161
SONUÇ 163
KAYNAKÇA 171
