Vergi Yargılama Hukukunda İlk İnceleme
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 5
İÇİNDEKİLER 7
KISALTMALAR 15
GİRİŞ 17
BİRİNCİ BÖLÜM
VERGİ UYUŞMAZLIKLARINDAN KAYNAKLANAN DAVALARIN İDARİ YARGILAMA HUKUKUNA ÖZGÜ DAVA TÜRLERİNE GÖRE MAHİYETİ VE İLK İNCELEME
I. İDARİ YARGIDA DAVA TÜRLERİ VE VERGİ DAVALARININ İNCELENMESİ 21
A. İDARİ YARGIDA DAVA TÜRLERİ 26
1. İptal Davası 27
2. Tam Yargı Davası 29
3. Vergi Davası 32
a. Vergi Davalarının Tam Yargı Davası Olduğu Görüşü 35
b. Vergi Davalarının İptal Davası Olduğu Görüşü 36
c. Vergi Davalarının Kendine Özgü Bir Dava Olduğu Görüşü 36
d. Vergi Davalarının Karma Dava Olduğu Görüşü 37
B. VERGİ UYUŞMAZLIKLARINA KARŞI AÇILAN DAVALAR VE HUKUKİ NİTELİKLERİ 41
1. Tarh İşlemine Karşı Açılan Davalar 43
a. Vergi İncelemesi Sonucu Açılan Davalar 51
(1) İnceleme Raporlarının Doğrudan Dava Konusu Edilmesi 53
(2) İnceleme Raporuna Dayalı Tarhiyatlara Karşı Açılan Davalar 58
b. Takdir Komisyonu Kararı Uyarınca Yapılan Tarhiyatlar 64
(1) Takdir Komisyonlarının Kuruluşu ve Üyeleri 64
(2) Takdir Komisyonlarının Görevleri 67
(3) Takdir Komisyonlarının Yetkileri 68
(4) Takdir Komisyonlarının Kararları 69
(5) Takdir Komisyonlarına Sevk Halinde Duran Zamanaşımı 71
(6) Takdir Komisyonlarının Kararlarının Doğrudan İdari
Davaya Konu Edilmesi 73
(7) Takdir Komisyonu Kararlarına Dayalı Olarak Yapılan Tarh İşlemine Karşı Açılan Davalar 76
2. Tahakkuka Karşı Açılan Davalar 77
a. Sadece Tahakkukun İptali İstemiyle Açılan Davalar 80
(1) Beyan Üzerine Yapılan Tahakkuka Karşı Açılan Davalar 81
(a) Normal Beyan Üzerine Tahakkuk Eden Vergilere
Karşı Açılan Davalar 82
(b) İhtirazı Kayıtla Beyan Üzerine Tahakkuk Eden
Vergilere Karşı Açılan Davalar 82
(2) Kendiliğinden Tahakkuk Eden Vergilere Karşı Açılan Davalar 83
b Tahakkukun İptali ile Ödenen Tutarın (Faizi ile Birlikte) İadesi İstemiyle Açılan Davalar 85
3. Tahsile Yönelik İşlemlere Karşı Açılan Davalar 86
a. Vergi Alacağının Korunmasına Yönelik İşlemler ve Bunlara
Karşı Açılan Davalar 87
(1) Teminat İsteme İşlemi 88
(2) İhtiyati Haciz İşlemi 89
(3) İhtiyati Tahakkuk İşlemi 91
b. Vergi Alacağının Cebren Tahsiline Yönelik İşlemler 93
(1) Ödeme Emri 94
(2) Haciz İşlemi 96
(3) Satış İşlemi 99
4. İdari Başvuru Üzerine Açılan Davalar 102
a. İdareden İşlem Tesis Etmesini İsteme ya da İYUK 10. Madde 103
b. İdari Uyuşmazlığa İdari Çözüm veya İYUK 11. Madde 106
c. Vergi Usul Kanuna Göre Düzeltme ve Şikâyet Başvurusu. 110
d. Gümrük Kanunun 242. Maddesine Göre Yapılan İtiraz
Başvurusu 114
e. Gümrük Kanunun 211. Maddesine Göre Yapılan Başvuru 116
f. Gümrük Kanunun 6. Maddesi Uyarınca Yapılan Başvuru 117
II. İDARİ YARGILAMA USULÜ KANUNUNDA DÜZENLENEN İLK İNCELEME
VE İLK İNCELEMENİN BENZER KAVRAMLARLA KARŞILAŞTIRILMASI 119
A. İLK İNCELEME MÜESSESESİ 119
1. İlk İnceleme Usulünün Tarihsel Seyri 120
2. İlk İncelemenin Temel İşlevi 122
B. İLK İNCELEMENİN BENZER KURUM VE KAVRAMLARLA TARTIŞILMASI 123
1. Adli Yargı Hukuk Yargılamasında Yer Alan Dava Şartları İlk
İtirazlar ve Ön İnceleme 124
a. Dava Şartları ve İlk İnceleme 124
b. İlk İtirazlar ve İlk İnceleme 126
c. Ön İnceleme ve İlk İnceleme 128
2. Anayasa Mahkemesince Yapılan Kabul Edilebilirlik İncelenmesi
ve İlk İnceleme 129
3. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesince Yapılan Kabul Edilebilirlik İncelenmesi ve İlk İnceleme 133
İKİNCİ BÖLÜM
VERGİ UYUŞMAZLIKLARINA İLİŞKİN DAVALARDA İLK İNCELEME KONULARI
I. VERGİ YARGILAMASINDA İLK İNCELEME KONULARI 137
A. Görev. 142
1. Genel Olarak 142
2. Vergi Uyuşmazlıklarında Görev 151
a Genel Bütçeye, İl Özel İdareleri, Belediye ve Köylere Ait Vergi, Resim ve Harçlar İle Benzeri Mali Yükümler ve Bunların Zam
Ve Cezaları İle Tarifelere İlişkin Davalar 154
b. Genel Bütçeye, İl Özel İdareleri, Belediye ve Köylere Ait Vergi, Resim ve Harçlar İle Benzeri Mali Yükümler ve Bunların Zam ve Cezaları İle Tarifelere İlişkin Konulardan Kaynaklı 6183
Sayılı Kanunun Uygulanmasından Doğan Davalar 157
c. Kanunlarla Verilen Diğer İşler 158
d. Vergisel Boyutu Olan İdari İşlemler ve Tam Yargı Davaları 159
B. YETKİ 162
1. Genel Olarak 162
2. Vergi Uyuşmazlıklarında Yetki 163
a. Tarh, Tahakkuk ve Ceza Kesme İşlemlerinde Yetki 165
b. Gümrük Kanuna Göre Yapılan Vergisel İşlemler ile Düzeltme
Şikâyet Başvurularında Yetki. 168
c. Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanunun Uygulamalarında Yetki 169
d. Diğer Uyuşmazlıklarda Dava Konusu İşlemi Yapan 171
C. İDARİ MERCİ TECAVÜZÜ 171
1. Genel Olarak 171
2. Vergi Usul Kanunundan Kaynaklı Oluşması Muhtemel İdari Merci Tecavüzü 173
3. Gümrük Kanunundan Kaynaklı Oluşması Muhtemel İdari Merci Tecavüzü 180
4. İdari Yargılama Usulü Kanunundan Kaynaklı Oluşması Muhtemel
İdari Merci Tecavüzü 182
D. EHLİYET 186
1. Genel Olarak 186
2. Hak ve Menfaat Kavramı 187
3. Türk Medeni Kanununa Göre Ehliyet 188
a Hak Ehliyeti 189
b. Fiil Ehliyeti 189
(1) Fiil Ehliyetinin İçeriği 191
(2) Fiil Ehliyetine Göre Kişiler 193
c. Tüzel Kişilerde Ehliyet 195
4. Vergi Usul Kanuna Göre Ehliyet: Vergi Ehliyeti 196
a. Vergi Ehliyeti ve Temsil 197
b. Vergi Ehliyeti ve Vergi Sorumluluğu 202
5. İdari Yargılama Usulü Kanuna Göre Ehliyet 204
a. Menfaatin Kişisel Olması 206
b. Menfaatin Meşru Olması 206
c. Menfaatin Aktüel (Güncel) Olması 207
d. Tam Yargı Davalarında Hakkın Muhtel Olması 207
6. Vergi Usul Kanuna Göre Dava Ehliyeti 208
E. İDARİ DAVAYA KONU OLACAK KESİN VE YÜRÜTÜLMESİ GEREKEN BİR
İŞLEM OLUP OLMADIĞI. 212
1. Genel Olarak 212
2. İdari İşlem 212
a. İdari İşlemin Özellikleri 214
3. Vergi Uyuşmazlıklarına Konu İdari İşlemlerin Kesin ve
Yürütülebilir Olmaları Bakımından İncelenmesi 219
a. Vergilendirmeye İlişkin Kesin Ve/Veya Yürütülmesi Gereken Nitelikte Olmayan İşlemler 219
(1) Kesin Olmayan Vergisel İşlemler 220
(a) Hazırlık İşlemleri 220
aa. Vergi İnceleme Raporları 222
bb. Takdir Komisyonu Kararları 223
cc. İdarenin İç İşleyişine İlişkin İşlemler 225
(2) Yürütülebilir Olmayan İşlemler 225
(a) Tebligat İşlemleri 226
(b) Özelgeler 228
(c) Borç Dökümü Belgesi 230
(d) Görüşme Mektubu 231
(e) Beyana Çağrı Yazısı/Mektubu 231
F. SÜRE AŞIMI VEYA DAVANIN SÜRESİNDE AÇILMASI 234
1. Genel Olarak Süre 235
2. Dava Açma Süresi 236
a. Dava Açma Süresinin Hukuki Niteliği 238
3. İlk İnceleme ve Süre 240
a. Vergi Uyuşmazlıklarında Genel Dava Açma Süresi 243
b. Vergi Uyuşmazlıklarında Özel Dava Açma Süreleri 245
(1) Vergi Mahkemesinde Dava Açma Süresi On beş Gün Olan İşlemler 246
(2) Vergi Mahkemesinde Dava Açma Süresi (Eskiden) On beş
Gün Olan İşlemler 251
(3) Vergi Mahkemesinde Dava Açma Süresinin Altmış Gün
Olduğu Haller 253
c. Adli Tatilin Dava Açma Sürelerine Etkisi 257
d. Mali Tatilin Dava Açma Sürelerine Etkisi 259
e. Üst Makamlara Başvurmanın (İYUK’un 11. Maddesinin) Dava
Açma Sürelerine Etkisi 263
f. Kamu Denetçiliğine (Ombudsmana) Yapılan Başvurusunun
Dava Açma Süresine Etkisi 264
g. Görevli Olmayan Yargı Yerlerine Başvurmanın (İYUK’un 9. Maddesinin) Dava Açma Sürelerine Etkisi 268
h. Dilekçe Ret Kararları Üzerine Davanın Yenilenmesinde Süre 270
G. HUSUMET 271
1. Genel Olarak 271
2. İptal Davalarında Husumet 272
3. Tam Yargı Davalarında Husumet 275
4. Vergi Uyuşmazlıklarına İlişkin Davalarda Husumet 277
a. Takdir Komisyonları 280
b. Vergi Dairesi Başkanlıkları 282
c. Gümrük Müdürlükleri ve Gümrük Bölge Müdürlükleri 284
H. DAVA DİLEKÇESİNİN 2577 SAYILI İYUK’UN 3. MADDESİNE UYGUN
OLUP OLMADIĞI: ŞEKLE İLİŞKİN KURALLAR 285
1. Genel Olarak 285
2. Dava Dilekçesinin İYUK’un 3. Maddesine Uygun Olup Olmadığı 287
a. Dilekçelerin Danıştay, İdare ve Vergi Mahkemelerine Hitaplı
Olması Gereği 288
b. Dilekçede Tarafların ve Varsa Vekillerinin veya Temsilcilerinin Ad ve Soyadları veya Unvanları ve Adresleri İle Gerçek Kişilere Ait Türkiye Cumhuriyeti Kimlik Numarasının
Bulunması Gereği 290
c. Dilekçede Davanın Konusunun, Sebeplerinin ve Dayandığı
Delillerin Gösterilmesi Gereği 292
d. Dilekçede Davaya Konu Edilen İdari İşlemin Yazılı Bildirim
Tarihinin Gösterilmesi Gereği 295
e. Vergi, Resim, Harç, Benzeri Mali Yükümler ve Bunların Zam Ve Cezalarına İlişkin Davalarla Tam Yargı Davalarında
Uyuşmazlık Konusu Miktarın Gösterilmesi Zorunluluğu 296
f. Vergi Davalarında Davanın İlgili Bulunduğu Verginin veya Vergi Cezasının Nevi ve Yılı, Tebliğ Edilen İhbarnamenin Tarihi
ve Numarası ve Varsa Mükellef Hesap Numarası 297
g. Dava Dilekçesine Dava Konusu Kararın ve Belgelerin Asılları veya Örnekleri Eklenmesi ve Dilekçeler ile Bunlara Ekli Evrakın Örneklerinin Karşı Taraf Sayısından Bir Fazla Olması
Gereği 299
3. Dava Dilekçesinin İdari Yargılama Usulü Kanununun 5.
Maddesine Uygun Olup Olmadığının İncelenmesi 300
a. Birden Fazla İşleme Karşı Tek Davanın Açılabilmesi 301
(1) İşlemlerin Maddi Yönden Bağlı Olması 302
(2) İşlemlerin Hukuki Yönden Bağlı Olması 303
(3) Sebep Sonuç İlişkisi 305
b. Birden Fazla Kişinin Bir İdari Dava Açabilmesi 307
(1) Davacıların Hak veya Menfaatlerinde İştirak Bulunması 309
(2) Davaya Yol Açan Maddi Olay veya Hukuki Sebeplerin
Aynı Olması 311
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İLK İNCELEME ÜZERİNE VERİLEN KARARLAR VE BUNLARIN HUKUKİ NİTELİKLERİ
İ. YARGILAMA İŞLEMİ OLARAK KARAR VE KARAR TÜRLERİ 313
II. İLK İNCELEME KARARLARI 315
A. GÖREVE İLİŞKİN VERİLEN KARARLAR VE HUKUKİ NİTELİKLERİ 316
1. Genel Olarak 316
2. Görev Ret-Adli Yargı Kararı (Görevsizlik Kararı) 318
a. Görev Ret-Adli Yargı (Görevsizlik) Kararının Hukuki Niteliği 319
3. Görevlilik Kararı 324
a. Görevlilik Kararının Hukuki Niteliği 326
4. Görev Ret-İdare Mahkemesine Gönderme Kararı 329
a. Görev Ret-İdare Mahkemesine Gönderme Kararının Hukuki Niteliği 331
5. Görev Ret-Danıştay’a Gönderme Kararı ve Hukuki Niteliği 334
6. Görev Ret-Görevli Yargı Yerinin Belirlenmesi İçin Dava Dosyasının
BİM veya Danıştay’a Gönderilmesi Kararı 335
a. Görev Ret-Görevli Yargı Yerinin Belirlenmesi İçin Dava Dosyasının BİM veya Danıştay’a Gönderilmesi Kararının
Hukuki Niteliği. 337
B. YETKİYE İLİŞKİN KARARLAR VE HUKUKİ NİTELİKLERİ 337
1. Genel Olarak 337
2. Yetki Ret Gönderme Kararı (Yetkisizlik Kararı) 338
a. Yetki Ret Gönderme Kararının Hukuki Niteliği 339
3. Yetki Ret-Yetkili Mahkemenin Belirlenmesi İçin Dosyanın BİM
veya Danıştay’a Gönderilmesi Kararı. 340
a Yetki Ret-Yetkili Mahkemenin Belirlenmesi İçin Dosyanın BİM
veya Danıştay’a Gönderilmesi Kararının Hukuki Niteliği 342
C. İDARİ MERCİ TECAVÜZÜ NEDENİYLE VERİLEN MERCİNE TEVDİ
KARARI VE HUKUKİ NİTELİĞİ 343
1. Genel Olarak 343
2. İdari Merci Tecavüzü Nedeniyle merciine Tevdi Kararı 343
a. Merciine Tevdi Kararının Hukuki Niteliği 347
D. EHLİYET RET KARARI VE HUKUKİ NİTELİĞİ 348
1. Genel Olarak 348
2. Ehliyete Ret Kararı 349
3. Ehliyet Ret Kararının Hukuki Niteliği 354
a. Objektif Ehliyet Yokluğu Nedeniyle Verilen Ehliyet Ret Kararları 354
b. Sübjektif Ehliyet Yokluğu Nedeniyle Verilen Ehliyet Ret Kararları 356
E. İDARİ DAVAYA KONU OLACAK KESİN VE YÜRÜTÜLMESİ GEREKEN İŞLEM YOKLUĞU NEDENİYLE VERİLEN “RET” YA DA
“İNCELENMEKSİZİN RET” KARARI 357
1. Genel Olarak 357
2. Ret ve İncelenmeksizin Ret Kararı 360
3. Kesin ve Yürütülebilir İşlem Olmadığından Bahisle Verilen İncelenmeksizin Ret veya Ret Kararının Hukuki Niteliği 361
F. SÜRE AŞIMI NEDENİYLE VERİLEN SÜRE RET KARARI VE HUKUKİ
NİTELİĞİ 363
1. Genel Olarak 363
2. Süre Ret Kararı 365
3. Süre Ret Kararının Hukuki Niteliği 366
G. HASIM DÜZELTME KARARI VE HUKUKİ NİTELİĞİ 369
1. Genel Olarak 369
2. Hasım Düzeltme Kararı. 371
3. Hasım Düzeltme Kararının Hukuki Niteliği 373
H. DİLEKÇE RET KARARLARI VE HUKUKİ NİTELİKLERİ 376
1. Genel Olarak 376
2. İYUK’un 3. Maddesine Aykırılıktan Verilen Dilekçe Ret Kararı 376
a. İYUK’un 3. Maddesine Aykırılıktan Verilen Dilekçe Ret
Kararının Hukuki Niteliği 379
3. İYUK’un 5. Maddesine Aykırılıktan Verilen Dilekçe Ret Kararı 383
a. İYUK’un 5. Maddesine Aykırılıktan Verilen Dilekçe Ret
Kararının Niteliği 385
4. Davanın Avukat Olmayan Vekil Tarafından Açılması Halinde
Verilen Dilekçe Ret Kararı 387
5. Dilekçe Ret Karaları Üzerine Aynı Yanlışlıktan Ötürü Verilen Dava
Ret Kararı 389
DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 397
KAYNAKLAR 409
