Vergilendirilebilir Gelir Kavramı ve Gerçekleşme Kuralının Gerçeğe Uygun Değer Yöntemi Kapsamında Analizi
Dr. Satiye KUZU ( Vergi Başmüfettişi )
İÇİNDEKİLER
Sayfa
YAZAR HAKKINDA 7
TEŞEKKÜR 9
İÇİNDEKİLER . 11
ÇİZELGELERİN LİSTESİ. 15
ŞEKİLLERİN LİSTESİ. 16
KISALTMALAR 17
GİRİŞ.19
2.
VERGİLENDİRİLEBİLİR GELİR KAVRAMI,
GERÇEKLEŞME KURALI VE GERÇEĞE UYGUN DEĞER YÖNTEMİ
Vergi Teorisinde Gelir ve Vergilendirilebilir Gelir Kavramları . 21
Gelir Kavramı . 23
İktisadi açıdan gelir kavramı . 24
Muhasebe açısından gelir kavramı . 28
Vergilendirilebilir Gelir Kavramı. 34
Kaynak teorisi . 34
Safi artış teorisi. 37
Haig-Simons Gelir Kavramı ve Kapsamlı Gelir Vergisi 44
Türkiye’de Vergilendirilebilir Gelir Kavramı ve Unsurları 51
Bazı Yabancı Ülkelerde Vergilendirilebilir Gelir Kavramı ve Unsurları . 55
Amerika Birleşik Devletleri’nde gelir kavramı ve unsurları. 56
İngiltere’de gelir kavramı ve unsurları 60
Almanya’da gelir kavramı ve unsurları . 61
Fransa’da gelir kavramı ve unsurları. 63
İspanya’da gelir kavramı ve unsurları. 64
12 İçindekiler
Danimarka’da gelir kavramı ve unsurları.65
İsveç’te gelir kavramı ve unsurları.67
Meksika’da gelir kavramı ve unsurları.68
Rusya’da gelir kavramı ve unsurları 70
Vergilendirilebilir Gelirin Gerçekleşme Kuralı .73
Gerçekleşme Kuralı Kavramı 74
Gerçekleşme Kuralının Ortaya Çıkış Biçimleri.75
Vergi ertelemesi 75
Zamanlama opsiyonu 77
Çift taraflı opsiyon işlemi.79
Oran seçeneği80
III. Gerçeğe Uygun Değer Yöntemi .80
3
VERGİLENDİRİLEBİLİR GELİR VE GERÇEKLEŞME KURALI ÇERÇEVESİNDE
GERÇEĞE UYGUN DEĞER YÖNTEMİNİN VERGİ TEORİSİ VE
MUHASEBE STANDARTLARI İÇİNDEKİ YERİ
Gerçeğe Uygun Değer Yönteminin Vergi Teorisi İçindeki Yeri.84
Vergi Teorisinde Tahakkuk Vergilemesi .85
Vergi Teorisinde Gerçeğe Uygun Değer (Mark To Market) Yöntemi90
Gerçeğe uygun değer yönteminin kısıtları 91
Likidite durumu 92
Değerleme durumu92
Kâğıt kazançlarının vergilendirilmesi durumu 94
Kısmi gerçeğe uygun değer yöntemi .95
Kısmi gerçeğe uygun değerleme yönteminin uygulanmasına
yönelik Miller’ın projesi97
ABD’de kısmi gerçeğe uygun değer yöntemi kapsamında yer alan
uygulamalar ve Ülkemiz uygulamalarıyla karşılaştırılması .100
Diğer yöntemler 106
Gerçeğe Uygun Değer Yönteminin Muhasebe Standartları İçindeki Yeri109
Muhasebede Tahakkuk Esası .111
Muhasebe Standartlarında Gerçeğe Uygun Değer Yöntemi.111
İçindekiler 13
Gerçeğe uygun değer kavramı 113
Gerçeğe uygun değer yönteminin uygulanması . 114
Gerçeğe uygun değer yönteminin finansal tablolara etkisi 119
Gerçeğe uygun değer yöntemine yönelik eleştiriler. 125
III. Vergilendirilebilir Gelir ve Gerçekleşme Kuralı Çerçevesinde Vergi Mevzuatı ve
Muhasebe Standartlarının Karşılaştırılması 128
Değerleme Ölçüleri Açısından . 129
Mali Kar ve Ticari Kar Açısından. 134
Mali kar ve ticari kar arasındaki geçici farkların raporlanması . 134
Mali kar ve ticari karın uyumlaştırılması. 137
Avrupa ülkeleri yaklaşımı 141
Avrupa Birliği yaklaşımı 142
ABD yaklaşımı . 144
Türkiye yaklaşımı 147
Uyumlaştırmada kısıtlar . 148
Uyumlaştırmaya yönelik bazı yaklaşımlar. 152
UFRS’nin Vergi Etkisine Dair Amprik Değerlendirmeler . 155
Uygulama Örnekleri 158
4.
GERÇEKLEŞME KURALI VE GERÇEĞE UYGUN DEĞER YÖNTEMİ KAPSAMINDA
VERGİLENDİRMENİN EKONOMİK, MALİ VE SOSYO-POLİTİK AÇIDAN İRDELENMESİ
Gerçekleşme Kuralı ve Gerçeğe Uygun Değer Yöntemi Kapsamında
Vergilendirmenin Ekonomik Açıdan İrdelenmesi . 167
Verimlilik Açısından . 168
Sermaye kazançları üzerindeki efektif vergi oranları 168
Kilitlenme etkisi 170
Stratejik davranışlar 173
Yatırım Yapma ve Risk Alma Kararı Açısından . 174
Tasarruflar ve Ekonomik Büyüme Açısından . 177
Piyasa İstikrarı Açısından . 180
14 İçindekiler
Gerçekleşme Kuralı ve Gerçeğe Uygun Değer Yöntemi Kapsamında
Vergilendirmenin Mali Açıdan İrdelenmesi .181
Vergi Tabanının Genişletilmesi Açısından 182
Vergi tabanını genişletme politikasının ekonomik analizi .185
Vergilendirilebilir gelir esnekliği ve marjinal fayda 185
Marjinal maliyet .187
Vergi uyumunun gelir etkisi 189
Yatay ve Dikey Eşitlik Açısından191
Artan Oranlı Vergilendirme Açısından194
Zararların Mahsubu Açısından .195
Kar Paylarının Vergilendirilmesi Açısından .199
Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisinin Entegrasyonu Açısından200
III. Gerçekleşme Kuralı ve Gerçeğe Uygun Değer Yöntemi Kapsamında
Vergilendirmenin Sosyo-Politik Açıdan İrdelenmesi204
Gelir Eşitsizliği Açısından 205
Servet Eşitsizliği Açısından208
Gelir ve Servet Eşitsizliğine Yönelik Vergi Politikası Önerileri.216
SONUÇ . 225
KAYNAKÇA . 231
İçindekiler 15
ÇİZELGELERİN LİSTESİ
Çizelge
Çizelge 2.1. Kaynağına ve Kullanımına Göre Kapsamlı Gelir 46
Çizelge 2.2. Rusya Vergi Sisteminde Dolaysız Vergiler . 70
Çizelge 2.3. Zamanlama Seçeneği ve Verginin Yatırımın Değeri Üzerindeki Etkisi. 79
Çizelge 3.1. ABD İç Gelir Yasası Kısmi Gerçeğe Uygun Değer Yöntemi Uygulamaları 101
Çizelge 3.2. Gerçekleşme Kuralı Sorunlarına Yönelik Çözüm Öneren Diğer Yöntemler . 107
Çizelge 3.3. Gerçeğe Uygun Değer Girdi Hiyerarşisi. 118
Çizelge 3.4. Tarihi Maliyet Değeri ve Gerçeğe Uygun Değerin Ana Özellikleri. 121
Çizelge 3.5. Gerçeğe Uygun Değer Ölçümünü Kullanan Standartlar 122
Çizelge 3.6. Diğer Kapsamlı Gelir Bileşenleri 125
Çizelge 3.7. VUK Değerleme Ölçüleri . 130
Çizelge 3.8. UFRS/TFRS Değerleme Ölçüleri. 131
Çizelge 3.9. Vergi Kuralları ile İlgili Muhasebe Standartları 134
Çizelge 3.10. Ertelenmiş Vergi Varlığı ve Yükümlülüğü 137
Çizelge 3.11. Muhasebe ve Vergi Uyumunun Kısıtları 151
Çizelge 4.1. Sermayenin Vergilendirme Şekilleri ve Belirsizlik Durumu . 222
16 İçindekiler
ŞEKİLLERİN LİSTESİ
Şekil
Şekil 2.1. Kesimler arası akım tablosu 25
Şekil 2.2. Milli gelir muhasebesi.27
Şekil 3.1. Gerçeğe uygun değer hiyerarşisine dayalı olarak değer tespiti 119
Şekil 4.1. Küresel gelir eşitsizliği 1820-2020.206
Şekil 4.2. Küresel gelir ve servet eşitsizliği 2021 209
Şekil 4.3. Sermayenin aşırı yoğunlaşması: Dünya genelinde servet eşitsizliği 2021.209
Şekil 4.4. Ortalama yıllık servet büyüme oranı 1995-2021 210
