Yapay Zeka ve Hukuk

Prof. Dr. Ergin ERGÜL

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ 

5

İÇİNDEKİLER 

11

GİRİŞ 

25

YAPAY ZEKÂ ÇAĞINA GİRERKEN! 

25

OKUMA PARÇASI –1–

Yapay Zekanın Bilgisayar Öncesi Tarihi Arkaplanı 

31

OKUMA PARÇASI –2–

Bilgisayar Teknolojileri ve Yapay Zekâ 

33

BİRİNCİ BÖLÜM

YAPAY ZEKÂYI ANLAMAK

1.1. TANIM ARAYIŞINDA BİR ARAŞTIRMA ALANI 

37

1.1.1. Tanımlar 

37

1.1.2. Hukuki Tanım 

40

1.2. İLGİLİ KAVRAMLAR 

42

1.2.1. Yapay Zekâ Sistemi (AI system) 

42

1.2.1.1. Yapay Zekâ Sistemlerinin Mimarisi 

44

1.2.1.2. Yapay Zekâ Sistemlerinin Genel

Özellikleri 

44

1.2.1.3. Yapay Zekâ Sistemlerinin

Geliştirilmesinde Temel Yaklaşımlar 

46

1.2.2. Yapay Zekâ Sistemi Yaşam Döngüsü (AI System

Lifecycle) 

48

1.2.3. Yapay Zekâ Uygulaması (AI application) 

50

1.2.4. Yapay Zekâ Bilgisi (AI Knowledge) 

52

1.2.5. Yapay Zekâ Aktörleri (AI actors) 

52

1.2.6. Yapay Sinir Ağları (Artificial Neural Networks) 

53

1.2.7. Hukukta Yapay Zekâ (AI in law) 

54

1.3. TERİMİN KÖKENİ VE İTİRAZLAR 

55

1.3.1. Terimin Kökeni 

55

1.3.2. İtirazlar 

56

1.4. YAPAY ZEKÂ BİLİMİ VE ALT DALLARI 

59

1.4.1. Yapay Zekâ Bilimi 

59

1.4.2. Yapay Zekâ Biliminin Alt Dalları 

63

1.4.2.1. Makine Öğrenimi (Machine Learning) 

65

1.4.2.2. Derin Öğrenme (Deep Learning) 

69

1.4.2.3. Doğal Dil İşleme (Natural Language

Processing (NLP) 

70

1.4.2.4. Uzman Sistemler (Expert Systems) 

71

1.4.2.5. Robot ve Robotik (Robot and Robotics) 

73

1.4.2.6. Bilgisayarlı Görü (Computer Vision) 

75

1.4.2.7. Ajan Tabanlı Sistemler (Agent–based

Systems) 

76

1.4.2.8. Üretken Çekişmeli Ağlar (Generative

Adversarial Networks/ GAN). 

77

OKUMA PARÇASI –3–

ChatGBT’nin Geliştirilmesi Aşamasında Mevlana Şiiri Testi 

78

İKİNCİ BÖLÜM

YAPAY ZEKÂ DEVRİMİ

2.1. GENEL OLARAK 

82

2.2. İLGİLİ KAVRAMLAR 

94

2.2.1. Algoritma (Algorithm) 

94

2.2.2. Veri ve Büyük Veri (Data and Big Data) 

97

2.2.3. Nesnelerin İnterneti (Internet of things (IoT) 

99

2.2.4. Teknolojik Yakınsama (Technological Convergence) 

99

2.3. YAPAY ZEKÂ TÜRLERİ 

100

2.3.1. Gelişmişlik Düzeyine Göre 

101

2.3.1.1. Zayıf Yapay Zekâ (Artificial Narrow/Week Intelligence (ANI) 

101

2.3.1.2. Genel Yapay Zekâ (Artificial General Intelligence (AGI) 

102

2.3.1.3. Süper Yapay Zekâ (Artificial Super Intelligence (ASI) 

104

2.3.2. Yaratıcılık Niteliğine Göre 

104

2.3.2.1. Üretken Yapay Zekâ (Generative Artificial Intelligence /GAI) 

104

2.3.2.2. Ayırt Edici Yapay Zekâ (Discriminative AI) 

108

2.3.3. Etik Açıdan Yapay Zekâ 

109

2.3.3.1. Güvenilir Yapay Zekâ (Secure Artificial Intelligence) 

109

2.3.3.2. Sorumlu Yapay Zekâ (Responsible Artificial Intelligence) 

110

2.3.2.3. Şeffaf ve Açıklanabilir Yapay Zekâ

(Transparent and Explainable Artificial Intelligence) 

111

2.3.4. Risk Temelli Sınıflandırma 

112

2.4. GÜNLÜK HAYATTA YAPAY ZEK 

114

2.4.1. Online Alışveriş ve Reklam 

115

2.4.2. Online Araştırma 

115

2.4.3. Kişisel Dijital Asistanlar 

116

2.4.4. Otomatik Çeviri 

117

2.4.5. Evler, Şehirler ve Bağlantılı Altyapılar 

118

2.4.6. Araçlar 

118

2.4.7. Siber Güvenlik 

119

2.4.8. Dezenformasyona Karşı Mücadele 

119

2.4.9. Yapay Zekânın Diğer Kullanım Örnekleri 

120

2.5. YAPAY ZEKÂ PAZARI 

123

2.5.1. ABD–Çin Rekabeti 

123

2.5.2. Ekonomik Büyüklüğü ve Geleceği 

125

2.5.3. Pazarın Popüler Yapay Zekâları 

128

2.6. YAPAY ZEKÂNIN GELECEĞİ 

133

2.6.1. İlerlemeler 

133

2.6.2. Sorunlar 

134

2.6.3. Gelecek Öngörüleri 

136

2.6.4. Riskler 

138

2.6.5. Yapaya Zekâ Neden Hata Yapar? 

141

2.6.6. Yapay Zekâ: İklim Değişikliğiyle Mücadelede

Fırsatlar ve Çevresel Maliyetler 

143

2.6.7. Yapay Zekâ: Güvenlik Alanındaki Fırsatlar ve

Tehditler 

145

OKUMA PARÇASI –4–

Google, “Robot Anayasası” Hazırladı 

152

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

YAPAY ZEKÂ ETİĞİ: ETİK AYNASINDAN İNSAN –MAKİNE ETKİLEŞİMİ

3.1. GENEL OLARAK 

156

3.2. YAPAY ZEKÂ ETİĞİ VE TÜRLERİ 

166

3.3. SİVİL VE ÖZEL GİRİŞİMLERİN BİLDİRİLERİ 

171

3.3.1. Asilomar Yapay Zekâ İlkeleri (2017) 

171

3.3.1.1. Hazırlık Süreci 

171

3.3.1.2. Kapsamı 

172

3.3.2. Yapay Zekânın Sorumlu Bir şekilde Geliştirilmesi

İçin Montreal Bildirgesi (2018) 

175

3.3.2.1. Hazırlık Süreci 

175

3.3.2.2. Hedefler 

176

3.3.2.3. İlkeler 

176

3.3.2.4. İlkelerin Yorumlanması 

177

3.3.2.5. Bildirgenin Muhatapları 

178

3.3.3. Makine Öğrenimi Sistemlerinde Eşitlik ve

Ayrımcılık Yapmama Hakkının Korunması Toronto

Bildirgesi 

179

3.3.3.1. Hazırlık Süreci 

179

3.3.3.2. Kapsamı 

180

3.3.3.3. Bildirgenin Konu Başlıkları 

181

3.4. ULUSLARARASI KURULUŞLAR VE YAPAY ZEKÂ ETİĞİ 

181

3.4.1. CEPEJ: Yargı Sistemleri ve Çevrelerinde Yapay

Zekânın Kullanımı İçin Bir Avrupa Etik Şartı (2018) 

182

3.4.2. AB Komisyonu: Güvenilir Bir Yapay Zekâ İçin Etik

İlkeler Rehberi (2019) 

187

3.4.4. OECD: Yapay Zekâ Etiği İlkeleri 

189

3.4.4. UNESCO: Yapay Zekâ Etiği Hakkında Tavsiye Kararı

(2021) 

191

3.5. MEVLANA’NIN YEDİ ÖĞÜDÜ VE YAPAY ZEKÂ ETİĞİNE

UYGULANMASI 

193

OKUMA PARÇASI –5–

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

HUKUK VE YAPAY ZEKÂ ETKİLEŞİMİ: KADİM ADALETİN HİZMETİNDE BİR ALGORİTMİK ADALET

4.1. GENEL OLARAK 

208

4.2. YAPAY ZEKÂNIN HUKUK TARAFINDAN DÜZENLENMESİ 

211

4.2.1. Mevcut Hukuk Kurallarının YZ’ya Uygulanabilirliği 

211

4.2.2. Yeni Hukuki Düzenleme İhtiyacı 

219

4.3. YAPAY ZEKÂNIN HUKUK DALLARIYLA ETKİLEŞİMİ 

222

4.3.1. Genel Olarak 

222

4.3.2. Hukuki ve Yasal Uyum Gerektiren Öncelikli Alanlar 

224

4.3.2.1. Sorumluluk ve Yapay Zekâya E–Kişilik

Tanınması 

225

4.3.2.2. İnovasyon ve Fikri Mülkiyet 

239

4.3.2.2.1. Genel Olarak 

239

4.3.2.2.2. Yapay Zekâ Yazılımlarının Fikri

Mülkiyeti 

242

4.3.2.2.3. Yapay Zêka Tarafından

Üretilen Eserlerin Fikri

Mülkiyeti 

242

4.3.2.2.4. Yapay Zekâ Modellerinin

Eğitiminde Kullanılan

Eserlerin Telif Hakkı 

251

4.3.2.3. Veri Koruma 

254

4.3.2.4. Rekabet Hukuku 

260

4.3.2.5. Tüketici Hukuku 

268

4.3.5.6. İş Hukuku 

270

4.3.5.7. Milletlerarası Özel Hukuk 

275

4.3.5.8. Finansal Suçlar 

279

4.4. MEVZUAT HAZIRLIK SÜRECİNDE DİKKAT EDİLECEK

HUSUSLAR 

282

4.5. YARGI SİSTEMİNDE YAPAY ZEKÂ KULLANIMI 

287

4.6. HUKUK MESLEKLERİNDE YAPAY ZEKÂ KULLANIMI 

303

4.6.1. Genel Olarak 

303

4.6.2. Hukukta Yapay Zekâ Araçları ve Kullanım Alanları 

306

4.6.3. Yapay Zekâ Araçları ve Avukatlık Mesleği 

309

4.6.4. Yapay Zekâ Çağının Hukukçusu: Artırılmış

Hukukçu 

318

4.6.5. Yapay Zekâ Araçları Hukukçuların Yerini Alabilir mi? 

321

4.6.6. Adaletle İlgili Diğer Alanlarda Yapay Zekâ

Kullanımı 

323

4.6.6.1. Noterlik 

323

4.6.6.2. Bilirkişilik 

324

4.6.6.3. Mevzuat Hazırlama 

324

4.6.6.4. Kolluk Faaliyetleri 

326

4.6.6.5. Ülkemizde: Yapay Zekâ ve UYAP 

330

4.6.7. Teorik Sorunlar 

331

4.6.7.1. Demokratik Meşruiyet, Etik ve Hukuki

Alt Yapı İhtiyacı 

331

4.6.7.2. Yapay Zekânın İfade Özgürlüğü Hakkı 

334

4.7. HUKUK EĞİTİMİNDE YAPAY ZEK 

335

4.8. HUKUKTA YAPAY ZEKÂ ETKİSİNE NASIL HAZIRLANMALI? 

341

OKUMA PARÇASI –6–

Yapay Zekâ Hukukun Uygulanmasında Nasıl Devrim Yaratabilir? 

343

BEŞİNCİ BÖLÜM

ULUSLARARASI ÖRGÜTLER VE YAPAY ZEKÂ: ULUSÜSTÜ ETKİLİ BİR YAPAY ZEKÂ MİMARİSİ İHTİYACI

5.1. GENEL OLARAK 

348

5.2. ULUSLARARASI AKTÖRLER VE YAPAY ZEK 

351

5.2.1. Birleşmiş Milletler (BM) 

351

5.2.2. Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) 

354

5.2.2.1. Yapay Zekâ Politika Gözlemevi 

355

5.2.2.2. OECD Yapay Zekâ İlkeleri 

356

5.2.2.3. Yapay Zekâ Hakkında Konsey Tavsiyesi 

356

5.2.2.4. Yapay Zekâ, Veri ve Gizlilik Uzman

Gurubu 

358

5.2.3. Avrupa Birliği (AB) 

358

5.2.3.1. Genel Olarak 

358

5.2.3.2. Yapay Zekâ Yasası (the Artificial

Intelligence Act (AI Act) 

359

5.2.3.2.1. Genel Olarak 

359

5.2.3.2.2. Yasanın İçeriği 

363

5.2.3.3. AB Yapay Zekâ Sorumluluk Direktifi 

365

5.2.4. Avrupa Konseyi (AK) 

370

5.2.4.1. Genel Olarak 

370

5.2.4.2. Bakanlar Komitesi 

370

5.2.4.3. Parlamenterler Meclisi 

371

5.2.4.4. İnsan Hakları Komiseri 

371

5.2.4.5. Avrupa Konseyi Yapay Zekâ ve İnsan

Hakları, Demokrasi ve Hukukun

Üstünlüğü Çerçeve Sözleşmesi 

372

5.2.4.6. Avrupa Yargının Etkinliği Komisyonu

(CEPEJ) 

375

5.2.5. Küresel Yapay Zekâ Ortaklığı 

377

OKUMA PARÇASI –7–

AK Parlamenterler Meclisi’nin 2102 (2017) Tavsiye Kararı: Teknolojik

Yakınsama, Yapay Zekâ ve İnsan Hakları 

378

ALTINCI BÖLÜM

KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA YAPAY ZEKÂ: İNOVASYON VE KAPSAMLI DÜZENLEME İKİLEMİ

6.1. GENEL OLARAK 

384

6.2. ABD 

387

6.2.1. Federal Düzeyde Düzenlemeler 

387

6.2.1.1. Yapay Zekâ Hakları Bildirgesi (The

Blueprint for an AI Bill of Rights) 

389

6.2.1.2. Yapay Zekânın Güvenli, Güvenilir ve İyi

Niyetli Geliştirilmesi ve Kullanımı

Üzerine Başkanlık Kararnamesi (30 Ekim

2023) 

390

6.2.2. Eyaletler Düzeyinde Düzenlemeler 

394

6.3. BİRLEŞİK KRALLIK 

394

6.4. ÇİN 

400

6.5. FRANSA 

401

6.6. GÜNEY KORE 

405

6.7. KANADA 

409

6.8. TÜRKİYE 

417

6.8.1. Kurumsal Yapı 

417

6.8.1.1. Yapay Zekâ Stratejisi Yönlendirme

Kurulu 

417

6.8.1.2. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi

(CBDDO) 

418

6.8.1.3. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma

Kurumu (TÜBİTAK) 

419

6.8.1.4. Sivil Toplum ve Şirketler 

420

6.8.2. Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi (UYZS) 

421

6.8.3. Mevzuat Altyapısı 

424

6.8.4. Kamu Sektöründe Atılması Gereken Adımlar 

426

YEDİNCİ BÖLÜM

YAPAY ZEKÂ VE İNSAN HAKLARI: DİJİTAL LEVİATHANI EHLİLEŞTİRMEK!

7.1. GENEL OLARAK 

430

7.2. MEVCUT İNSAN HAKLARI HUKUKU ÇERÇEVESİNİ

KULLANMA 

440

7.2.1. Hak Eksenli Yaklaşım 

441

7.2.2. İnsan Hakları Etki Analizi (Human rights impact

assessment). 

442

7.3. YAPAY ZEKÂ KAYNAKLI İNSAN HAKLARI İHLALLERİ 

448

7.3.1. Genel Olarak 

448

7.3.2. Veri Koruma 

451

7.3.3. Ayrımcılık 

455

7.3.4. Adil Yargılanma Hakkı 

460

7.4. YAPAY ZEKÂ KARRALARINA KARŞI İNSAN KARARI

İSTEME HAKKI 

461

SONUÇ 

465

EK: İngilizce–Türkçe Yapay Zekâ ve Hukuk Terimleri 

475

KAYNAKÇA 

485

YAZARIN YAYINLANMIŞ KİTAPLARI 

497

DİJİTAL İÇERİK DİZİNİ

1. Asilomar YZ İlkelerinin İngilizcesi için karekodu okutunuz! 

175

2. Montreal Bildirgesinin İngilizcesi için karekodu okutunuz 

179

3. AB Güvenilir Yapay Zekâ İçin Etik İlkeleri İçin Karekodu

Okutunuz! 

189

4. OECD Yapay Zekâ İçin Etik İlkeleri İçin Karekodu Okutunuz! 

191

5. UNESCO Yapay Zêka Etiği İlkelerinin İngilizcesi için

karekodu okutunuz. 

193

6. UNESCO’nun YZ alanındaki çalışmalarını içeren İngilizce

sitesini incelemek için karekodu okutunuz! 

352

7. OECD’nin YZ alanındaki faaliyet ve belgelerini içeren

İngilizce sitesi için karekodu okutunuz! 

355

8. AB Yapay Zekâ Yasası'na ilişkin İngilizce’de güncel

gelişmeler ve analizler için karekodu okutunuz. 

360

9. Avrupa Konseyinin YZ alanındaki çalışmalarına ilişkin

İngilizce internet sayfası için karekodu okutunuz! 

371

10. AK Çerçeve Sözleşmesinin Türkçesi için Karekodu

Okutunuz! 

375

11. CEPEJ’in Yargı Sistemleri ve Çevrelerinde Yapay Zekânın

Kullanımına İlişkin İnternet Sitesi İçin Karekodu okutunuz 

376

12. AK Parlamenterler Meclisi’nin Teknolojik Yakınsama,

Yapay Zekâ ve İnsan Hakları Tavsiye Kararının İngilizcesi için

karekodu okutunuz! 

381

13. ABD Ulusal Yapay Zekâ Girişimi Yasasının orijinal metni için

karekodu okutunuz! 

388

14. ABD Yapay Zekâ Hakları Bildirgesi hakkında ayrıntılı bilgi ve

bildirge metni için karekodu okutunuz! 

389

15. ABD Yapay Zekânın Güvenli, Güvenilir ve İyi Niyetli

Geliştirilmesi ve Kullanımı Üzerine Başkanlık

Kararnamesine ilişkin İngilizce internet sayfası için

karekodu okutunuz! 

394

16. Birleşik Krallık’ın Beyaz Kitabı (A pro–innovation approach

to AI regulation) için karekodu okutunuz! 

400

17. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi İnternet sayfası

için karekodu okutunuz! 

419

18. Enstitü sayfası için karekodu okutunuz! 

419

19. Türkiye’nin Ulusal Yapay Zeka Stratejisi için karekodu

okutunuz! 

423

20. Türkiye’nin Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi 2024–2025 Eylem

Planı İçin Karekodu Okutunuz! 

424

21. Yapay Zekâ Çağında Hukuk Raporu için karekodu

okutunuz! 

425

Kavramsal Raporu Rapor için karekodu okutunuz! 

425

23. KVKK’nın YZ Alanında Kisisel Verilerin Korunmasına Dair

Tavsiyeleri İçin Karekodu Okutunuz! 

455

DİJİTAL OKUMA ÖNERİLERİ DİZİNİ

1. MAKALE: Yapay Zekanın İşe Alım Süreçlerinde Kullanımı ve

Algoritmik Ayrımcılık 

91

2. Mevlana Bilgeliği (2017) Kitabını İndirmek İçin Karekodu

Okutunuz! 

204

3. Makale: Yapay Zeka ve Felsefe Soruşturması (2023) 

206

4. Makale: Yapay Zekâ ve İdare Hukuku (Bugünden Geleceğe

Yönelik Bir Değerlendirme) 

218

5. Makale: Yapay Zekâ Varlıklarının Hukuki Statüsü Üzerine

Disiplinler Arası Bir Muhakeme 

234

6. Makale: Yapay Zekâ ve Ceza Hukuku Sorumluluğu (2023) 

239

7. Makale: Yapay Zekânın İşe Alım Süreçlerinde Kullanımı ve

Algoritmik Ayrımcılık 

274

8. Makale: Yapay Zekânın Hukuk Sisteminde Kullanılması

(2024) 

346

9. Makale: İnsan Haklarının Korunması Bağlamında Yapay

Zekâ Uygulamaları (2022) 

464

10. Makale: Yapay Zeka, İnsan Hakları ve İnsan Haklarının

Korunması Açısından Yapay Zekanın Denetimi (2024) 

464