Yönetim Kurulu Üyelerinin Şahsî Sorumluluğuna İlişkin Davalarda Maddî Hukukun Usûl Hukukuyla Etkileşimi
Dr. Ali ESKİOCAK
İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 7
Kısaltmalar 17
Giriş 19
Birinci Bölüm
SORUMLULUK DAVASININ MADDÎ HUKUK YÖNÜ
I. GENEL OLARAK 23
II. YASAL DÜZENLEMELERİN İNCELENMESİ 24
A. Ana Hatlarıyla 6762 Sayılı ETTK’daki Sorumluluk Sistemi 24
B. Ana Hatlarıyla 6102 Sayılı Yeni TTK’da Sorumluluk Düzeni Konusunda Yer Alan Düzenlemeler ve Getirilen Yenilikler 30
1. Yönetim Kurulu Üyelerinin Borçları 30
2. Sorumluluğa İlişkin Hükümler 37
III. SORUMLULUK DAVASININ AMACI, KONUSU, KORUDUĞU MENFAAT VE BAZI KURUMLARLA İLİŞKİSİ 40
A. Sorumluluk Davasının Amacı ve Konusu 40
B. Korunan Menfaat 45
C. Malvarlığının Korunması İlkesi ile İlişkisi 47
D. Kurumsal Yönetim İlkesi ile İlişkisi 51
E. Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması Davalarıyla İlişkisi 52
F. “Compliance” Kavramı ile İlişkisi 56
IV. SORUMLULUĞUN KAYNAĞI VE NİTELİĞİ 61
V. SORUMLULUĞUN UNSURLARI 65
VI. SORUMLULUĞUN ÖZELLİKLERİ 68
A. Organa Özgü Sorumluluk 68
B. Kişisel Sorumluluk 70
C. Kusur Sorumluluğu 71
D. Müteselsil Sorumluluk ve Farklılaştırılmış Teselsül İlkesi 78
E. Doğrudan – Yansıma Zarar Ayırımı 86
F. Özen ve Bağlılık (Sadakat) Borcu 98
1. Özen Borcu 98
2. Bağlılık (Sadakat) Borcu 117
G. Aslî Sorumluluk – Gözetim Sorumluluğu 122
H. “Zararın Tamamı”nın Dava Edilebilmesi 129
I. Tazminatın Ortaklığa Verilmesi 135
İkinci Bölüm
SORUMLULUK DAVASI AÇMA HAKKININ NİTELİĞİ,
DAVANIN TARAFLARI VE DAVA HAKKININ KULLANILMA YÖNTEMLERİ
I. DAVA HAKKININ NİTELİĞİ 139
A. Dava Hakkının Nitelendirilmesinde Metodolojinin Belirlenmesi 139
B. Dava Hakkının Nitelendirilmesi Konusundaki Görüşler 140
C. Alacak Hakkı, Talep Hakkı ve Dava Hakkı Ayrımının Etkileri 147
D. Dava Takip Yetkisi 150
E. Görüşümüz 152
II. DAVANIN TARAFLARI 167
A. Davacılar 167
1. Genel Olarak 167
2. Anonim Ortaklık 168
3. Pay Sahipleri 171
a. Genel Olarak 171
b. Katılma İntifa Senedi Sahipleri ve Oydan Yoksun Pay Sahiplerinin Durumu 176
c. Rehin ve İntifa Hakkı Sahiplerinin Durumu 178
d. Pay Sahipliği Sıfatının Ortaya Konulması 179
e. Dava Açılırken Pay Sahipliği Sıfatına Sahip Olunması Gereği ile Bu Sıfatın Dava Sonuna Kadar Korunmasının Gerekip Gerekmediği 181
f. Anonim Ortaklığın Alacak Hakkını Temlik Etmesinin Pay Sahiplerinin Açtıkları Davalara Etkisi 185
g. Pay Sahipliği Sıfatının Kazanılmasından Önceki İşlemler Nedeniyle Dava Açılıp Açılamayacağı 187
4. Hacizli Alacaklıların Dava Açıp Açamayacakları 188
a. Şirket Alacağının Haczi Durumunda 188
b. Pay Senetlerinin Haczi Durumunda 192
5. Birden Fazla Kişinin Dava Açması 194
B. Davalılar 197
1. Sorumlular Çevresi 197
a. Yönetim Kurulu Üyeleri 199
aa. Genel Olarak 199
bb. TTK m. 334’e Yönetim Kurulu Üyesi Seçilmesi Hâlinde Davalı 203
cc. TTK m. 359’a Göre Tüzel Kişinin Yönetim Kurulu Üyesi Seçilmesi Hâlinde Davalı 205
dd. TTK m. 360 Bağlamında Seçilen Yönetim Kurulu Üyeleri 210
ee. Bağımsız Yönetim Kurulu Üyeleri 211
ff. Mahkemece Kendilerine Yönetim Yetkisi Verilen Kayyım ve Komiserler 212
b. Yöneticiler 213
aa. Genel Olarak 213
bb. Yönetim Yetkilerinin Devri (TTK m. 367) ve TTK m. 553/2 Hükmünün Kapsamı Bakımından Yönetici 216
cc. TTK m. 375/1–d Uyarınca Atanan Müdür ve Aynı İşleve Sahip Kişiler ile İmza Yetkisini Hâiz Kimseler 220
dd. Ticarî Temsilci ve Ticarî Vekiller 222
ee. TTK m. 371/7 Uyarınca Atanan Kimselerin Durumu 225
ff. Komiteler 228
c. Fiilî Organ 229
d. Zarar Verici İşlem veya Fiilin Tarafı Olan Üçüncü Kişilerin Davalı Olarak Gösterilip Gösterilemeyeceği 239
2. Davalılar Arasındaki İlişki 243
3. Tarafta İradî Değişiklik (HMK m. 124) 245
III. DAVANIN İHBARI VE DAVAYA MÜDAHALE (ASLÎ MÜDAHALE – FER’Î MÜDAHALE) 247
IV. DAVA HAKKININ KULLANILMA YÖNTEMİ VE GEÇİCİ HUKUKÎ KORUMA ÖNLEMLERİ 256
A. Eda Davası 257
B. Tespit Davası 258
C. Belirsiz Alacak Davası 260
D. Takibe Dayalı İflâs Davası 263
E. İlâmsız Takip ve İtirazın İptali Davası 264
F. İstisnaî Hallerde Doğrudan Doğruya Şahsî İflâs Davası 265
G. Tahkime Elverişli Olup Olmadığı 269
H. Delil Tespiti Yaptırılması 272
I. Davadan Önce veya Davada İhtiyatî Haciz Talep Edilmesi 273
İ. Zarar Doğurucu İşlemlerin Durdurulmasının İhtiyatî Tedbir Yoluyla Talep Edilebilmesi Sorunu 273
J. İhtiyatî Tedbir Yoluyla Kayyım Atanmasının Talep Edilmesi Sorunu 275
K. Sorumluluk Davasının Bilgi Alma ve İnceleme Davası ile Bir Arada Açılamaması Sorunu 277
V. OBJEKTİF DAVA YIĞILMASI 279
VI. DAVALARIN BİRLEŞTİRİLMESİ 281
Üçüncü Bölüm
SORUMLULUK DAVALARINDA SAVUNMA VASITALARI VE İSPAT
I. USÛLE İLİŞKİN SAVUNMA SEBEPLERİ 287
A. Dava Şartları 287
1. Arabuluculuğa Başvuru Şartı 288
2. Görevli Mahkeme 291
3. Hukukî Yarar 292
4. Dava Takip Yetkisi 295
5. Genel Kurul Kararı 297
6. Özel Kanunlarda Yer Alan Dava Şartları 307
B. İlk İtirazlar 308
1. Yetki İtirazı 308
2. Tahkim İtirazı 311
II. ESASA İLİŞKİN SAVUNMA SEBEPLERİ (İTİRAZ VE DEF’ÎLER) 312
A. Genel Olarak 312
B. Organ Sıfatına Sahip Olmamak 315
C. İbra 319
1. Genel Olarak 319
2. İbra Kararının Hukukî Niteliği 319
3. Açık – Örtülü (Zımnî) İbra Kararı 323
4. İbranın Kapsadığı Kişi, İş ve İşlemler 326
5. İbra Kararının Geri Alınamaması 332
6. İbra Kararının Sakatlığının İleri Sürülmesi 333
a. İbra Kararının Yokluğu ve Butlanı 334
b. İbranın Kararının İptali 335
c. İbra Kararının Alınmasında İrade Sakatlığı 337
7. Sorumlulardan Bir Kısmının İbra Edilmiş Olmasının Diğer Davalıların Sorumluluğuna Etkisi 338
8. İbra Etmeme Üzerine Menfî Tespit (İbra) Davası veya Genel Kurul Kararının İptali Davası Açılması 346
9. İbra Yasağı 351
D. Hak Düşürücü ve Zamanaşımı Süreleri 352
1. TTK’da Düzenlenen Süreler 352
2. Bankacılık Kanunu’nda Yer Alan Süreler 361
E. Yönetim Yetkilerinin Devri 363
F. İhlâlin Kontrol Dışında Kaldığı Savunması (TTK m. 553/3) 370
G. Özen Borcunun (Ölçüsünün) Yerine Getirildiği Def’î – İş Adamı Kararı Savunması (Business Judgement Rule) 372
H. Zarar Görenin Rızası ve Bu Bağlamda Hakkın Kötüye Kullanıldığı Savunması 377
I. Zarara Birlikte Sebebiyet Verme (Birlikte Kusur) 387
İ. Dava Açılmasına İlişkin Genel Kurul Kararının Geçersizliği 389
J. Aşırı Yararlanma (Gabin) ve İrade Sakatlığı 390
K. Yönetim Kurulu Toplantısına Katılmamak, Karara Olumsuz Oy Vermek, Çekimser Oy Kullanmak 392
L. Ortaklık ile Yapılan Sorumluluğu Azaltan Sözleşmeler 394
M. Takas Beyanı 398
III. KARŞI DAVA 403
IV. İSPAT 405
A. Genel Olarak 405
B. İspat Yükü ve İspatın Konusu 407
1. İspat Yükü 407
a. Kavram 407
b. Sorumluluğun Unsurları Bakımından İspat Yükü 409
aa. Hukuka Aykırı Fiil, Zarar ve Uygun Nedensellik Bağı Unsurları Yönünden İspat Yükü 409
bb. Kusur ve Bu Bağlamda Özen Borcu Bakımından İspat Yükü 409
c. Gözetim Yükümlülüğü Bakımından İspat Yükü 415
2. Karineler 417
3. İspatın Konusu 419
a. Hukuka Aykırı Fiil (Kanun ve Esas Sözleşmeden Doğan Yükümlülüklerin İhlâli) 420
b. Zarar 429
aa. Davacı Pay Sahiplerinin Yansıma Yoluyla Zarara Uğradıklarını İspat Etmelerinin Gerekip Gerekmediği 429
bb. Şirket Zararı 430
cc. Zararın Giderilmesinin Sorumluluk Davasına Etkisi 436
aaa. Genel Olarak 436
bbb. Birden Fazla Şirket Zararının Varlığı Hâlinde Zararın Giderilmesi 437
ccc. Zararın Giderilmesi Hâlinde Şirketin Sahip Olduğu Diğer Hakların Durumu 438
ddd. Farklılaştırılmış Teselsül İlkesi Bakımından Zararın Kısmen Giderilmesinin Sonuçları 439
eee. Zararın Giderilmesine Yönelik Anlaşmalar 440
c. Uygun Nedensellik Bağı ve Bu Bağlamda TTK m. 553/Son Hükmü 440
d. Kusur 443
4. Gözetim Yükümlülüğü Bakımından İspatın Konusu 445
5. Somutlaştırma Yükü 448
C. İspat Ölçüsü 451
D. Özel Kanunlarda İspat Konusunda Yer Alan Hükümler 452
E. Deliller 453
1. İspata Elverişli Deliller 453
2. Delil Sözleşmesi 456
3. Hukuka Aykırı Yollardan Elde Edilen Deliller 458
4. Ortaklığın Ticarî Defter ve Kayıtları 459
5. Tarafların Ellerindeki Belgeleri İbraz Mecburiyeti 462
6. Üçüncü Kişilerin Elinde Bulunan Deliller 463
Dördüncü Bölüm
YARGILAMA, HÜKÜM VE HÜKMÜN İCRASI
I. MAHKEMECE YARGILAMA YAPILMASI VE HÜKÜM VERİLMESİ 467
A. Yargılama Usûlü 467
B. Yargılamanın Kapsamı ve Sınırları 468
1. Taraflarca Getirilme ve Teksif İlkeleri 468
2. Sorumluluğun Unsurlarının Araştırılması 469
3. Davalılarla Sınırlı Olarak İnceleme Yapılması ve Davalı Gösterilmeyen Yöneticilerin Durumunun Sınırlı Bir Şekilde Dikkate Alınması 470
4. Dava Konusu İş ve İşlemlerin Yapıldığı Sıradaki Somut Koşulların Değerlendirilmesi Zorunluluğu 473
5. Yerindelik İncelemesi Yapılamaması 475
6. Sorumluluk Davası Kapsamında Rücu İlişkisinin İncelenip İncelenemeyeceği 476
7. Şirketin Yaptığı Muvazaalı İşlemlerin Sorumluluk Davasına Konu Olup Olamayacağı 481
C. İncelemenin Aşamaları 484
D. Sorumluluğun Unsurlarının İncelenmesi Bakımından Bir Sıralama Olup Olmadığı 485
E. Farklılaştırılmış Teselsül İlkesinin Uygulanması 487
F. Zararın Varlığının Tespit Edilmesine Rağmen Miktarının Belirlenememesi Halinde Hakîmin Takdir Hakkı (TBK m. 50/2) 495
G. Hüküm 497
1. Tazminat Şirkete Ödenmek Üzere Karar Verilmesi 497
2. Farklılaştırılmış Teselsül İlkesi Bağlamında Her Bir Davalının Sorumlu Olduğu Miktarın Belirlenmesi (TTK m. 557/2) 498
3. Tahsilde Tekerrür Olmamak Kaydıyla Hüküm Kurulması 500
4. Davaların Birleştirilmesi Hâlinde Verilecek Hüküm 501
5. Yargılama Giderleri 502
6. Hükmün Etkisi 508
a. Yeni Sorumluluk Davaları Bakımından 508
b. Rücu Davaları Bakımından 513
aa. Genel Olarak 513
bb. Davanın İhbarı Hâlinde Durum (İhbar ve Fer’î Müdahalenin Etkisi) 515
II. KANUN YOLLARI 519
III. HÜKMÜ İCRAYA KOYMA YETKİSİ 520
A. Genel Olarak 520
B. Davacının İcra Yetkisine Sahip Olması 521
1. Tek Davacı Varsa 521
2. Birden Fazla Davacı Varsa 522
3. Aynı Davalı Aleyhine Ayrı Ayrı Davalar Açılmış ve Hükümler Alınmışsa 522
4. İlâmlı Takipte Borcun Şirkete Ödenmesi Yolunda Talepte Bulunulması 523
C. Dava Açmayan Anonim Ortaklığın ve Pay Sahiplerinin Durumu 524
D. Tahsilde Tekerrüre Yol Açılmaması Gereği 528
E. Paranın İcra Dosyasından Şirkete Ödenmesi 530
F. Yargılama Giderlerine İlişkin Hüküm Fıkrasının İcrası 530
IV. SORUMLULUK DAVALARINDA SULH, KABUL VE FERAGAT İŞLEMLERİ 530
Sonuç 537
Kaynakça 549
Kavramlar Dizini 565
