Prof. Dr. Yusuf AKSAR ( Uluslararası Hukuk Anabilim Dalı Öğretim Üyesi - BM Uluslararası Ceza Mahkemeleri Rezidüel Mekanizması Hakimi )
İÇİNDEKİLER İçindekiler Önsöz 7 Kısaltmalar 21 ULUSLARARASI CEZA HUKUKUNA GİRİŞ ÜZERİNE GENEL NOTLAR 23 Birinci Kısım ULUSLARARASI MADDİ CEZA HUKUKU Birinci Bölüm ULUSLARARASI CEZA HUKUKUNUN KAYNAKLARI I. GİRİŞ 35 II. ULUSLARARASI HUKUK SİSTEMİNDE ULUSLARARASI CEZA HUKUKUNUN YERİ 36 III. ULUSLARARASI CEZA HUKUKUNUN KAYNAKLARI 44 A. Uluslararası Ceza Mahkemelerinin Statüleri 45 B. Suçların Unsurları, Usul ve Delil Kuralları, Diğer Düzenlemeler 47 C. Diğer Uluslararası Andlaşmalar 48 D. Uluslararası Örf–Adet Hukuku Kuralları 49 E. Genel Hukuk İlkeleri 51 F. Yargı Kararları 53 IV. SONUÇ 54 TARTIŞMA SORULARI 55 İkinci Bölüm ULUSLARARASI CEZA MAHKEMELERİ I. GİRİŞ 57 II. NUREMBERG VE TOKYO ULUSLARARASI ASKERİ CEZA MAHKEMELERİ 57 III. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER GÜVENLİK KONSEYİ TARAFINDAN KURULAN AD HOC NİTELİKLİ ULUSLARARASI CEZA MAHKEMELERİ 59 IV. ULUSLARARASI CEZA MAHKEMESİ 61 A. Kuruluşu 62 B. Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Yapısı 64 C. Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Yargı Yetkisi 65 1. Ulusal Mahkemeleri Tamamlayıcı Nitelikli Yargı Yetkisi 65 2. Uluslararası Ceza Mahkemesi Yargı Yetkisinin Devletler Tarafından Kabulü 67 3. Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Kişiler Bakımından Yargı Yetkisi 68 4. Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Maddi Yargı Yetkisi 71 5. Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Yer Bakımından Yetkisi 72 6. Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Zaman Bakımından Yargı Yetkisi 74 D. Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin İlk Uygulamaları 74 V. ULUSLARARASI CEZA MAHKEMESİ VE TÜRKİYE 88 VI. SONUÇ 92 TARTIŞMA SORULARI 94 Üçüncü Bölüm ULUSLARARASI CEZA HUKUKUNDA BİREYSEL CEZAÎ SORUMLULUK I. GİRİŞ 97 II. ULUSLARARASI CEZA HUKUKUNDA BİREYSEL CEZAÎ SORUMLULUK ŞEKİLLERİ 99 A. Suça Katılanların (Suç Ortaklarının) Sorumluluğu 100 1. Bireysel Cezaî Sorumluluğun Unsurları 105 2. Suça Katılanların (Suç Ortaklarının) Sorumluluk Şekilleri 107 a. Suçun İşlenmesi (Commission, Perpetration) 107 b. Teşebbüs (Attempt) 116 c. Komplo (Conspiracy) 116 d. Yardım ve Yataklık (Aiding and Abetting) 120 e. Emretme (Ordering) 124 f. Planlama ve Hazırlama (Planning and Preparation) 126 g. Azmettirme/Tahrik (Instigation) 126 B. Askeri Komutanların ve Diğer Üst Düzey Görevlilerin Bireysel Cezai Sorumluluğu 128 1. Sorumluluğun Niteliği 128 2. Sorumluluğun Şartları 131 a. Üst–Ast İlişkisi 133 b. Manevi Unsur (Mens Rea) 136 c. Suçların İşlenmesinin Önlenmesi veya Sorumlularının Cezalandırılması İçin Gerekli ve Makul Önlemlerin Alınmaması 138 d. Sebep–Sonuç İlişkisi (İlliyet Bağı) 141 III. YARGISAL BAĞIŞIKLIK VE AYRICALIKLAR 142 IV. ÜSTÜN EMİRLERİ VE HUKUKUN HÜKMÜ 149 V. CEZAİ SORUMLULUĞU KALDIRAN SEBEPLER 151 A. Akıl Hastalığı 152 B. Sarhoşluk ya da Başka Bir Maddenin Etkisi 153 C. Meşru Müdafaa 155 D. Tehdit ve Zaruret Hali 157 VI. FİİLİ HATA VEYA HUKUKİ HATA 161 VII. SONUÇ 162 TARTIŞMA SORULARI 164 Dördüncü Bölüm SAVAŞ SUÇLARI I. GİRİŞ 167 II. ULUSLARARASI SİLAHLI ÇATIŞMALAR VE ULUSLARARASI NİTELİKTE OLMAYAN SİLAHLI ÇATIŞMALAR 168 A. Silahlı Çatışma Türleri 176 1. Uluslararası Silahlı Çatışmalar 176 2. Uluslararasılaştırılmış Silahlı Çatışmalar 178 3. Uluslararası Nitelikli Olmayan (İç) Silahlı Çatışmalar 181 III. ULUSLARARASI SİLAHLI ÇATIŞMALARDA SAVAŞ SUÇLARI 183 A. 1949 Tarihli Cenevre Sözleşmeleri Ağır İhlaller Sistemi 183 1. 1949 Tarihli Cenevre Sözleşmeleri Ağır İhlaller Sistemi Uygulanabilirlik Şartları 185 a. Genel Şartlar 185 aa. Silahlı Çatışmanın Varlığı 186 bb. Silahlı Çatışma ile Sanığın Fiilleri Arasında İlliyet Bağı 186 b. Özel Şartlar 188 aa. Silahlı Çatışmanın Uluslararası Silahlı Çatışma Niteliğinde Olması 188 bb. Fiillerin Korunan Kişi ya da Mallara (Şeylere) Karşı İşlenmiş Olması 188 c. 1949 Tarihli Cenevre Sözleşmeleri Ağır İhlaller Sistemine Göre Savaş Suçu Kabul Edilen Fiiller (Maddi Unsur, Actus Reus) 191 d. Manevi Unsur (Mens Rea) 191 B. Savaş Hukuku ve Örf–Adet Hukuku Kurallarının İhlali 192 IV. ULUSLARARASI NİTELİKTE OLMAYAN SİLAHLI ÇATIŞMALARDA SAVAŞ SUÇLARI 199 A. 1949 Tarihli Cenevre Sözleşmeleri Ortak 3. Madde Ağır İhlalleri 200 B. Savaş Hukuku ve Örf–Adet Hukuku Kurallarının Ağır İhlali 203 V. SONUÇ 206 TARTIŞMA SORULARI 207 Beşinci Bölüm İNSANLIĞA KARŞI İŞLENEN SUÇLAR I. GİRİŞ 209 II. İNSANLIĞA KARŞI İŞLENEN SUÇLARA İLİŞKİN TANIMLARIN GELİŞİMİ 210 A. Nuremberg ve Tokyo Uluslararası Askeri Mahkeme Statüleri 210 B. 10 No.lu Kontrol Konsey Kanunu 213 C. Birleşmiş Milletler Ad Hoc Mahkeme Statüleri 213 1. Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsü 214 2. Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsü 214 D. Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsü 215 E. Ulusal Hukuk Uygulamaları 217 III. İNSANLIĞA KARŞI İŞLENEN SUÇLARIN UNSURLARI 218 A. Silahlı Çatışmanın Varlığı? 219 B. Ayrımcılık Kastı (Discriminatory Intent) 219 C. Sivil Halka Yönelik Yaygın veya Sistematik Bir Saldırının Parçası Olmak 220 1. Herhangi Bir Sivil Nüfus 220 2. Yaygın veya Sistematik Saldırı Olması 222 3. Sanığın Fiilinin Yaygın veya Sistematik Saldırının Bir Parçası Olması 224 D. Manevi Unsur 224 E. İnsanlığa Karşı İşlenen Suç Kavramı İçerisinde Yer Alan Suçlar/Fiiller 225 1. Adam Öldürme 226 2. Toplu Yok Etme (İmha) 226 3. Köleleştirme 227 4. Nüfusun Sürgün Edilmesi veya Zorla Nakli 227 5. Hapsetme (Hürriyeti Tahdit) 227 6. İşkence 228 7. Tecavüz ve Diğer Cinsel Suçlar 228 8. Zulmetme 228 9. Kişilerin Zoraki Kaybolması 230 10. Irk Ayrımcılığı (Apartheid) 230 11. Diğer İnsanlık Dışı Eylemler 230 IV. TÜRK HUKUKU’NDA İNSANLIĞA KARŞI İŞLENEN SUÇLAR 231 V. SONUÇ 233 TARTIŞMA SORULARI 234 Altıncı Bölüm SOYKIRIM SUÇU I. GİRİŞ 235 II. SOYKIRIM KAVRAMI VE SOYKIRIM SUÇU 236 III. SOYKIRIM SUÇUNA İLİŞKİN TANIMLAMA SORUNU 239 IV. SOYKIRIM SUÇUNUN UNSURLARI 241 A. Korunan Grup Üyesi Olmak 241 B. Manevi Unsur (Kast–Özel Kast) (Mens Rea) 245 C. Maddi Unsur (Belirtilen Eylemlerden Birinin İşlenmesi) (Actus Reus) 251 1. Grup Üyelerinin Öldürülmesi 252 2. Grup Üyelerinin Ağır Bedensel veya Zihinsel Zarar Görmelerine Sebep Olunması 252 3. Grubun, Bütünüyle Veya Kısmen, Fiziksel Varlığını Ortadan Kaldıracağı Hesaplanarak, Yaşam Koşullarının Kasten Değiştirilmesi 254 4. Grup İçinde Doğumları Engellemek Amacıyla Tedbirler Uygulanması 255 5. Gruba Mensup Çocukların Zorla Başka Bir Gruba Nakledilmesi 255 V. SOYKIRIM SUÇUNUN DİĞER ULUSLARARASI SUÇLARDAN FARKLI YÖNLERİ 256 A. Soykırım Suçu–İnsanlığa Karşı İşlenen Suç Ayrımı 256 B. Soykırım Suçu–Savaş Suçları Ayrımı 257 VI. SONUÇ 258 TARTIŞMA SORULARI 259 Yedinci Bölüm SALDIRI SUÇU I. GİRİŞ 261 II. SALDIRI SUÇU VE SALDIRI EYLEMİ KAVRAMLARININ TARİHİ GELİŞİMİ VE TANIMLANMASI 262 III. SALDIRI SUÇUNUN UNSURLARI 265 A. Saldırı Suçunun Faili, Bir Saldırı Fiili Planlamalı, Hazırlamalı, Başlatmalı ya da İcra Etmelidir 265 B. Fail, Saldırı Fiilini İşleyen Devletin Siyasi veya Askeri Eylemini Kontrol Etme ya da Yönlendirmede Etkin Bir Pozisyonda Olmalıdır 266 C. Saldırı Eylemi Gerçekleşmelidir 266 D. Suçun Faili İçinde Bulunduğu Şartlardan, Böylesi Bir Kuvvet Kullanmanın Birleşmiş Milletler Andlaşması İle Uyumlu Olmadığının Farkında Olmalıdır 267 E. Saldırı Fiili, Niteliği, Ağırlığı ve Kapsamı İtibariyle, Birleşmiş Milletler Andlaşması’nın Açık İhlalini Oluşturmalıdır 268 F. Suçun Faili İçinde Bulunduğu Şartlardan, Birleşmiş Milletler Andlaşması’nın Böylesi Açık İhlalinin Gerçekleştiğinin Farkında Olmalıdır 268 IV. ULUSLARARASI CEZA MAHKEMESİ’NİN SALDIRI SUÇU ÜZERİNDE YARGI YETKİSİNİ KULLANMA ŞARTLARI 268 A. Statüye Taraf Devlet Başvurusu, Savcılık Makamının Kendiliğinden Harekete Geçmesi Durumunda Saldırı Suçu Üzerinde Yargı Yetkisi Kullanımı 271 B. Güvenlik Konseyi Başvurusu Sebebiyle Saldırı Suçu Üzerinde Yargı Yetkisi Kullanımı 272 V. SONUÇ 272 TARTIŞMA SORULARI 273 İkinci Kısım ULUSLARARASI CEZA USUL HUKUKU Sekizinci Bölüm HAZIRLIK SORUŞTURMASI VE İDDİANAMENİN HAZIRLANMASI I. GİRİŞ 275 II. SAVCILIK MAKAMININ BAĞIMSIZLIĞI VE ÖNEMİ 275 III. HAZIRLIK SORUŞTURMASININ BAŞLATILMASI 278 IV. HAZIRLIK SORUŞTURMASINDA SAVCININ GÖREV VE YETKİLERİ 283 A. Savcılık Makamının Objektif Olma Zorunluluğu 283 B. Diğer Görev ve Yetkiler 285 V. HAZIRLIK SORUŞTURMASI AŞAMASINDA ŞÜPHELİLERİN HAKLARI 286 A. İsnadı Öğrenme Hakkı 288 B. Susma Hakkı 289 C. Müdafiin Yardımından Yararlanma Hakkı 291 D. İfade Alınması veya Sorgu Yapılması Durumunda Şüphelinin Hakları 295 1. Suçu İtiraf İçin Zorlanamama Hakkı 295 2. İşkence ve Kötü Muamele Yasağı 296 3. Tercüman ve Çeviri Hizmetlerinden Yararlanma Hakkı 301 4. Şüphelilerin Gözaltına Alınma veya Tutuklanmaları Halinde Hakları 303 VI. HAZIRLIK SORUŞTURMASINA İLİŞKİN DİĞER İŞLEMLER VE HAZIRLIK DAİRESİNİN ROLÜ VE ÖNEMİ 313 VII. İDDİANAMENİN ONAYLANMASI 315 VIII. SONUÇ 324 TARTIŞMA SORULARI 324 Dokuzuncu Bölüm YARGILAMA I. GİRİŞ 325 II. DAVA DAİRESİ’NİN YAPISI VE USUL HUKUKUNDAKİ ÖNEMİ 326 A. Mahkeme (Hakim) 326 B. Savcılık Makamı 327 C. Sanık (Savunma) 329 III. ADİL YARGILANMA KAVRAMI VE ÖNEMİ 331 IV. DURUŞMAYA İLİŞKİN TEMEL İLKELER 337 A. Duruşmanın Aleniliği İlkesi 337 B. Sözlü Duruşma İlkesi 343 C. Duruşmada Hazır Bulunma İlkesi 344 D. Gecikmeksizin Yargılanma İlkesi 348 E. Masumiyet Karinesi 351 F. Silahların Eşitliği İlkesi 354 V. DURUŞMA SAFHASININ İKİ AŞAMASI 358 VI. MAHKEME ÖNÜNDE SUÇUN KABULÜ 362 VII. TANIK 366 A. Tanık İfadesinin Önemi 367 B. Tanıkların ve Mağdurların Korunması 371 1. Bayan Üye Atanması 376 2. İstinabe Suretiyle İfade Alınması 377 3. Duruşmanın Gizli Yapılması 380 4. Koruyucu Aletler 380 5. Mağdurların veya Tanıkların Kimliklerinin Korunması/Gizli Tutulması 381 6. Mağdurlar ve Tanıklar Ünitesi 389 VIII. DELİL KURALLARI/DELİLLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ 391 A. Delillere İlişkin Genel Kurallar 392 B. Delillere İlişkin Özel Kurallar 395 1. Delil Olarak İtiraf 395 2. Tecavüz ve Diğer Cinsel Şiddet Suçlarına İlişkin Delil Kuralları 397 3. Hukuka Aykırı Olarak Delil Elde Etme 401 IX. MÜZAKERE VE HÜKÜM 404 X. MAĞDURLARIN UĞRADIKLARI ZARARIN TAZMİNİ 406 A. İade/Eski Hale Getirme 406 B. Mağdurların Tazminat Hakkı 409 XI. UYGULANACAK MÜEYYİDE/YAPTIRIMIN TESPİTİ SORUNU 412 A. Uluslararası Ceza Hukukunda Müeyyidenin Amaçları ve Önemi 412 B. Uygulanacak Müeyyidenin Tespitinde İzlenilecek Hukuk Sistemi/Anglo–Amerikan ya da Kara Avrupası? 415 C. Ağırlatıcı ve Hafifletici Nedenler 419 D. Tutuklulukta veya Gözaltında Geçen Sürelerin Asıl Cezadan İndirilmesi 434 E. Müeyyidelerin Uygulanması 435 SONUÇ 437 TARTIŞMA SORULARI 438 Onuncu Bölüm KANUN YOLLARI (TEMYİZ–YARGILAMANIN İADESİ) I. GİRİŞ 439 II. ULUSLARARASI HUKUKTA TEMYİZ 439 A. Mahkumiyet veya Uygulanacak Müeyyide Kararına Karşı Temyiz 442 1. Temyiz Edilebilir Kararlar 442 2. Temyiz Hakkı Sahipleri 443 3. Temyiz Nedenleri 446 4. Temyiz Dairesi’nin Yetkileri 449 B. Diğer (Ara) Kararlar Aleyhine Temyiz 452 1. Temyiz Edilebilir Ara Kararlar 452 2. Temyiz Hakkı Sahipleri 455 3. Temyiz Nedenleri 456 4. Temyiz Dairesi’nin Yetkisi ve Ara Kararların İncelenmesinde İzlenecek Usul 457 III. YARGILAMANIN İADESİ 457 A. Yargılamanın İadesine Konu Kararlar 459 B. Yargılamanın İadesine Başvurma Hakkı Olanlar 460 C. Yargılamanın İadesi Nedenleri 461 D. Yargılamanın İadesinde Usul İşlemleri 464 E. Yargılamanın İadesinin Sonuçlarından Birisi Olarak Tazminat 465 IV. SONUÇ 466 TARTIŞMA SORULARI 467 Kaynakça 469 Kavramlar Dizini 493
