Maddi Ceza Hukukunda Anayasal Hakların Korunması

Ali Şahin KILIÇ

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ  5

İÇİNDEKİLER 7

GİRİŞ .13

KONUNUN ÖNEMİ 13

ÇALIŞMANIN AMACI . 19

III. METOT VE SİSTEMATİK 21

BİRİNCİ BÖLÜM

ANAYASAL HAKLARIN KORUNMASI VE MADDİ CEZA HUKUKU

1. MADDİ CEZA HUKUKU VE ANAYASA İLİŞKİSİ 23

CEZA HUKUKUNUN ANAYASALLAŞMASI VEYA ANAYASAL CEZA HUKUKU

KAVRAMI. 23

ANAYASA’NIN ARKA PLANINDA YER ALAN İNSAN TASAVVURUNUN

GÖSTERGESİ OLARAK CEZA HUKUKU 26

III. CEZA HUKUKU, FELSEFE VE DEMOKRASİ İLİŞKİSİ ÇERÇEVESİNDE CEZA

HUKUKU ÖĞRETİSİNİN ZAMANSALLIĞI SORUNU . 29

ÖZGÜRLÜĞÜN HUKUK YOLUYLA GERÇEKLEŞTİRİLMESİNİN ARACI

OLARAK CEZA HUKUKU. 31

Özgürlüğün İki Anlamı: Olumlu ve Olumsuz Özgürlük Kavramları 32

Olumsuz Özgürlük Kavramı 32

Olumlu Özgürlük Kavramı 34

Ceza Hukuku ve Özgürlük İlişkisi . 36

2. CEZA HUKUKU İLE İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA ANAYASAL HAKLAR 41

ANAYASAL HAK KAVRAMI 41

Terim Sorunu. 41

Anayasal Hakların Tarihi Gelişimine Kısa Bir Bakış 42

Anayasal Hakların Kaynağı ya da İnsan Haklarının Pozitif Hukuka

Üstünlüğü Sorunu . 44

CEZA HUKUKU BOYUTUYLA ANAYASAL HAKLARIN TASNİFİ VE İŞLEVİ 46

Genel Açıklama . 46

8 İçindekiler

Anayasal Hakların Tasnifi ve Ceza Hukuku 47

Anayasal Hakların Savunma İşlevi (Abwehrfunktion) ve Ceza

Hukuku. 47

Anayasal Hakların Koruma İşlevi (Schutzfunktion) ve Ceza

Hukuku. 49

III. ANAYASAL HAKLARIN MADDİ CEZA HUKUKU ARACILIĞIYLA İHLALİ . 50

ANAYASAL HAKLAR VE HUKUKSAL DEĞER İLİŞKİSİ 52

Hukuksal Değer Kavramı . 52

Hukuksal Değer ve Anayasal Haklar 56

Hukuksal Değer ve Anayasa: Hukuksal Değerin Anayasal Temeli

Sorunu  58

3. CEZA HUKUKUNUN ANAYASAL SINIRLARI: NEGATİF YÜKÜMLÜLÜKLER

VE CEZA HUKUKU. 64

SUÇ HALİNE GETİRME VE ANAYASAL HAKLAR 64

Davranış Normu, Yaptırım Normu Ayrımı ve Anayasal Haklar 64

Suç Haline Getirmenin Başlı Başına Bir Anayasal Hak Sınırlaması

Olup Olmadığı Sorunu. 66

TİPİKLİĞİN ANAYASAL DENETİMİ BAĞLAMINDA ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ 70

Anayasal Hakların Sınırlanmasında Temel Bir İlke Olarak Ölçülülük . 70

Ölçülülük İlkesinin Değerlendirme Konusu Olarak Suç Haline

Getirme. 73

III. ÖLÇÜLÜLÜK DEĞERLENDİRMESİNİN ÖN KOŞULU OLARAK ARACIN

MEŞRULUĞU: SUÇTA VE CEZADA KANUNİLİK İLKESİ. 74

Kavram ve Felsefi Arka Planı . 74

Kanunilik İlkesinin Dogmatik Dayanakları . 79

Kanunilik İlkesinin Sonuçları . 81

Kanunilik İlkesinin Fiilen İhlal Edilmesi ya da Aşırı Yorum Sorunu 89

ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ BAĞLAMINDA MEŞRU AMAÇ KRİTERİ VE SUÇ HALİNE

GETİRME. 93

Ölçülülük İlkesi Kapsamında Meşru Amacın Belirlenmesi. 93

Suç Haline Getirmenin Amacının Belirlenmesi Sorunu. 94

Meşru Amaç Kriteri Kapsamında Cezanın Amacının Belirlenmesi

Sorunu  97

Cezalandırmanın Amacının Belirlenmesi Tartışmaları . 97

Anayasa Mahkemesi’nin Yaklaşımı 101

ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ VE ELVERİŞLİLİK 104

İçindekiler 9

ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ BAĞLAMINDA GEREKLİLİK: CEZAYA MÜSTAHAK VE

CEZAYA MUHTAÇ EYLEM . 106

Hukuk Devletinde Cezalandırmanın Mutlak Bir Gereklilik Olup

Olmadığı Sorunu . 106

Ceza Hukukunun Ultima Ratio Karakteri. 109

Cezaya Müstahak ve Cezaya Muhtaç Eylem 113

VII. ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ BAĞLAMINDA ORANTILILIK: AŞIRILIK YASAĞI

(ÜBERMASSVERBOT). 118

Genel Açıklama . 118

Ceza Hukukunda Orantılılık . 118

Suç Haline Getirme ve Orantılılık 120

Anayasa Mahkemesi’nin Yaklaşımı 123

4. ANAYASAL HAKLARIN KORUNMASI ARACI OLARAK CEZA HUKUKU:

POZİTİF YÜKÜMLÜLÜKLER VE CEZA HUKUKU.129

DEVLETİN ANAYASAL HAKLARI KORUMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ . 129

Genel Olarak . 129

Anayasa Mahkemesi’nin Yaklaşımı 133

KORUMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ VE CEZA HUKUKU . 134

Anayasal Hakların Korunması Bakımından Etkili Ceza Hukuku

Düzenlemeleri Oluşturma Yükümlülüğü . 136

Somut Koruma Yükümlülüğünün İhmali Nedeniyle Koruma

Yükümlülüğünün İhlali. 145

Etkili Soruşturma Yükümlülüğü . 148

III. POZİTİF YÜKÜMLÜLÜKLERDE ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ: KAYITSIZLIK YASAĞI

(UNTERMASSVERBOT)  151

Kavram 151

Anayasa Mahkemesi’nin Yaklaşımı 153

Cezaya Muhtaçlık (Strafbedürftigkeit) Kriteri ve Koruma

Yükümlülüğü . 155

İKİNCİ BÖLÜM

SUÇUN UNSURLARI VE ANAYASAL HAKLAR

1. ANAYASAL HAKLARIN KORUNMASI VE TİPİKLİK .157

ANAYASAL HAKLAR VE TİPİKLİK İLİŞKİSİ 157

ANAYASAL HAKLAR VE TİPİKLİK İLİŞKİSİ BAKIMINDAN ÖZEL DURUMLAR. 161

10 İçindekiler

Anayasal Hakkın İhlalinin Doğrudan Bir Suç Tipi Olarak

Düzenlenmesi . 161

Suç Tipinde Anayasal Hak Kaydına Yer Verilmesi 164

Tipiklik Unsurlarının Anayasal Hakların Korunmasında Yetersiz

Kalması 166

III. TİPİKLİK UNSURLARININ ANAYASAYA UYGUN YORUMU. 167

Tipiklik Unsurlarının Anayasa’ya Uygun Yorumlanması Gerekliliği . 167

Tipiklik ve Gerekçeli Karar Hakkı Arasındaki İlişki . 170

2. ANAYASAL HAKLARIN KORUNMASI VE SUÇUN HUKUKA AYKIRILIK

UNSURU  177

ANAYASAL HAKLARIN KORUNMASI VE HUKUKA AYKIRILIK. 177

ANAYASAL HAKLARIN HUKUKA UYGUNLUK NEDENİ OLARAK KABULÜ

SORUNU . 179

III. ANAYASAL HAKLARIN KORUNMASI BAĞLAMINDA HUKUKA UYGUNLUK

NEDENLERİ 182

Genel Olarak . 182

Anayasal Haklar ve Hukuka Uygunluk Nedenleri Arasındaki İlişki

Bağlamında “Hakkın Kullanılması” 183

Hukuki Niteliği . 183

Hakkın Kullanılmasının Bir Hukuka Uygunluk Nedeni Olarak

Kabul Edilmesinin Anlamı  186

Hakkın Kullanılması Hukuka Uygunluk Nedeninin Anayasal

Sınırları. 188

Anayasal Hakların Korunması ve Suçun Hukuka Aykırılık Unsuru

Arasındaki İlişkide Özel Durumlar . 190

Hukuka Uygunluk Nedenlerinin Sınırı Bakımından Ölçülülük

İlkesi. 190

Hukuka Uygunluk Nedenlerinde Sınırın Aşılması ve Anayasal

Haklar  193

Anayasal Hakların Korunması Bağlamında Hukuka Uygunluk

Nedenlerinin Maddi Şartlarında Hata 194

3. ANAYASAL HAKLARIN KORUNMASI VE KUSUR 199

KUSUR KAVRAMI VE ANAYASA İLE İLİŞKİSİ 199

Kusur Kavramı . 199

Kusur ve Anayasa 202

Genel Açıklamalar 202

İçindekiler 11

Kusur İlkesinin Anayasal Temeli Bağlamında Ceza

Sorumluluğunun Şahsiliğinin Anlamı . 204

Anayasa Mahkemesi Kararlarında Kusur. 207

Norm Denetimi Kararlarında Kusur 207

Bireysel Başvuru Kararlarında Kusur 211

KUSUR VE ANAYASAL HAKLARIN KORUNMASI 217

Cezalandırmanın Meşruiyet Nedeni Olarak Kusur ya da Kusurun

Cezayı Mümkün Kılma İşlevi 217

Devletin Anayasal Hakları Koruma Yükümlülüğü ve Kusur 219

III. KUSURUN CEZAYI BELİRLEME İŞLEVİ VE ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ İLE KUSUR

ARASINDAKİ İLİŞKİ. 222

Genel Açıklamalar . 222

Ceza Hukuku Sistemimizde Ölçülülük İlkesinin Konumu . 224

ANAYASAL HAKLARIN KUSURU ETKİLEYEN BİR NEDEN OLARAK KABUL

EDİLEBİLİRLİĞİ SORUNU 227

SONUÇ 233

KAYNAKÇA.241