Kıymetli Evrakın Temel Esasları ve Kambiyo Senetleri: Poliçe, Bono, Çek

Aydın Alber YÜCE

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ.III

İÇİNDEKİLERV

KISALTMALARXVII

ÖZET.XIX

ABSTRACT.XX

1. GİRİŞ VE GENEL HÜKÜMLER

KIYMETLİ EVRAK KAVRAMI 1

Tanım .1

Unsurlar .3

Senet .3

Genel Olarak .3

Evraksız Kıymetli Evrak .4

Hak .5

Hak ve Senet Arasındaki Bağ .7

Adi Senetlerle Kıymetli Evrak Arasındaki Farklar 10

Teşhis ve İbraz Senetleriyle Kıymetli Evrak Arasındaki Fark .14

KIYMETLİ EVRAKIN YETKİLİ HAMİLE SAĞLADIĞI YARARLAR 15

III. KIYMETLİ EVRAKIN SINIFLANDIRILMASI .18

Senette Mündemiç Hakkın Niteliğine Göre 18

Devir Şekline Göre 19

Nama Yazılı Kıymetli Evrak 19

Tanım .19

Nama Yazılı Senetlerde Alacaklı Sıfatının İspatı 19

Nama Yazılı Senetlerin Devri 20

Eksik Nama Yazılı Senetler .21

Emre Yazılı Kıymetli Evrak .23

Tanım .23

Emre Yazılı Senetlerde Alacaklı Sıfatının İspatı .24

Emre Yazılı Senetlerde Def’iler 24

Kavram 24

Kişisel Def’iler .25

iii. Senet Metninden Anlaşılan Def’iler 26

Senedin Hükümsüzlüğüne Dair Def’iler 27

Hamile/Hamiline Yazılı Kıymetli Evrak 29

Tanım .29

Hamiline Yazılı Senetlerde Def’iler 29

Kurucu ya da Açıklayıcı Olmasına Göre .32

Senedin Düzenlenmesine Sebep Olan Alt İlişki ile Bağlarına Göre 32

Kamu Güvenine Mazhar Olup Olmamalarına Göre 33

KIYMETLİ EVRAKIN DEVİR ŞEKLİ AÇISINDAN TÜRÜNÜN DEĞİŞTİRİLMESİ .34

Senedin Türünün Kanunî Olarak Değişmesi .34

Senedin Türünün İradî Olarak Değiştirilmesi 34

KIYMETLİ EVRAKIN ZIYAI VE İPTALİ 35

Genel Olarak .35

İptal ile İlgili Genel Hükümler (TTK m. 651-652-653) 36

Şartlar ve Zayi Olgusu 36

İptal Talep Edebilecek Kişi 37

Genel Hükümlere Göre İptal Kararının Sonuçları 38

Nama Yazılı Kıymetli Evrakın İptali .38

Hamiline Yazılı Senetlerin İptali .39

Yetki ve Usule İlişkin Esaslar .39

İspat 39

Ödeme Yasağı .40

Ödeme Yasağından Sonraki İşlemler 40

Senedin İbraz Edilmesinin Hükümleri .41

Senedin İbraz Edilmemesinin Hükümleri.41

Kuponların İptali 42

Banknotların Durumu .42

Emre Yazılı Senetlerin İptali 42

Uygulanacak Kurallar.42

Önleyici Tedbirler .42

Önleyici Tedbirlerden Sonraki İhtimaller .43

Poliçeyi Eline Geçiren Kişinin Bilinmesi 43

Poliçeyi Eline Geçiren Kişinin Bilinmemesi 43

Bilinmeyen Kişi İçin Yapılacak İhtar 44

İlan ve İhtarda Tanınan Süre .44

İlandan Sonraki Durum 45

Belirli Koşullarda Teminat Sunulması 45

Poliçenin Mahkemeye Sunulması .45

Poliçenin Mahkemeye Sunulmaması 45

KIYMETLİ EVRAKTA DEFİLER .47

Kıymetli Evrakta Soyutluk 47

Borçlunun Savunmalarının Genel Hükümler ve Kıymetli Evrak Hukuku Açısından Karşılaştırılması .47

Mutlak ya da Nisbî Olmasına Göre Def’iler .48

Hukukî Niteliğine Göre Def’iler .49

Genel Olarak 49

Senet Metninden Anlaşılabilen Def’iler .49

Senetteki Bir Taahhüdün Geçersizliğine Dair Def’iler .50

Kavram 50

İmzaların Bağımsızlığı (İstiklâli) İlkesi 51

Şahsî (Kişisel) Def’iler .52

2. POLİÇE

KAVRAM VE GENEL ÖZELLİKLER .55

Poliçenin Tanımı .55

Poliçenin Türleri 59

Poliçenin İşlevi 63

POLİÇENİN UNSURLARI .64

Zorunlu Unsurlar (Zorunlu Şekil Şartları) .64

Senet Metninde “Poliçe” Kelimesi .64

Belirli Bir Bedelin Ödenmesi Konusunda Kayıtsız Şartsız Havale .65

Ödeyecek Olan Kişi (Muhatap) 67

Kime veya Kimin Emrine Ödenecekse Onun Adı (Lehtar) 67

Düzenleme Tarihi .68

Keşidecinin İmzası .69

Eksikliği Tamamlanabilen Unsurlar 70

Vade 70

Türleri 70

Vadenin Belirlenmesinde Süre Hesabı 72

Poliçede Bir Vadenin Yer Almamasının Sonucu .73

Takvimlerin Çatışması 73

Düzenleme Yeri 73

Ödeme Yeri .74

TTK’ya Göre İsteğe Bağlı Unsurlar 74

Adres veya Yerleşim Yeri Kaydı .75

Kabul Etmemeden Sorumsuzluk Kaydı .76

Menfi Emre Kaydı 77

Protestodan Muafiyet Kaydı .78

Kabule Arz Şartı ve Yasağı .79

Kabule Arz Şartı 79

Kabule Arz Yasağı .80

Cirantanın Kabule Arzı Şart Koşması .81

Araya Girme Kaydı 81

Nüsha Numarası Kaydı 82

Suret ile İlgili Kayıtlar 82

Faiz Kaydı 82

Poliçede Unsur Eksikliğinde Özel Durumlar 84

Zorunlu Unsurları Eksik Poliçe Belirli Bir Yönde İrade Beyanı Olarak Görülebilir mi? 84

Açık Poliçenin Durumu 84

III. POLİÇENİN KABULÜ VE AVAL .85

Kabul Kavramı 85

Kabule Arz .88

Genel Olarak ve Kanunî Düzenleme 88

Arz Olunan Poliçeyi Kabul Etmek Zorunlu mudur? 89

Kabule Arzın Şart Edilmesi ve Yasaklanması 90

Kabule Arz Süresi 90

Tekrar Kabule Arz .91

Kabul Beyanının Şekli ve Muhtevası 93

Kabul Beyanının Şekli .93

Kabul Beyanının Yapılabileceği An .95

Kabul Beyanının Sınırlandırılması .96

Adresli ve Yerleşim Yerli Poliçeler Açısından 97

Kabul Beyanının Doğurduğu Hüküm ve Sonuçlar .98

Temel Sonuç .98

Ödememe Halinde Muhataba Yöneltilecek Taleplerin Kapsamı 99

Kabul Şerhinin Çizilmesi 100

Aval .101

Kavram .101

Sınırlar 102

Avalde Taraflar .103

Kimler Aval Verebilir? .103

Kimler İçin Aval Verilebilir? .104

Avalin Şekli 105

Avalistin Sorumluluğu 107

Aval Verenin Taahhüdünün Bağımsızlığı .109

Ödeme Yapan Avalistin Hakları .110

POLİÇENİN DEVRİ .110

Genel Bilgiler 110

Cironun Poliçenin Devrindeki Rolü .110

Ciranta Olabilecek Kişiler 112

Poliçenin Alacağın Temlikiyle Devri .112

Menfi Emre Kaydı Taşıyan Poliçenin Devri 114

Cironun Hamiline Yapılması 115

Geriye Ciro 115

Cironun İşlevleri 117

Genel Olarak 117

Temlik İşlevi (Cironun Bir Temlik Aracı Olmasının Hükümleri) .118

Teminat İşlevi .119

Poliçeye Konu Alacağın Temlikini Hedefleyen Cironun Fonksiyonu .119

Sadece Cirantayı Sorumluluk Halkasına Dahil Etme Amacı Taşıyan Cironun Fonksiyonu 120

Teşhis İşlevi 121

Cironun Sınırlanıp Sınırlanamayacağı 123

Şarta Bağlı Ciro 123

Kısmî Ciro 124

Cironun Şekli ve Türleri 125

Cironun Şekli .125

Cironun Türleri .126

Ciro Yapılan Kişinin Adının Yazılıp Yazılmamasına Göre 126

Ciro Yapılan Kişinin Sahip Olduğu Yetkilere Göre .128

Temlik Cirosu 128

Tahsil Cirosu .128

iii. Rehin Cirosu 130

Cironun Yapılma Zamanına Göre 132

Silsile Dışı Olup Olmamasına Göre 132

Cironun Hamilin Hak Sahipliğini Göstermedeki Rolü .135

Maddî ve Şeklî Hak Sahipliği 135

Bir Cironun Çizilmesinin Hükmü 136

Hamilin Rızası Dışında Elden Çıkan Poliçenin Durumu .138

Rıza Dışı Elden Çıkan Poliçe İçin Cironun Önemi ve Elden Çıkma Kavramı .138

Kötü Niyetle İktisap ve İktisapta Ağır Kusur Kavramları .138

Poliçeden Dolayı Kendisine Başvurulan Kişinin Def’ileri .139

POLİÇENİN ÖDENMESİ 140

Poliçenin Ödeme İçin İbrazı 140

Poliçeyi İbraz Edecek Kişi .140

Poliçenin İbraz Edileceği Kişi 141

Poliçenin İbraz Edilme Zamanı ve İbraz Edilmemesinin Sonucu 141

Muhatabın Ödeme Sürecindeki Hakları 142

İbra Şerhiyle Poliçenin Verilmesini İsteme Hakkı 142

Kısmî Ödeme Yapma Hakkı .143

Kısmî Ödemenin Gerçekleşmesi Halinde.143

Poliçenin Vadeden Önce ve Vadesinde Ödenmesi .144

Vadeden Önce Ödemenin Reddedilebilmesi 144

Vadeden Önce Ödeme Yapan Muhatabın Durumu .144

Poliçenin Vadesinde Ödenmesi 145

TTK m. 710/3 Anlamında Hile veya Ağır Kusur Kavramları .145

Ödeme Yapan Borçlunun Durumu 145

Poliçenin Yabancı Ülke Parası ile Ödenmesi.146

Gerekli Sürede Ödeme İçin İbraz Edilmeyen Poliçe Bedelinin Tevdii 146

KABUL ETMEME VE ÖDEMEME HÂLLERİNDE BAŞVURMA HAKKI .147

Başvuru (Müracaat) Hakkı Kavramı .147

Vadeden Önce ve Vadeden Sonra .147

Vadeden Önce Başvuru Hakkının Doğmasının Şartları 150

Vadeden Önce Başvuru Hakkı Tanınmasının Gerekçesi .150

Vadeden Önce Başvuru Hakkını Doğuran İhtimaller 150

Poliçenin Kabulünden Tamamen ya da Kısmen Kaçınılması (TTK m. 713/2-a) 150

Muhatabın Ödeme Güçlüğü İçine Düşmesi (TTK m. 713/2-b) 151

iii. Düzenleyenin İflâsı (TTK m. 713/2-c) 151

Protesto 153

Protesto Süresi ve Protesto Şartları 153

Protesto Süresi .153

Kabul Etmeme Protestosu Açısından .153

Ödememe Protestosu Açısından .154

iii. Ödememe Protestosunun Süresi İçinde Çekilmemesinin Sonucu .154

Protesto Şartları .155

Protestonun Şekli ve Muhtevası .157

Protestonun Şekli 157

Protestonun Noterlikçe Düzenlenmesi ve Hukukî İlişkiye Etkisi 157

Protesto Belgesi 157

Protestonun Muhtevası 157

Kısmî Kabul Halinde Protesto .158

Birden Fazla Kişiye Karşı Düzenlenen Protesto .158

Poliçe Belgelerinin Saklanması .158

Sakat ve Haksız Protesto 160

Protesto Düzenlenmesinin Gerekli Olmadığı Haller (Protestodan Muafiyet) .161

Kanun Hükmü Mucibince .161

İradi Muafiyet .162

İhbar 165

Başvuru Borçluları Arasındaki Teselsül 165

Başvuru Hakkının Kapsamı .166

Hamil Açısından .166

Hamile Ödeme Yapan Kişi Açısından 166

Ödeme Yapan Kişilerin Talep Edebileceği Belgeler .167

Poliçenin Kısmen Kabulü Halinde Başvurma Hakkı .167

Retret 169

Başvuru Hakkının Düşmesi .169

Genel Sebepler Dolayısıyla 169

Mücbir Sebepler Dolayısıyla 170

Poliçede Sebepsiz Zenginleşme 172

Poliçede Karşılığın Devri 173

Poliçede Araya Girme .173

Genel Olarak 173

Araya Girmek Suretiyle Poliçenin Kabulü .174

Şartlar 174

Şekil 174

Araya Girerek Kabul Edenin Sorumluluğu .174

Araya Girmek Suretiyle Poliçenin Ödenmesi .175

Şartları .175

Hamilin Araya Giren Kişilere Karşı Olan İbraz Yükümlülüğü .176

Araya Girilmesi Suretiyle Teklif Edilen Ödemenin Reddedilmesinin Sonucu .176

Araya Girerek Yapılan Ödeme Sonrası Yapılan Makbuz Kaydı 176

Araya Girerek Ödemede Bulunan Kişinin Kazandığı Haklar 176

VII. POLİÇEDE NÜSHA VE SURET 177

Poliçe Nüshaları 177

Poliçe Nüshası İsteme Hakkı 177

Asıl Poliçenin Nüshalarla Olan İlişkisi .177

Nüshalarda Kabul Şerhi177

Poliçe Suretleri 178

Suretin Şekli ve Hükümleri 178

Senet Aslının Teslimi 178

VIII. POLİÇEDE ZAMANAŞIMI 179

Genel Olarak .179

Zamanaşımının Kesilmesi .179

3. BONO

KAVRAM 181

BONONUN UNSURLARI VE UNSURLARIN BULUNMAMASI .184

Bononun Unsurları 184

Unsurların Bulunmamasının Sonuçları184

III. BONOYA UYGULANACAK POLİÇE HÜKÜMLERİ .184

BONOYA UYGULANMAYACAK POLİÇE HÜKÜMLERİ .191

4. ÇEK

KAVRAM VE İSTATİSTİKLER .195

Tanım .195

Çek Düzenlenebilmesinin Şartları .198

İstatistikler .201

ÇEKİN UNSURLARI 207

Türk Ticaret Kanunu’na Göre .207

“Çek” Kelimesi 207

Muhataba Yapılan Havale.207

Muhataba İlişkin Bilgiler209

Ödeme Yeri .209

Düzenleme Tarihi ve Yeri .210

Keşidecinin İmzası .211

Seri Numarası .211

Karekod 211

Çek Kanunu’na Göre .213

TTK ve ÇK’ye Göre Çekte Gerekli Unsurların Bulunmamasının Hükmü .216

Çekin Üzerine Çekilebileceği ve Lehine Çek Keşide Edilebilecek Kişiler 216

Kimin Lehine Çek Çekilebileceği 216

Muhatap Olma Ehliyeti 217

III. ÇEKİN DEVRİ218

İlke 218

Çekin Cirosu 219

Genel Olarak 219

Çek Hamilinin Hak Sahipliğinin Teşhisi 221

Genel Olarak .221

Elden Çıkan Çeklerde .221

Hamiline Yazılı Çekin Cirosu .222

4.Gecikmiş Ciro .223

ÇEKİN ÖDENMESİ .225

Çekten Doğan Borcun Muaccel Olması 225

Çekin Ödenmesi Amacıyla İbrazı 225

Süreler 225

Genel Olarak .225

İleri Düzenleme Tarihli Çek 227

Çek Yaprağı Başına Sorumluluk.228

Karşılığın Bulunmasına Göre Tutarlar 228

Sorumluluğun Sona Ermesi 229

Çekin Bir Yabancı Ülke Parasıyla Ödenmesi .229

Çeklerde Aval 229

Çekten Cayma .230

Cayma Şartları 230

Keşideci ile İlgili Olayların Çekin Geçerliliğine Etkisi 230

ÇEKİN ÖDENMEMESİ .232

Çek Hamilinin Başvurma Hakkı .232

Çekin Karşılıksız Olduğunun Tespiti .232

Genel Olarak 232

Kısmi Ödemenin Kabul Edilmemesi Halinde 233

Kısmi Ödemenin Kabul Edilmesi Halinde .233

Karşılığı Kısmen ya da Tamamen Olmayan Çekin Banka Tarafından Ödenmesi .233

Ödenmeme Sebebiyle Protesto 234

Müracaat Hakkının Kapsamı .234

Mücbir Sebeplerin Çekin Ödenmesine Dair İşlemlere Etkisi 235

ÇEKLE İLGİLİ ÖZEL DURUMLAR 237

Muhatap Bankanın Yükümlülükleri 237

Muhatap Bankanın Araştırma Yükümlülüğü 237

Muhatap Bankanın İnceleme Yükümlülüğü .237

Bankaların Bildirim Yükümlülüğü .238

Çizgili Çek .241

Şekil ve Şartları 241

Çizgili Çekin Hükümleri 242

Hesaba Geçirilmek Üzere Düzenlenen Çek 244

Genel Olarak 244

Hamilin Hakları 244

Sahte veya Tahrif Edilmiş Çek 244

Çekin Birden Fazla Nüsha Olarak Düzenlenmesi 245

VII. KARŞILIKSIZDIR İŞLEMİNE SEBEP OLMA BAĞLAMINDA SORUMLULUK .246

Cezaî Sorumluluk 246

İdarî Tedbirler 246

Çekin Karşılığını Bulundurmamakla Cezaî ve İdarî Tedbirlerin Muhatabı Olan Kişi 247

İdarî Tedbir Uygulanan Kişinin Yükümlülükleri .247

İdarî Tedbirlere İlişkin Bilgilerin Kaydı ve Saklanması 247

Cezaî ve İdarî Tedbirlerin Kalkması .248

Cezaî Tedbirlerin Kalkması 248

İdarî Tedbirlerin Kalkması .248

VIII. KARŞILIKSIZDIR İŞLEMİ DIŞINDA CEZAÎ TEDBİRLERİ GEREKTİREN FİİLLER VE MÜEYYİDESİ 249

ZAMANAŞIMI .251

ÇEKE UYGULANACAK POLİÇE HÜKÜMLERİ 251

KAYNAKÇA257

KAVRAM DİZİNİ267