Şeffaf Devlette Bilgi Edinme Hakkı Ve Sınırları

ŞEFFAF DEVLETTE BİLGİ EDİNME HAKKI VE SINIRLARI



Yrd. Doç. Dr. Ayhan DÖNER ( Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi )



-Şeffaf Devlet

-Bilgi Edinme Hakkı

-Türk Hukukunda Bilgi Edinme Hakkı

-Bilgi Edinme Hakkı Kanununa Göre Bilgi Edinme Hakkının Sınırları



ÖNSÖZ ..................................................................................................................... v

İÇİNDEKİLER.................................................................................................... v ii

K ISA LTM A LA R..................................................................................................xv

GİRİŞ.........................................................................................................................1

Birinci Bölüm

ŞEFFAF DEVLET

I. GİZLİLİK-KAPALILIK.............................................................................5

A. GİZLİLİK/KAPALILIK KAVRAMI .............................................5

B. GİZLİLİĞİN SEBEPLERİ..................................................................6

C. GİZLİLİĞİN OLUMSUZ SONUÇLARI....................................10

D. GİZLİLİKTEN ŞEFFAFLIĞA PARADİGMA

DÖNÜŞÜMÜNÜN TARİHÇESİ.................................................13

II. ŞEFFAFLIK VE ŞEFFAF DEVLET KAVRAMI...............................18

III. ŞEFFAFLIĞIN TÜRLERİ..................................................................... 22

A. DAR VE GENİŞ ANLAMDA ŞEFFAFLIK................................ 22

1. Yasama Organının Şeffaflığı .................................................... 22

2. Yargı Organının Şeffaflığı ......................................................... 24

3. Yürütme Organının Şeffaflığı .................................................. 28

B. AKTİF-PASİF ŞEFFAFLIK ............................................................29

İÇİNDEKİLERviii

IV. DEMOKRASİ VE HUKUK DEVLETİ AÇISINDAN

ŞEFFAFLIK.................................................................................................32

A. GENEL OLARAK..............................................................................32

B. DEMOKRASİ ŞEFFAFLIK İLİŞKİSİ...........................................35

1. Devlet Yönetimine Katılım ve Şeffaflık ..................................37

a. Genel Olarak ...........................................................................37

b. Seçim ve Şeffaflık.................................................................. 40

c. Karar Alma Süreçlerine Katılım ve Şeffaflık.................. 44

(1) Siyasi Katılım...................................................................45

(2) İdari Katılım.................................................................... 46

2. Demokrasi ve Şeffaflık İlişkisinin Değerlendirilmesi......... 50

C. HUKUK DEVLETİ ŞEFFAFLIK İLİŞKİSİ................................51

1. Genel Olarak ..................................................................................51

2. Hukuk Devleti Açısından Yürütme ve İdarenin

Şeffaflığı..........................................................................................55

D. DEMOKRASİ VE HUKUK DEVLETİ AÇISINDAN

ŞEFFAFLIĞIN OLUMLU SONUÇLARI...................................59

1. Devlet Yönetimine Katılım Açısından ................................... 60

2. Devlet-Vatandaş İlişkilerinde Vatandaşın

Güçlendirilmesi Açısından........................................................ 60

3. Devlet Kararlarının Meşruiyetini ve Etkinliğini

Arttırma Açısından ......................................................................61

4. Kötü Yönetim Uygulamaları ve Yozlaşma ile

Mücadele Açısından.....................................................................62

5. Siyasi ve İdari Hesap Verebilirlik Açısından.......................... 63

E. DEMOKRASİ VE HUKUK DEVLETİNDE MEŞRU

GİZLİLİK SEBEPLERİ.................................................................... 68

1. Genel Olarak ................................................................................. 68

2. Maddi ve Şekli Gizlilik Sebepleri............................................. 69

a. Şekli Gizlilik Sebepleri .........................................................70

(1) Yargılama Görevinin Gereği Olarak Gizlilik ...........70

(2) İdari Denetim Görevinin Gereği Olarak Gizlilik....71ix

(3) Sağlıklı Karar Alabilmenin Gereği Olarak Gizlilik 72

(4) Demokrasiye Özgü Bir Gizlilik Durumu: Açıklığın

Gereği Olarak Gizlilik....................................................73

b. Maddi Gizlilik Sebepleri ......................................................74

(1) Devletin Varlık ve Niteliğinin Korunmasının Aracı

Olarak Gizlilik .................................................................75

(2) Özel Hayatın ve Kişiliğin Korunmasının Aracı

Olarak Gizlilik .................................................................76

İkinci Bölüm

BİLGİ EDİNME HAKKI

I. BİLGİ VE BİLGİ EDİNME/BİLGİYE ERİŞİM...............................79

II. HAK VE ÖZGÜRLÜK AYIRIMI AÇISINDAN BİLGİ

EDİNME ..................................................................................................... 83

A. HAK VE ÖZGÜRLÜK AYIRIMI................................................. 84

1. Özgürlük .........................................................................................85

2. Hak .................................................................................................. 86

3. Hak ve Özgürlük Arasındaki Farklar ..................................... 87

B. HAK VE ÖZGÜRLÜK OLARAK BİLGİ EDİNME ...............89

1. Genel Olarak ..................................................................................89

2. Özgürlük Olarak Bilgi Edinme................................................. 90

III. BİLGİ EDİNME HAKKI ........................................................................95

A. GENEL OLARAK..............................................................................95

B. BİLGİ EDİNME HAKKININ TANIMI VE KAPSAMI ...... 96

1. Tanımı ............................................................................................ 96

2. Kapsamı...........................................................................................98

a. Bilgi ve Belgelere Erişim Hakkı......................................... 99

b. Bilgi Verme Ödevi............................................................... 103

3. Bilgi Edinme Hakkının Sınırları............................................ 104

C. BİLGİ EDİNME HAKKININ İNSAN HAKLARI

SINIFLANDIRMASINDAKİ YERİ.......................................... 109x

1. Negatif-Pozitif-Aktif Statü Hakları Ayırımı Açısından.....110

2. Tarihi Gelişim Süreci Açısından............................................ 113

IV. ULUSLARARASI ALANDA BİLGİ EDİNME HAK VE

ÖZGÜRLÜĞÜ İLE İLGİLİ GELİŞMELER....................................116

A. GENEL OLARAK............................................................................116

B. ULUSAL DÜZEYDE.......................................................................118

C. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER VE AVRUPA

HUKUKUNDA................................................................................120

1. Birleşmiş Milletler Düzeyinde................................................120

2. Avrupa Düzeyinde ..................................................................... 122

a. Avrupa Konseyi ................................................................... 122

(1) Genel Olarak ................................................................. 122

(2) Avrupa Konseyinin Tavsiyeleri................................. 123

b. Avrupa Birliği.......................................................................126

(1) Genel Olarak .................................................................126

(2) 1049/2001 Sayılı Şeffaflık Tüzüğü.......................... 129

(a) Erişim Hakkı Sahibi ............................................. 130

(b) Erişim Hakkının Yükümlüleri........................... 130

(c) Hakkın Konusu ..................................................... 131

(d) Erişim Hakkının İstisnaları................................ 132

(e) Başvuru ve Belgelere Erişim Usulü .................. 134

(f) Denetim................................................................... 135

Üçüncü Bölüm

TÜRK HUKUKUNDA BİLGİ EDİNME

HAKKI

I. BİLGİ EDİNME HAKKININ ANAYASAL DAYANAĞI.......... 137

II. BİLGİ EDİNME HAKKI KANUNU............................................... 143

A. GENEL OLARAK........................................................................... 143

B. BİLGİ EDİNME HAKKI KANUNUNUN AMAÇ VE

KAPSAMI.......................................................................................... 144xi

C. BEHK’NIN DİĞER KANUNLAR KARŞISINDAKİ

DURUMU.......................................................................................... 147

D. BİLGİ EDİNME HAKKININ SÜJELERİ............................... 150

1. Türk Vatandaşı Gerçek ve Tüzel Kişiler............................... 150

2. Yabancı Gerçek ve Tüzel Kişiler............................................. 152

E. BİLGİ EDİNME HAKKIN MUHATAPLARI VE

YÜKÜMLÜLÜKLERİ................................................................... 155

1. Hakkın Muhatapları.................................................................. 155

2. Muhatapların Yükümlülükleri................................................ 160

a. Genel Olarak ........................................................................ 160

b. Bilgi Verme Yükümlülüğü .................................................161

(1) Yayımlanması Zorunlu Olan Bilgi veya Belgeler.. 162

(2) Yayımlanması İhtiyari Olan Bilgi veya Belgeler ... 163

c. Diğer Yükümlülükler ........................................................ 165

(1) Bilgi Edinme Birimi Oluşturma............................... 165

(2) Bilgi ve Belgeleri Dosyalama ve Arşiv Düzeniyle

İlgili Gerekli Tedbirleri Alma ................................... 167

(3) Kurumsal İnternet Sayfası Oluşturma.................... 168

(4) Rapor Düzenleme ....................................................... 169

III. BİLGİ EDİNME HAKKININ KULLANIM USULÜ................. 172

A. BİLGİ EDİNME BAŞVURUSU .................................................. 172

1. Başvuru Usulü ............................................................................ 172

2. Başvuru Şekli .............................................................................. 173

3. Başvurunun Konusu...................................................................176

a. Başvurunun Bilgi veya Belgeye İlişkin Olması.............176

b. Başvurunun Kurum ve Kuruluşlarının Ellerinde

Bulunan veya Görevleri Gereği Bulunması

Gereken Bilgi veya Belgeye İlişkin Olması ....................178

c. Ayrı veya Özel Bir Çalışma, Araştırma, İnceleme

ya da Analiz Gerektiren Bilgi veya Belgeler.................. 179

4. Bilgi veya Belgeye Erişim Usulü..............................................181

a. Bilgi veya Belgenin Onaylı Bir Kopyasının

Alınması.................................................................................181xii

b. Bilgi veya Belgenin Yerinde İncelenmesi, Not

Alınması, Dinlenmesi veya İzlenmesi............................ 182

5. Bilgi veya Belgeye Erişim Ücreti ............................................ 184

B. BAŞVURULARIN CEVAPLANDIRILMASI........................ 188

1. Başvurunun Kabulü ve İşleme Konulması........................... 188

a. Kabulü.................................................................................... 188

b. İşleme Konulması................................................................ 190

2. Başvurunun Cevaplandırılması Usulü ..................................191

3. Cevap Türleri.............................................................................. 192

a. Olumlu Cevap...................................................................... 193

b. Olumsuz Cevap ................................................................... 193

(1) İstisna Kapsamındaki Bilgi veya Belgeler............... 193

(2) Gizli Bilgileri Ayırarak Bilgi veya Belge Verme .... 193

(3) Elde Bulunmayan veya Görevi Gereği Bulunması

Gerekmeyen Bilgi veya Belgeler ............................... 194

(4) Yayımlanmış veya Kamuya Açıklanmış Bilgi veya

Belgeler........................................................................... 194

(5) Ayrı ve Özel Çalışmayla Elde Edilecek Bilgi veya

Belgeler........................................................................... 195

(6) Yönetmelikle Öngörülen Olumsuz Cevap Verilecek

Haller .............................................................................. 195

4. Cevaplarda Gerekçe, Başvuru Yolları ve Sürelerini

Belirtme Zorunluluğu............................................................... 197

5. Cevaplandırma Süresi............................................................... 198

a. Süre ve Sürenin Kesilmesi................................................. 198

b. Sürenin Hesaplanması....................................................... 201

C. BİLGİ EDİNME HAKKI KANUNUNDA

ÖNGÖRÜLEN CEZAİ HÜKÜMLER......................................204

IV. BİLGİ EDİNME DEĞERLENDİRME KURULU VE

KURUM VE KURULUŞLARIN KARARLARINA İTİRAZ ..207

A. BİLGİ EDİNME DEĞERLENDİRME KURULU.................208

1. Kurulun Yapısı ............................................................................208

2. Kurulun Görev ve Yetkileri .....................................................209xiii

3. Kurulun Çalışma Usulü.............................................................211

4. Kurul Kararlarının Niteliği ..................................................... 212

B. BİLGİ EDİNME DEĞERLENDİRME KURULUNA

İTİRAZ............................................................................................... 212

1. İtiraz Usulü.................................................................................. 212

2. İtiraz Süresi ve Şekli ...................................................................214

3. İtirazın İncelenmesi....................................................................217

a. İtirazın Usulden İncelenmesi ............................................217

b. İtirazın Esastan İncelenmesi ............................................ 218

Dördüncü Bölüm

BİLGİ EDİNME HAKKI KANUNUNA GÖRE

BİLGİ EDİNME HAKKININ SINIRLARI

I. GENEL OLARAK.................................................................................. 221

II. YARGI DENETİMİNE KAPALI İŞLEMLER ...............................222

III. DEVLET SIRRINA İLİŞKİN BİLGİ VE BELGELER.................225

A. GENEL OLARAK SIR KAVRAMI VE KAPSAMI...............226

B. DEVLET SIRRI KAVRAMI VE KAPSAMI ...........................228

C. TÜRK HUKUKUNDA DEVLET SIRRI.................................230

1. Anayasada Devlet Sırrı..............................................................230

2. Çeşitli Kanunlarda Devlet Sırrı.............................................. 231

3. BEDK Kararlarında Devlet Sırrı.............................................235

IV. ÜLKENİN EKONOMİK ÇIKARLARINA İLİŞKİN BİLGİ

VEYA BELGELER.................................................................................. 237

V. İSTİHBARATA İLİŞKİN BİLGİ VEYA BELGELER.................. 241

VI. İDARİ SORUŞTURMAYA İLİŞKİN BİLGİ VEYA

BELGELER...............................................................................................246

VII. ADLİ SORUŞTURMA VE KOVUŞTURMAYA İLİŞKİN

BİLGİ VEYA BELGELER.....................................................................249xiv

VIII. ÖZEL HAYATIN GİZLİĞİNE İLİŞKİN BİLGİ VEYA

BELGELER...............................................................................................254

IX. HABERLEŞMENİN GİZLİĞİNE İLİŞKİN BİLGİ VEYA

BELGELER...............................................................................................264

X. TİCARİ SIRLARA İLİŞKİN BİLGİ VEYA BELGELER............ 267

XI. FİKİR VE SANAT ESERLERİNE İLİŞKİN BİLGİ VEYA

BELGELER............................................................................................... 274

XII. KURUM İÇİ DÜZENLEMELERE İLİŞKİN BİLGİ VEYA

BELGELER............................................................................................... 277

XIII. KURUM İÇİ GÖRÜŞ, BİLGİ NOTU VE TAVSİYELER............280

XIV. TAVSİYE VE MÜTALAA TALEPLERİ..........................................284

XV. GİZLİLİĞİ KALDIRILAN BİLGİ VEYA BELGELER...............287

SONUÇ................................................................................................................289

K AY NA K LA R ................................................................................................... 301