Denetimlerde Tespit Edilen Hata, Hile ve Eksiklikler (Genel)

Üner YILDIRIM

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ.7

İÇİNDEKİLER.9

KISALTMALAR21

BÖLÜM BİR

DENETİMİN TANIMI NEDİR, AMAÇLARI NELERDİR? 23

DENETİM NEDİR? 23

DENETİMİN AMAÇLARI NELERDİR? . 25

III. DENETİM RAPORUNA İLGİ DUYANLAR:. 26

Bir Denetim Raporu Paydaşları Kimlerdir? . 26

Paydaş:. 26

İç Paydaş: . 26

Dış Paydaş:. 27

DENETİMİN TEMEL ÖZELLİKLERİ NELERDİR? 27

KONUSUNA VE AMACINA GÖRE DENETİM TÜRLERİ: 27

Finansal Denetim (Mali Tablo Denetimi):. 27

Biçimsel Formel Denetim (Uygunluk Denetimi): 28

Performans Denetimi (Faaliyet Denetimi):. 28

DENETİMDE BULUNAN DENETÇİNİN NİTELİĞİNE GÖRE DENETİM

TÜRLERİ:  29

İç Denetim: . 29

İç Denetçiler: 29

Kamu Denetimi: 30

Bağımsız Denetim: 31

VII. DENETLENEN YERE GÖRE DENETİM: 31

İç Denetim Nedir, Çeşitleri Nelerdir? 31

İç Denetimin Özellikleri: . 32

İç Denetim Türleri: 32

Uygunluk denetimi: . 32

Performans denetimi: 32

10 İçindekiler

Mali denetim:.33

Bilgi teknolojisi denetimi33

Sistem denetimi: 33

Dış Denetim:33

VIII. DENETÇİ KAVRAMI:34

BİR DENETÇİDE BULUNMASI GEREKEN MESLEKİ ETİK İLKELER

(TEMEL ÖZELLİKLER): (Bağımsız Denetim Yönetmeliği - Madde:21) .34

Dürüstlük:34

Tarafsızlık: .34

Mesleki Yeterlilik ve Özen:34

Sır Saklama (Gizlilik): .34

Mesleğe Uygun Davranış: .34

ETİK KURALLARA/DAVRANIŞLARA BAZI ÖRNEKLER; 34

Denetçinin Bağımsızlığını Ortadan Kaldıran Bazı Durumlar

(BDY Madde 22): .35

DENETÇİNİN DENETLEDİĞİ KURUMDA YAPTIĞI DENETİM:35

Tam inceleme:.35

Rastgele (Sondaj) inceleme:36

XII. DENETÇİNİN KURUM DIŞINDA YAPTIĞI DENETİM VE İNCELEMELER;36

Karşıt İnceleme: 36

Çapraz İnceleme:.36

XIII. BAĞIMSIZ DENETİMİN FAYDALARI NELERDİR?36

Denetlenen İşletmeye Sağlanan Yararlar:.36

İş Hayatının Diğer Üyelerine Sağlanan Yararlar: .37

Kamu Kuruluşları Açısından Sağlanan Yararlar: 37

XIV. BAĞIMSIZ DENETİME TABİ KURULUŞLAR: .38

DENETİM STANDARTLARI: .38

Genel Kabul Görmüş Denetim Standartları:38

Genel Standartlar: 39

Eğitim ve Yeterlilik: 39

Bağımsızlık: 39

Mesleki Özen ve Dikkat: 39

Çalışma Alanı Standartları: .39

Planlama ve Gözetim:39

İç Kontrol Sistemi Hakkında Bilgi Edinme: .40

İçindekiler 11

Yeterli ve Güvenilir Kanıt Toplama:. 40

Raporlama Standartları:. 41

Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerine Uygunluk: 41

Süreklilik:. 41

Mali Tablodaki Açıklamaların Yeterliliği (Yeterlilik): 41

Görüş Bildirme: . 41

XVI. TÜRK TİCARET KANUNU ÇERÇEVESİNDE BAĞIMSIZ DENETİM:. 42

XVII. FİNANSAL TABLOLARIN DENETİMİNDE BAĞIMSIZ DENETÇİNİN

SORUMLULUKLARI: . 44

Denetçinin Sorumluluğu: 45

Denetçinin Sır Saklamadan Doğan Sorumluluğu: . 46

Finansal Tablolar Hakkında İşletme Yönetiminin Sorumluluğu: . 46

XVIII. BAĞIMSIZ DENETİM YAPTIRMAMANIN CEZASI VE YASAL SONUÇLARI: . 47

XIX. GÜVENCE HİZMETLERİ: . 48

Onaylama Hizmetleri:. 48

Tarihi Finansal Tabloların Denetimi: 49

Finansal Raporlama ile İlgili İç Kontrolün Etkinliğinin Onanması: 49

Tarihi Finansal Tabloların Gözden Geçirilmesi: 49

Diğer Onaylama Hizmetleri:. 49

KAMU GÖZETİMİ KURUMU (Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu) 50

XXI. TÜRKİYE DENETİM STANDARTLARI:  50

Bağımsız Denetim Standardı (BDS): 51

Finansal Tabloların Denetimi:. 51

Denetime Tabi Finansal Tablolar: . 52

KGK Mevzuatında ve Standartlarında Geçerli Olan Bağımsız Denetim

Standartları: 53

Denetçinin Genel Amaçları: . 53

Finansal Tabloların Denetimine İlişkin Etik Hükümler: 56

XXII. DENETİM SİSTEMİNİN BAŞLICA SORUNLARI:  56

12 İçindekiler

BÖLÜM İKİ

BAĞIMSIZ DENETİM RAPORU:59

BAĞIMSIZ DENETİM RAPORLARI SONUCUNDA VERİLEN GÖRÜŞLER:

(BDY - Madde 30).60

Olumlu Görüş İçeren Rapor: .60

Olumsuz Görüş İçeren Rapor: .60

Genel Olarak Denetçiyi Olumsuz Denetim Görüşü Vermeye

Sebep Olan Hususlar: .61

Görüş Bildirmekten Kaçınma: .61

Denetçinin Görüş Bildirmekten Kaçınmasına Yol Açan Nedenler: .61

Sınırlı (Şartlı) Görüş Bildirme:61

Denetçinin Sınırlı (Şartlı) Görüş Bildirmesine Yol Açan Nedenler:62

STOKLARLA İLGİLİ KAPSAM SINIRLANDIRMASINA ÖRNEK DENETÇİ

GÖRÜŞÜ: (Kapsam Bölümü) 62

Kapsam Sınırlandırma Nedeniyle Görüş Bildirmekten Kaçınmaya

Örnek Denetçi Raporu: .63

Yeni Bir Müşterinin Kabulüne Karar Verirken Denetçinin Denetim

Riski Açısından Göz Önünde Bulunduracağı Hususlar:64

III. ANALİTİK İNCELEME:64

BELGE İNCELEMESİ: .65

Denetçinin Belge İncelemesinde Dikkat Edeceği Hususlar: 65

KANITLAR İLE İLGİLİ ÖNEMLİ NOTLAR:.66

KANITIN NİTELİĞİ: 66

Uzman Kişinin Bilgisine Başvurma:67

VII. BAĞIMSIZ DENETİM STANDARTLARINDA ÇALIŞMA KÂĞITLARI:68

VIII. KANIT VE KANIT TOPLAMA TEKNİKLERİ:69

Denetim Kanıtlarının Sınıflandırılması: .70

Destekleyici Kanıt Elde Etmek İçin Kullanılan Denetim Teknikleri: 70

Denetçinin Kanıt Toplamada Kullanacağı Yöntemler;.70

Fiziki İnceleme:.70

Gözlem: 70

Doğrulama:.71

Bilgi Toplama (Soruşturma):.71

Kayıt Sisteminin Kontrolü:71

Yeniden Hesaplama:.71

İçindekiler 13

Belge İncelemesi:. 71

Rastgele İnceleme (Göz Atma): 71

Analitik İnceleme: 71

KANIT TÜRLERİ 71

Geleneksel Kanıt Türleri; 71

Fiziki Kayıtlar:. 71

Doğrulama Tekniği (Teyit, Mutabakat):. 72

Görsel Kanıtlar:. 72

C.Sözel Kanıtlar:. 72

Belgesel Kanıtlar: 73

Matematiksel Kanıtlar: . 73

Bilimsel Mütalaaya Dayanan Kanıtlar: 73

Yazılı Bildirimler ve Teyitler: . 73

NİTELİĞİNE GÖRE KANITLAR; 73

Asli Kanıtlar: 73

Destekleyici Kanıtlar: 73

DEĞİŞEBİLİRLİK AÇISINDAN KANITLAR: . 74

Sabit Kanıtlar: . 74

Değiştirilebilir Kanıtlar:. 74

XII. KANITLARIN GÜVENİRLİLİĞİ: . 74

Kanıtların Güvenilirliğine Etki Eden Faktörler: 74

Kanıtların Yeterli Sayıda Olması:. 74

XIII. KANIT TOPLAMADA ÖZELLİK İÇEREN DURUMLAR: . 74

Kanıtın Denetim Raporuna Etkisi:. 75

XIV. FİNANSAL TABLO KALEMLERİNDE UYGULANACAK DENETİM İŞLEMLERİ:. 76

KASA İŞLEMLERİ:. 76

ALACAKLAR VE SATIŞLAR:. 76

STOKLAR VE SATIŞLARIN MALİYETİ: 77

BORÇLAR VE BORÇ SENETLERİ:. 77

DURAN VARLIKLAR VE İLİŞKİLİ HESAPLAR (Amortisman, Tükenme

Payları ve İtfa.):. 78

YATIRIMLAR:. 78

ÖZSERMAYE (Ve dağıtılmamış karlar): 79

KAPSAM AÇISINDAN AKSAKLIKLAR: 79

XVI. BELİRSİZLİK: . 82

14 İçindekiler

BÖLÜM ÜÇ

RAPORLAR VE RAPOR YAZMA TEKNİKLERİ: 85

RAPORLARDA MUTLAKA BULUNMASI GEREKEN BİLGİLER:.85

UYGULAMADA KULLANILAN RAPOR ADLARI:86

Ön İnceleme Raporları: .86

Geçici (Ön) Rapor: .86

İnceleme Raporları:.86

Soruşturma Raporları:.87

Soruşturma Raporu Detayı:88

Geçici Olarak Görevden Uzaklaştırma Nedir? 89

Suç Duyurusu Raporları:89

Tevdi Raporları:.89

Vergi Tekniği Raporları:.90

Vergi İnceleme Raporları:90

Vergi Suçu Raporları:.90

Suç Tespit Raporları: .90

III. RAPORU OKUYACAK VE YARARLANACAK KİŞİLER:.91

DENETİM RAPORLARININ SONUÇLARI:91

Doğrulama: .91

Aksini Kanıtlama:.91

Görüş Bildirmekten Kaçınma: .91

RAPORLARDAN ÇIKAN SONUÇLAR:91

İdari Sonuçlar: .91

Cezai Sonuçlar:92

Hukuki Sonuçlar: .92

FAALİYETLERİNE GÖRE RAPOR TÜRLERİ: .92

VII. GENEL OLARAK RAPOR TÜRLERİ:.92

İçeriklerine Göre Raporlar:92

Bilgi Veren Raporlar: .92

Araştırma Raporları:93

Uzman Raporları: 93

Durum Raporları: 93

Sürelerine Göre Raporlar: .93

Yapılarına Göre Raporlar:93

İçindekiler 15

VIII. RAPORLARIN TEKNİK VE GENEL ÖZELLİKLERİ:. 94

RAPOR HAZIRLAMA VE RAPOR YAZIMI: 96

RAPORLARDA BULUNMASI GEREKEN BÖLÜMLER: . 97

RAPOR HAZIRLAMA SÜRECİ: . 97

Raporun Konusu: 97

Raporu Okuyacak ve Yararlanacak Kişiler: 97

Rapor Hazırlama Süreci Bilgi Kaynakları: 98

XII. RAPORUN YAZILMASI:. 98

Rapor Hazırlama Süreci Genel Yazım Kuralları: 98

Denetim Bulgularının Değerlendirilmesi ve Raporlama: 98

Denetçilerin Hazırlayacağı Rapor Suretini Vereceği Yerler: 99

XIII. RAPORUN KONTROLÜ:  99

XIV. TABLO VE GRAFİKLER: . 102

Grafikler:. 103

Alıntılar: 103

Kaynakça: 103

DENETÇİNİN/MÜFETTİŞİN SORUMLULUKLARI:. 103

BÖLÜM DÖRT

DENETİMLERDE YAPILAN HATA VE HİLELER:.107

BAĞIMSIZ DENETİM STANDARTLARINDA HİLE (BDS 240). 107

HİLE NEDEN YAPILIR? 112

HATALARIN SINIFLANDIRILMASI: 113

Hataların İçerik Bakımından Sınıflandırılması: 113

Nitel Muhasebe Hataları:. 114

Nicel Muhasebe Hataları: 114

Hataların Sonuçları Bakımından Sınıflandırılması: 114

Önemli Muhasebe Hataları:. 114

Önemsiz Muhasebe Hataları:. 114

III. HATALARIN ETKİLERİ BAKIMINDAN SINIFLANDIRILMASI: . 114

Bilançoyu Etkileyen Muhasebe Hataları: 115

Gelir Tablosunu Etkileyen Muhasebe Hataları: 115

Bilanço ve Gelir Tablosunu Etkileyen Muhasebe Hataları:. 115

HATA ÇEŞİTLERİ: 116

16 İçindekiler

Matematik Hataları:116

Kayıt Hataları:116

Rakam Hataları:117

Hesap Hataları:.117

Hesapların Borç ve Alacak Taraflarının Karıştırılması:118

Nakil Hataları:118

Unutulma ve Tekrar Hataları:119

Bilançoda Yapılan Hatalar: 119

HİLE TÜRLERİ:.121

Kasıtlı Hatalar:.121

Kayıt Dışı İşlemler:.121

Zamanından Önce Veya Sonra Kayıt: 122

Uydurma Hesaplar: .122

Belge Sahtekârlığı:.124

Belge Sahtekârlığının Başlıca Nedenleri: 124

Şirket Yolsuzluklarında Fatura Kullanımı: .125

Faturalar Üzerindeki Adreslerin Boş Olması:125

Faturayı Kesen Firmanın Fiili Durumu: .125

Belge Sahtekârlığının Gerçekleşme Şekilleri: .126

Belge Sahtekârlığında Yaygın Olarak Kullanılan Yöntemler:.127

Bilançonun Maskelenmesi.130

VII. VERGİ KAÇIRMA AMAÇLI MUHASEBE HİLELERİ: 131

Satış Yolsuzlukları:.132

Alış Yolsuzlukları:.134

Diğer Şirket Yolsuzluk Türleri: .135

İşletme Giderlerini Yükseltme:137

Özel Giderleri İşletmeye Aktarma:138

Değerleme Hileleri: .138

Arızi Gelirleri Gizleme: 139

Gider ve Maliyet Artırıcı Harcamalar: .140

Satış Hâsılatını Gizlemeye Yönelik Hileler: 141

VIII. HATANIN TESPİT EDİLMESİ: .142

Denetimlerde Tespit Edilen Uygulama Hataları:.142

Teminat Mektubu İşlemleri:.142

Değerli Kâğıt İşlemleri: .143

İçindekiler 17

Maaş, Ücret ve Yolluk Ödemeleri: . 143

Hilenin Tespit Edilmesi: . 144

Hile Türleri: . 144

İşletme Çalışanları Tarafından Yapılan Hileler: . 145

İşletme Çalışanlarınca Yapılan Hilelerin Yapılma Biçimleri ve

Önlenmesi: . 146

İşletme Çalışanlarının Hile Yapma Olasılığı: 150

Hile Üçgeni ve Hilelerin Sınıflandırılması: 151

Hilelere Neden Olan Risk Faktörleri: 151

Hile Üçgeni: 152

Hilelerin Sınıflandırılması:. 153

ACFE 2022 Suiistimal Raporu:. 154

Hileli Finansal Raporlamanın Ortaya Çıkma Sebepleri: 157

Hile Belirtileri: 159

Yönetimle İlgili Hile Belirtileri: 159

Faaliyetlerin Yürütülmesi ile İlgili Anormallikler: . 159

Yönetim Özellikleri ile İlgili Anormallikler: 160

Örgüt Yapısı ile İlgili Anormallikler:. 160

Üçüncü Kişiler ile Olan İlişkilerde Anormallikler: 161

Çalışanlarla İlgili Hile Belirtileri: 162

Muhasebe İle İlgili Hile Belirtileri: 162

Hileli Yevmiye Kayıtları Ve Belirtileri:. 164

İç Kontrol Yapısı Zayıflıkları İle İlgili Belirtiler: 164

Analitik Anormallikler İle İlgili Belirtiler: 165

Üçüncü Kişiler ile Olan İlişkilerde Hile Belirtileri:. 166

Çalışanın Anlaştığı Müşteriler ile Hukuksuz İşlemleri: . 167

Çalışan Davranış Değişiklikleri ile ilgili Belirtiler: 167

Sahte Belge ve Muhteviyatı İtibariyle Yanıltıcı Belge Kullanımı: 168

XII. BELGE DÜZENİNDE HİLELER: . 169

XIII. HATA VE HİLE ARASINDAKİ FARK: . 171

18 İçindekiler

BÖLÜM BEŞ

DENETİMLERDE TESPİT EDİLEN HATA, HİLE VE EKSİKLİKLER: 173

DENETİMLERDE TESPİT EDİLEN VERGİSEL, HATA, HİLE VE EKSİKLİKLER

(ÖRNEKLER): 173

YÖNETİM KURULU KARARLARI VE KANUNEN TUTULMASI GEREKEN

DEFTERLER (YÖNETİM KURULU KARAR DEFTERİ):.176

Yönetim Kurulu Karar Defterlerinde Kayıt Düzeni: .177

Müzekkere Nedir?.178

Müzekkerenin Unsurları Nelerdir179

Yönetim Kurulu Kararları ile İlgili Yapılan Tespitler:180

III. ŞİRKETİN MERKEZİNE BAĞLI SATIŞ ŞUBELERİNDE / MAĞAZALARINDA

TESPİT EDİLEN HATA, HİLE VE EKSİKLİKLER:.182

TİCARET VE ALIM-SATIM İŞLEMLERİNDE YAPILAN HATA, HİLE VE

EKSİKLİKLER:.187

Teklif Mektubu Nedir? 187

Bir Teklif Mektubunda Bulunması Gereken Unsurlar: 187

Ticaret ve Alım Satım İşlemlerinde Tespit Edilen Hata, Hile ve

Eksiklikler: .188

ALICILAR/SENETLİ ALACAKLAR İLE İLGİLİ YAPILAN HATA, HİLE VE

TESPİTLER:193

STOKLARLA İLGİLİ YAPILAN TESPİT EDİLEN HATA, HİLE VE EKSİKLİKLER:.197

VII. ÜRETİM YERLERİ İLE İLGİLİ TESPİT EDİLEN HATA, HİLE VE EKSİKLİKLER:200

VIII. SATIŞ/PAZARLAMA İLE İLGİLİ TESPİT EDİLEN HATA, HİLE VE EKSİKLİKLER:204

BİLANÇO HESAPLARINDA TESPİT EDİLEN HATA, HİLE VE EKSİKLİKLER: .207

GELİR TABLOSU HESAPLARI İLE İLGİLİ TESPİT EDİLEN HATA, HİLE VE

EKSİKLİKLER:.213

MALİYET HESAPLARI İLE İLGİLİ İŞLEMLERDE TESPİT EDİLEN HATA,

HİLE VE EKSİKLİKLER:215

XII. TEVKİFAT (STOPAJ) UYGULAMASINDA KARŞILAŞILAN HATA, HİLE VE

EKSİKLİKLER:.218

XIII. VERGİ MATRAHINI AZALTMAYA YÖNELİK HATA, HİLE VE EKSİKLİKLER: 218

XIV. AMORTİSMAN VE YENİDEN DEĞERLEME UYGULAMALARINDA TESPİT

EDİLEN HATA, HİLE VE EKSİKLİKLER: 220

DEĞERLEME İŞLEMLERİNDE YAPILAN HATA, HİLE VE EKSİKLİKLER:.221

XVI. YILLARA SÂRİ(YAYGIN) İNŞAAT VE ONARIM İŞLEMLERİNDE

KARŞILAŞILAN HİLE, HATA VE EKSİKLİKLER: .222

İçindekiler 19

XVII. MUAFİYET VE İSTİSNA UYGULAMALARINDA TESPİT EDİLEN HİLE,

HATA VE EKSİKLİKLER: . 222

XVIII. SABİT KIYMET YENİLEME FONU UYGULAMALARINDA TESPİT EDİLEN

HATA, HİLE VE EKSİKLİKLER:  223

XIX. PERSONEL UYGULAMALARI İLE İLGİLİ HATA, HİLE VE EKSİKLİKLER:  223

DİĞER İŞLEMLERDE TESPİT EDİLEN HATA, HİLE VE EKSİKLİKLER: 226

BÖLÜM ALTI

HATA VE HİLELERİN ÖNLENMESİNDE ALINACAK TEDBİRLER: 229

ı. SONUÇ: 229

İŞLETMELERDE YAPILAN HİLELERİN ÖNLENMESİNE YÖNELİK

UYGULAMALAR:  229

ııı. İŞLETME İÇİNDE BİLGİ AKIŞINI SAĞLAYACAK DÜZENLEMELER – İHBAR

HATLARI: 231

İhbar Hattı Uygulamasını Kullanan Şirketler: 231

İhbar Hatlarının Başarıya Ulaşması İçin Gerekli Şartlar: . 233

Üst Yönetim Desteği: . 233

İhbar Hatlarının Reklamının Yapılması ve Tanıtımı: . 233

Telesekreter: 233

İhbarlarla İlgilenen Tecrübeli Elemanlar:. 234

Değerlendirme ve İnceleme: . 234

İhbar Hatlarının Avantaj ve Dezavantajları: . 234

HİLE DEĞERLENDİRME SORGULAMASI (FAQ-FRAUD ASSESMENT

QUESTİONİNG): . 235

MUHASEBE HİLELERİNİN ÖNLENMESİNDE KULLANILAN ARAÇLAR: 237

HİLE VE USULSÜZLÜK RİSKİNİN ÖLÇÜLMESİ . 239

Hile ve Usulsüzlük Riskini Karşılama: 241

VII. MUHASEBE VE DENETİM MESLEĞİNDE YENİ BİR ALAN “ADLİ

MUHASEBECİLİK”  242

Genel Açıklama: 242

Adli Muhasebecilik Mesleğini Gerektiren Nedenler: 243

Adli Muhasebecilik Mesleğinin Kapsamı: . 244

Dava Destek Danışmanlığı: 244

Uzman Şahitlik: 245

Hile Denetçiliği veya Araştırmacı Muhasebecilik: 246

20 İçindekiler

Adli Muhasebecilerin Taşımaları Gereken Özellikler:.247

Adli Muhasebecilik Eğitimi ve Meslek Mensubu Olma: .248

Sonuç:.249

Denetim Anıları .257

EK-1: BAĞIMSIZ DENETİM YÖNETMELİĞİ . 259

EK-2: Bağımsız Denetçinin Denetleyeceği Kurumdan Talep Etmesi

Gereken Belgeler:285

KAYNAKÇA:289