Bilgin TİRYAKİOĞLU
İ Ç İ N D E K İ L E R
İÇİNDEKİLER VII
KISALTMALAR XVII
GİRİŞ l
BİRİNCİ BÖLÜM
YABANCI YATIRIMLARA GENEL BAKIŞ
1. Doğrudan Yabancı Yatırımın Tanımı ve Diğer Yatırım
Türlerinden Farkları . 9
Doğrudan Yabancı Yatırımın Tanımı 9
Doğrudan Yatırımı Dolaylı Yatırımdan Ayıran Unsurlar.:. . 1 O
III. Doğrudan Yatırımı Varlıkların Sınır Ötesi Akışının Diğer
Türlerinden Ayıran Unsurlar . 12
2. Tarihçe 13
Sömürgecilik Dönemi. 13
Sömürgecilik Sonrası Dönem 16
Milliyetçilik ve Millıleştirme Hareketlerinin Başladığı Dönem 16
Rasyonalizm Dönemi 1 8
Liberal Dönem 22
3. Yabancı Yatırıma İlişkin Ekonomik Teoriler 27
Klasik Teori 27
Bağımlılık Teorisi 29
III. Ilımlı Görüş . 30
4. Yabancı Yatırım Alanında Rol Oynayan Önemli Aktörler 3 2
Ev Sahibi Devlet . 3 3
Kaynak Devlet 34
III. Uluslararası Örgütler . 36
Çok Uluslu Şirketler. 38
Devlet Şirketleri. . 40
5. Yabancı Yatırıma Karşı Engeller ve Ortaya Çıkabilecek Riskler . .42
Yatının Engelleri . 4 3
Ekonomik ve Yapısal Engeller. .43
Gerekli Modern Altyapı Eksikliği .44
Politik Engeller 44
Yabancı Y atınmın Karşı Karşıya Kaldığı Riskler . .4 6
İdeolojik Riskler .46
Ekonomik Milliyetçilik . 4 7
Sanayi Yapısındaki Değişiklikler. .4 9
Sözleşmenin Değişen Şartlara Uyarlanması . 50
6. Uluslararası Hukukun Yabancı Yatırıma İlişkin Kaynakları. 51
Anlaşmalar . 5 1
Çok Taraflı Anlaşmalar . 51
Bölgesel Anlaşmalar 53
İki Taraflı Anlaşmalar . 55
Uluslararası Teamül 56
Hukukun Genel İlkeleri 5 9
Mahkeme ya da Tahkim Kararları . 60
Doktrin . 61
7. Yabancı Yatırımların Tabi Olacağı Muamelenin Dayanakları 6 2
Ev Sahibi Devletin Ulusal Yatının Mevzuatı . 6 2
Yatırım Sözleşmeleri 63
Uluslararası Yatırım Anlaşmaları 64
İKİNCİ BÖLÜM
YABANCI YATIRIMIN DENETİMİ
1. Ev Sahibi Devletin Denetimi 6 7
Genel Olarak Yabancıların Hukuki Statüsü 6 7
Ülkesel Yetki ve Sınırları 67
Yabancıların Tabi Olacağı Muamelenin Standartları . 69
1 . Ulusal İşlem ve Asgari Standart İlkeleri 7 O
İnsan Haklarını Esas Alan Yaklaşım 7 3
Muamele Standartlarının Uluslararası Yatırım Hukuku
B akımından Değerlendirilmesi 7 4
Yabancı Y atınmın Ülkeye Girişi . 7 5
III. Yabancı Y atınmın Ülkeye Girişine İlişkin Düzenlemeler 7 9
Yatırım Üzerindeki Denetimler . 80
Giriş Öncesi Yatırımın İncelemeye Alınması 80
Yerel İşbirliğine İlişkin Koşullar. 8 3
Sermaye Getirmeye İlişkin Koşullar . 8 5
Çevrenin Korunmasına İlişkin Koşullar 8 6
İhracata İlişkin Koşullar . 8 8
Yerel Katılıma İlişkin Koşullar 8 9
7 . Diğer Koşullar . 9 2
Güvence ve Teşvikler 92
Geleneksel Hukuki Stratejiler . 93
a) Kamulaştırmaya Karşı Güvence 93
b) Mali Teşvikler 96
Yeni Hukuki Stratejiler . :. . ·········. . 98
a) Ev sahibi devlet politikaları ve güvencelerinin resmi
hukuki taahhütler düzeyine çıkarılması . 98
XIII
b) Özel sektörün gelişmesini teşvik için hukuki, mali ve
kurumsal reformların yapılması 9 8
c) Yatının uyuşmazlıklarının çözümünde tahkimin kabulü 9 9
d) MIGA'nın desteklenmesi ve kullanılması . 100
e) Ortak girişimin teşvik edilmesi ve mülkiyet
kısıtlamalarının kaldırılması . • 1O O
2. Kaynak Devletin Yatırımı Denetlemesi ve Uluslararası Yetki . 100
Kaynak Devletin Denetiminin Gerekçeleri 100
Uluslararası Hukukta Yetki 103
Ülkesellik İlkesi 104
1 . Ülkesel Egemenlik ve Yabancı Yatının 1 O 5
Egemenlik ve Ülke Aşıcı Yetki. . 1 O 8
3 . Ülkesel Yetkinin Korunması Gereğini Destekleyen İlkeler 1 O 8
Etki Doktrini . 1 O 9
1 . Rekabet Kanunlarının Ülke Aşıcılığı 1 10
İhracatın Denetlenmesine İlişkin Kanunlar : 116
Rekabet Hukuku ve İhracatın Denetimi Konusundaki
Ülke Aşıcılığın Yabancı Yatırımlar Üzerindeki Etkisi 119
Ülke Aşıcı Yetkinin Kullanıldığı Diğer Alanlar 120
a) Rüşvet. . , . 120
b) Çevre sorumluluğu 121
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YABANCI YATIRIMA İLİŞKİN ULUSLARARASI DÜZENLEMELER
1. Çok Taraflı Düzenleme Girişimleri . 123
Çok Taraflı Anlaşmalar. 12 3
Genel Olarak 123
Çok Taraflı Yatının Anlaşması. 124
Amaç ve Müzakere Süreci 124
XIV
Çok Taraflı Yatırım Anlaşmasının Özellikleri . 126
Çok Taraflı Yatının Anlaşmasının Temel İlkeleri . l 2 7
Bağlayıcı Olmayan Uluslararası Belgeler 130
Çok Uluslu Şirketlere İlişkin Uluslararası Normlar 13 1
1 . Genel Olarak 131
Birleşmiş Milletler Çok Uluslu Şirketler Komisyonu
(UNCTC) Davranış Kodu Taslağı 134
a) Kodun amacı ve çok uluslu şirketin tanımı 134
b ) Ulusal egemenliğe saygı ve i ç işlerine karışmama . 134
c) Sözleşmelerin yeniden müzakeresi . 13 5
d) Yolsuzluklardan kaçınma . 135
e) Ekonomik, malı ve sosyal denetimler . 136
f) Çok uluslu şirketlere yapılacak muamele . 136
g) Üzerinde uzlaşma sağlanamayan konular. 137
aa) Uluslararası hukukun ilgisi 13 7
bb) İç işlerine karışmama . 13 7
cc) Sürekli egemenlik ve uluslararası borçlar . 13 9
dd) Millileştirmelerde tazminat şartı . 140
ee) Fonların sınırsız transferi 140
ff) Hükumetler arası ilişkilere karışmama 140
gg) Uyuşmazlıkların çözümü . 141
hh) Ulusal işlem 141
Dünya Bankasının Yabancı Yatırıma İlişkin Direktif İlkeleri . 14 2
Genel Olarak 142
Direktif İlkelerin Ele Aldığı Konular 143
a) Uygulama alanı 143
b) Yabancı yatırımın ülkeye kabulü . 14 3
XV
c) Yabancı yatırımlara yapılacak muamele 14 5
d) Kamulaştırma ve tek yanlı olarak sözleşmelerin
değiştirilmesi veya sona erdirilmesi 146
e) Uyuşmazlıkların çözümü 147
Değerlendirme 14 7
ili. Yabancı Yatırımların Bazı Veçhelerini Düzenleyen
Uluslararası Sözleşmeler 148
Devletler ile Diğer Devletlerin Vatandaşları Arasında
Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümü Hakkında Sözleşme . 148
1 . Uygulama Alanı . 148
ICSID'in Sorumlulukları . 150
a) Uzlaşma usulü . 151
b) Tahkim 151
ICSID Tahkimi ve Uygulanacak Hukuk . 15 2
ICSID Hakem Kararına Karşı Hukuki Çareler. 15 3
ICSID Tahkiminin Münhasır Niteliği 15 3
ICSID Hakem Kararının Tenfizi . 15 3
Çok Taraflı Yatırım Garanti Kuruluşu Sözleşmesi 154
1 . Garanti Edilmiş Yatırımlar 15 5
MIGA'nın Karşılayabileceği Riskler 15 6
a) Döviz transferi . 15 6
b) Kamulaştırma ve eş nitelikli tedbirler. . 157
c) Sözleşmenin ihlali. . 157
d) Savaş ve iç kargaşa hali . 157
3 . Garanti Sözleşmesi . 1 5 8
Uyuşmazlıkların Çözümü . 1 5 8
Özel ve Mükerrer Sigortacılar ile İşbirliği . 159
2. İki Taraflı Yatırım Anlaşmaları 160
XVI
Genel Olarak 160
Dostluk, Ticaret ve Denizcilik Anlaşmaları 1 61
III. İki Taraflı Yatırım Anlaşmalarının Sebepleri ve Genel Amaçları 162
İki Taraflı Yatırım Anlaşmalarının Hazırlanması. 164
İki Taraflı Yatırım Anlaşmalarının Özellikleri . 1 6 6
Anlaşmanın Amacına İlişkin Hükümler . 166
Tanımlar . 167
Yatırım . 167
Yatınmcı . 169
a) Gerçek kişi yatırımcılar. 169
b) Şirketler ve tüzel kişiliği bulunmamakla birlikte
hukukı bazı özellikler taşıyan insan toplulukları . 169
Yabancı Yatırımcıya Yapılacak Muamelenin Standardı 173
Karların Transferi 176
Kamulaştırma ve Tazminat 177
Terim . 177
Şartlan . 178
a) Kamu yaran ve ayrımcı olmama . 178
b) Usul kurallarına uygunluk ve yargısal-idarı denetim . 179
c) Tazminat . 180
Taahhütlerin Korunması 18 1
Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümü 182
Tahkim 182
Tahkim ve Yerel Çarelerin Tüketilmesi 1 84
Halefiyet . 1 8 5
XVII
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
YABANCI YATIRIMIN MİLLİLEŞTİRİLMESİ ve TAZMİNAT
1. Millileştirme . 187
Terminoloji 187
Mülkiyete Doğrudan El Atılmasına Yönelik Tedbirler . 188
1 . Kamulaştırma . 1 8 8
2 . Millileştirme . 18 9
El koyma (müsadere) 190
Mülkiyete Dolaylı El Atılmasına Yönelik Tedbirler. . 191
Yabancı Mülkiyete El Atılmasına İlişkin Hukukun Gelişimi . 192
Millileştirme ve El Koyma İkilemi . 194
Millileştirme ve Mülkiyete Dolaylı El Atılması . 196
Dolaylı El Atma Türleri . 197
1 . Mal Varlığının Zorlama Sonucu Satışı . 1 9 8
Yerlileştirme Tedbirleri 199
Mülkiyet Haklarına Müdahale 200
Şirketin Yönetimi Üzerinde Denetimi Ele Geçirmek . 201
Yabancı Yatırımcıya Verilen İznin veya İmtiyazın
Geri Alınması . 202
Ev Sahibi Devletin Bazı Eylemlere Karşı Yabancı
Yatırıma Koruma Sağlamaması . 204
Aşırı Vergilendirme 205
Yabancı Yatırımcının Sınır Dışı Edilmesi . 206
III. El Atmanın Hukuka Uygunluğu Konusunda Uluslararası
Hukukun Gelişim Süreci. 206
Asgari Standarda Dayanan Geleneksel Görüş 206
Ev Sahibi Ülkenin Sürekli Egemenliğine Dayanan Görüş 207
Sürekli Egemenlik Kavramının Geleneksel
Görüş Üzerindeki Etkisi 209
xvnı
El Atmanın Hukuka Uygun Olması İçin Gerekli Olan Şartlar 211
Kamu Yararı 212
Ayrımcı Olmama . 213
Tazminat . 216
2. Yabancı Mülkiyete El Atılması Halinde Ödenecek Tazminata
İlişkin Sorunlar . 216
El Atma Karşılığında Ödenecek Tazminatın Standardı. . 216
Tazminat Şartının Hukuka Uygun ve Hukuka Aykırı
El Atma Ayrımı Üzerindeki Etkisi . 218
III. Götürü Tazminat (Lump Sum) Anlaşmaları 220
Tazminatın Belirlenmesini Etkileyen Unsurlar . 222
Tazminatın Ödenmesi Zamanı . 222
Tazminatın Miktarı 223
Tazminat Miktarının Hukuka Uygun ve Hukuka Aykırı
El Atmalarla İlişkisi 224
Zararın Hesaplanmasında Etkili Olan Diğer Unsurlar 225
El Atılan Malın Değerinin Tespitine İlişkin Yöntemler. . 226
a) Pazar değeri . 226
b) Defter değeri . 227
c) İndirim yöntemi 228 ·
Tazminatın Etkili Olması . 229
3. Sözleşmeden Doğan Hakların İhlali ve El Atma . 231
Yabancı Yatırımların Akdi Vasıtalarla Korunması . 231
İmtiyaz Sözleşmeleri . 231
Yabancı Y atınmcı ile Devlet Arasında Yapılan Yatının
Sözleşmelerinin Özellikleri 2 3 2
İstikrar Kaydı . 233
Hukuk Seçimi 234
XIX
Tahkim Kaydı 235
Yatırım Sözleşmelerini İhlal Eden El Atmalar 236
SONUÇ . 239
BİBLİYOGRAFYA ··················································································245
KAVRAM DİZİNİ . 285
MAHKEME VE HAKEM KARARLARI DİZİNİ 289
