Uluslararası Finansman
ULUSLARARASI FİNANSMAN
Ferudun KAYA
İÇİNDEKİLER
Birinci Bölüm
ULUSLARARASI FİNANSMAN VE SERMAYE PİYASALARI
GİRİŞ -------------------------------------------------------------------------------------------------- 3
1. KONU
ULUSLARARASI PİYASALAR VE ALTERNATİF
FİNANSMAN ÇEŞİTLERİ
1. ULUSLARARASI PİYASALAR VE ALTERNATİF FİNANSMAN ÇEŞİTLERİ --- 5
1. 1. Uluslararası Finansal Sistem ------------------------------------------------------------- 5
1. 2. Uluslarası Finansal Piyasa Sınıflandırması----------------------------------------------- 7
1. 3. Döviz Kurları -------------------------------------------------------------------------------- 8
1. 4. Döviz Piyasası ------------------------------------------------------------------------------- 9
1. 4. 1. Vadeli Döviz İşlemleri ----------------------------------------------------------- 10
1. 4. 1. 1. Forward Sözleşmeler -------------------------------------------------- 10
1. 4. 1. 1. 1. Forward Piyasanın İşleyişi ----------------------------- 11
1. 4. 1. 1. 2. Forward Çeşitleri ve Forward Döviz Piyasaları ------ 12
1. 4. 1.2. Futures Sözleşmeler --------------------------------------------------- 15
1. 4. 1. 2. 1. Takasodası (Clearing House) -------------------------- 15
1. 4. 1. 2. 2. Future İşlemlerde Yükümlülükler --------------------- 16
1. 4. 1. 2. 3. Future Piyasaların Amacı ------------------------------ 17
1. 4. 1.3. Swap -------------------------------------------------------------------- 18
1. 4. 1. 3. 1. Swap Piyasalarının İşleyişi ----------------------------- 19
1. 4. 1. 3. 2. Döviz Swapları ------------------------------------------ 20
1. 4. 1. 3. 3. Swap Opsiyonları (Swaptions)------------------------- 20
1. 4. 1. 3. 4. Swaplarda Riskler --------------------------------------- 21
1. 4. 1. 3. 5. Swapların Yararları ------------------------------------- 22
1. 4. 1. 4. Döviz Opsiyon İşlemleri ---------------------------------------------- 22
1. 4. 1. 4. 1. Opsiyonlar ile İlgili Kavramlar ------------------------- 23
1. 4. 1. 4. 2. Opsiyon Çeşitleri ---------------------------------------- 25
1. 4. 1. 4. 3. Opsiyon Piyasalarının Katılımcıları ------------------- 25
1. 4. 1. 4. 3. 1. Riskten Kaçınanlar (Hedgers) ------- 26
1. 4. 1. 4. 3. 2. Spekülatörler (Speculators) ---------- 26
1. 4. 1. 4. 3. 3. Arbitrajcılar (Arbitrage) ------------- 26
1. 4. 1. 4. 4. Opsiyon Piyasalarında Teminatlar--------------------- 27 viii ULUSLAR ARASI FİNANSMAN
2. KONU
SERMAYE PİYASASI
2. SERMAYE PİYASASI --------------------------------------------------------------------------- 28
2. 1. Sermaye Piyasası Araçları ---------------------------------------------------------------- 29
2. 1. 1. Hisse Senetleri ---------------------------------------------------------------------- 30
2. 1. 2. Tahviller------------------------------------------------------------------------------ 32
2. 1. 3. Gelir Ortaklığı Senetleri ----------------------------------------------------------- 35
2. 1. 4. Yatırım Fonları Katılma Belgeleri ------------------------------------------------- 35
2. 1. 5. Banka Bonoları ve Banka Garantili Bonolar ------------------------------------ 36
2. 1. 6. Hisse Senedi İle Değiştirilebilir Tahvil (HDT) ----------------------------------- 36
2. 1. 7. Varlığa Dayalı Menkul Kıymet --------------------------------------------------- 37
2. 1. 8. Finansman Bonoları ---------------------------------------------------------------- 38
2. 1. 9. Depo Sertifikaları ------------------------------------------------------------------ 38
2. 1. 10. Türev Finansal Araçlar ------------------------------------------------------------ 39
2. 1. 11. Diğer Sermaye Piyasası Araçları ------------------------------------------------- 40
2. 2. Sermaye Piyasası Faaliyetleri ------------------------------------------------------------ 40
2. 2. 1. Halka Arza Aracılık Faaliyeti ------------------------------------------------------- 41
2. 2. 2. Alım Satıma Aracılık Faaliyeti ------------------------------------------------------ 42
2. 2. 2. 1. Yurt Dışı Piyasalarda Yapılacak İşlemlerde Aracılık ---------------- 43
2. 2. 2. 2. Türev Araçlarının Alım Satımına Aracılık Faaliyeti ------------------ 43
2. 2. 3. Portföy Yöneticiliği ------------------------------------------------------------------ 43
2. 2. 3. 1. Portföy Yönetim Şirketlerinin Kuruluş Şartları ------------------------ 44
2. 2. 3. 2. Portföy Yöneticiliği İlkeleri -------------------------------------------- 44
2. 2. 3. 3. Portföy Yöneticiliği Sınırları -------------------------------------------- 46
2. 2. 4. Yatırım Danışmanlığı ---------------------------------------------------------------- 46
2. 2. 4. 1. Yatırım Danışmanlığına İlişkin Esaslar -------------------------------- 46
2. 2. 4. 2. Yatırım Danışmanlığı Sözleşmesi--------------------------------------- 47
2. 2. 5. Menkul Kıymetlerin Geri Alım veya Satım Taahhüdü ile Alım Satımı
Faaliyetleri ---------------------------------------------------------------------------- 48
2. 2. 5. 1. Repo ve Ters Repo İşlemlerini Yapmaya Yetkili Kuruluşlar--------- 48
2. 2. 5. 2. İşlem Konusu Menkul Kıymetler -------------------------------------- 49
2. 2. 5. 3. Repo ve Ters Repo İşlemlerinin Esasları ------------------------------ 49
2. 3. Sermaye Piyasası Kurumları ----------------------------------------------------------- 50
2. 3. 1. Aracı Kuruluşlar ------------------------------------------------------------------- 50
2. 3. 2. Yatırım Ortaklıkları --------------------------------------------------------------- 52
2. 3. 3. Yatırım Fonları -------------------------------------------------------------------- 53
2. 3. 4. Sermaye Piyasasında Faaliyet Göstermesine İzin Verilen Diğer
Diğer Kurumlar --------------------------------------------------------------------- 56
2. 3. 4. 1. Portföy Yönetim Şirketleri -------------------------------------------- 56
2. 3. 4. 2. Bağımsız Denetim Kuruluşları ---------------------------------------- 57
2. 3. 4. 3. Gayrimenkul Değerleme Şirketleri ----------------------------------- 58
2. 3. 4. 4. Derecelendirme Kuruluşları ------------------------------------------ 61 İÇİNDEKİLER ix
İkinci Bölüm
DIŞ TİCARET FİNANSMANI
1. KONU
DIŞ TİCARETİN BAŞLICA FİNANSMAN YÖNTEMLERİ
GİRİŞ --------------------------------------------------------------------------------------------------- 67
1. DIŞ TİCARETİN BAŞLICA FİNANSMAN YÖNTEMLERİ ------------------------------ 70
1. 1. Leasing (Finansal Kiralama) -------------------------------------------------------------- 70
1. 1. 1. Finansal Kiralama (Leasing) İşlemleri---------------------------------------------- 71
1. 1. 2. Leasingin Tarafları ------------------------------------------------------------------- 72
1. 1. 3. Leasing Türleri ------------------------------------------------------------------------ 73
1. 1. 4. Leasing'e Konu Olabilecek Mallar -------------------------------------------------- 74
1. 1. 5. Leasing'in Ekonomik Etkileri-------------------------------------------------------- 75
1. 1. 6. Mevzuat ve Değişiklikler ------------------------------------------------------------ 79
1. 1. 7. Leasing’in Yasal Ana Unsurları ----------------------------------------------------- 79
Örnek Olay “Gaziantep’ten Dünyaya Antep Fıstığı” ----------------------------------------------- 85
1.2. Faktöring---------------------------------------------------------------------------------------- 88
1. 2. 1. Faktöring İşleyişi --------------------------------------------------------------------- 90
1. 2. 2. Faktöringin Maliyeti ------------------------------------------------------------------ 91
1. 2. 3. Faktöringin Türleri ------------------------------------------------------------------- 91
1. 2. 3. 1. Yurtiçi Faktöring --------------------------------------------------------- 91
1. 2. 3. 1. 1. Yurtiçi Faktöring Yoluyla Sağlanacak Avantajlar ------ 92
1. 2. 3. 2. Yurtdışı Faktöring -------------------------------------------------------- 92
1. 2. 3. 2. 1. İhracat Faktöring ------------------------------------------ 93
1. 2. 3. 2. 1. 1. İhracat Faktöring’i Türleri --------------- 93
1. 2. 3. 2. 1. 2. İhracat Faktöring’i Yoluyla
Sağlanacak Avantajlar ------------------- 93
1. 2. 3. 2. 2. İthalat Faktöring ------------------------------------------- 94
1. 2. 3. 2. 2. 1. İthalat Faktöring’i Yoluyla Sağlanacak
Avantajlar --------------------------------- 94
1. 2. 4. Faktöring Şirketlerin Yapamayacakları İş ve İşlemler --------------------------- 95
1. 2. 5. Faktöring İşlemi Yapmaya Uygun Başlıca Sektörler ---------------------------- 95
1. 2. 6. Faktöring Ekonomik Etkileri .. ----------------------------------------------------- 95
1. 2. 7. Faktöring - Bankacılık İlişkileri ---------------------------------------------------- 96
1.3. Forfaiting -------------------------------------------------------------------------------------- 97
1. 3. 1. Forfaitingin Tarafları ve İşleyişi --------------------------------------------------- 98
1. 3. 2. Forfaiting İşleminin Yürütülmesi -------------------------------------------------- 99
1. 3. 3. Forfaiting Finansmanının Taraflara Maliyeti ------------------------------------- 100
1. 3. 4. Forfaiting Finansmanının Taraflara Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar --- 101
1. 3. 4. 1. İhracatçıya Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar ------------------- 101
1. 3. 4. 2. İthalatçıya Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar ------------------ 102 x ULUSLAR ARASI FİNANSMAN
1. 3. 4. 3. Forfaiter’e Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar ------------------- 102
1. 3. 4. 4. Garantör’e Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar ------------------- 103
1. 3. 5. Forfaiting İşleminde Aranan Garantiler ----------------------------------------- 103
1. 3. 6. Forfaiting Finansmanında Riskler -------------------------------------------------- 103
1. 3. 7. Türkiye'de Forfaiting Uygulaması ----------------------------------------------- 103
Örnek Olay “Tatlı Yedirip Tatlı Konuşanların Satışları Da Tatlı Olunca…” ------------- 105
1. 4. Türk Eximbank Kredileri ---------------------------------------------------------------- 109
1. 4. 1. Eximbank Kredi Türleri ------------------------------------------------------------- 110
1. 4. 1. 1. Kısa Vadeli Eximbank Kredileri ------------------------------------- 110
1. 4. 1. 2. Orta ve Uzun Vadeli Eximbank Kredileri -------------------------- 110
1. 4. 1. 2. 1. Orta ve Uzun Vadeli İhracatta Sevkiyat Öncesi
Finansman ----------------------------------------------- 111
1. 4. 1. 2. 2. Orta ve Uzun Vadeli İhracatta Sevkiyat Sonrası
Finansman ----------------------------------------------- 111
1. 4. 1. 2. 3. Ülke Kredi / Garanti Programları ---------------------- 112
Örnek Olay “Deri El İşçiliği Ürünleri Teknoloji Ürünlerini İhracatta Bütünlüyor ” --------- 113
1. 5. Ticari Bankalardan Sağlanan İhracat Kredileri -------------------------------------- 116
1. 6. Prefinansman Kredileri -------------------------------------------------------------------- 117
1. 6. 1. Prefinansman Kredisinin Temini ------------------------------------------------- 118
1. 6. 2. Prefinansman Kredisinin Kullanımı --------------------------------------------- 119
1. 6. 3. Prefinansman Kredilerinin Vadesi ----------------------------------------------- 119
1. 6. 4. Prefinansman Kredilerinin Devri------------------------------------------------- 119
1. 6. 4. 1. Aktarım ----------------------------------------------------------------- 120
1. 6. 5. Prefinansman Kredilerinin Ödenmesi (Kapatılması) ------------------------- 120
1. 6. 5. 1. Prefinansmanın Mahsup Suretiyle Ödenmesi ----------------------- 120
1. 6. 5. 1. 1. İhracat Bedelleri İle Mahsup Edilmek Suretiyle
Ödenmesi ------------------------------------------------ 120
1. 6. 5. 1. 2. Döviz Kazandırıcı Hizmet Bedelleriyle Mahsup
Edilmek Suretiyle Ödeme ------------------------------ 122
1. 6. 5. 1. 3. Prefinansman Kredisinin İhracat, Belge Kapsamındaki
İhracat Sayılan Satış ve Teslimler İle Döviz Kazandırıcı
Faaliyetlere İlişkin Bedellerle Tasfiyesi --------------- 122
1. 7. Karşı Ticaret / (Counter-Trade) -------------------------------------------------------- 123
1. 7. 1. Karşı Ticaretin Çeşitleri ----------------------------------------------------------- 124
1. 7. 2. Karşı Ticaretin Faydaları ve Sakıncaları ---------------------------------------- 126
1. 8. Teminat Mektupları ----------------------------------------------------------------------- 127
1. 8. 1. Teminat Mektubunun Tarafları --------------------------------------------------- 130
1. 8. 2. Stand By L/C – Garanti Akreditifleri (Şarta Bağlı Teminat Mektubu) ------ 131
1. 8. 3. Teminat Mektubunun Tazmini --------------------------------------------------- 132
1. 8. 4. Bankanın Sorumluluğunun Sona Ermesi ---------------------------------------- 132
1. 8. 5. Dış Ticarette Kullanılan Garanti (Teminat) Mektupları ----------------------- 132
1. 8. 5. 1. Harici Garanti ------------------------------------------------------------- 133
1. 8. 5. 2. Kontrgaranti (Counterguarantee) --------------------------------------- 134
1. 9. Yurtdışı İhracat Kredi Kurumlarından Sağlanan Krediler - (ECA) -------------- 135
1. 9. 1. Başlıca ECA Kuruluşları ---------------------------------------------------------- 137 İÇİNDEKİLER xi
1. 9. 2. GSM Kredisi ----------------------------------------------------------------------- 138
1. 9. 3. US Exim Kredisi ------------------------------------------------------------------- 139
1. 9. 4. Hermes Kredileri ------------------------------------------------------------------ 139
Örnek Olay: Kalitenizi Belirli Bir Standarda Ulaştırırsanız Müşteriler Sizi Bulacaktır ---------- 140
Üçüncü Bölüm
ÜRETİME VE TANITIMA YÖNELİK TEŞVİKLER
1. KONU
ÜRETİME YÖNELİK TEŞVİKLER VE GÜMRÜK REJİMLERİ
1. ÜRETİME YÖNELİK TEŞVİKLER VE GÜMRÜK REJİMLERİ -------------------- 145
1.1. Dâhilde İşleme Rejimi ------------------------------------------------------------------- 146
1.1.1. Dâhilde İşleme İzin Belgesinin Esasları ---------------------------------------- 146
1.1.2. Dâhilde İşleme Rejimi ile İlişkili Kuruluşlar ----------------------------------- 148
1.1.3. Dâhilde İşleme İzin Belgesinin Alınması -------------------------------------- 148
1.1.4. Dâhilde İşleme İzin Belgelerinin Süresi --------------------------------------- 148
1.1.5. Dâhilde İşleme İzin Belgelerinin Kapatılması -------------------------------- 149
1.1.6. Dâhilde İşleme İzin Belgesi Kapsamında Yurt İçi Alımlar ------------------- 149
1.2. Hariçte İşleme Rejimi-------------------------------------------------------------------- 150
Örnek Olay: “Durgunluğa Karşı Pazarı Çeşitlendirdiler” --------------------------------------- 154
1.3. İhracat Rejimi ---------------------------------------------------------------------------- 156
1.3.1. Yurt Dışı Sayılan Satış ve Teslimler -------------------------------------------- 160
1.3.2. Vergi, Resim ve Harç İstisnası ---------------------------------------------------- 160
1.3.3. Gümrük Vergilerinin Hesaplanması ----------------------------------------------- 161
1.4. Gümrük Antrepo Rejimi ---------------------------------------------------------------- 162
Örnek Olay: “İşin Sırrı: İhracat Uluslararası Pazarlamadır” ----------------------------------- 167
1.5. Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi -------------------------------------------- 172
1.6. Geçici İthalat Rejimi --------------------------------------------------------------------- 173
1.7. Transit Rejimi ---------------------------------------------------------------------------- 176
1.8. Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi --------------------------------------------------------- 178
2. KONU
TANITIMA YÖNELİK TEŞVİKLER VE
DEVLET YARDIMLARI
2. TANITIMA YÖNELİK TEŞVİKLER VE DEVLET YARDIMLARI ------------------ 184
2.1. İhracata Yönelik Devlet Yardımları Kararının Amacı ---------------------------- 186
2.2. İhracata Yönelik Devlet Yardımları Kapsamında Yer Alan Tanımlar ---------- 186
2.3. Tanıtıma Yönelik Başlıca Devlet Yardımları ---------------------------------------- 187
2.3.1. Uluslararası Nitelikteki Yurt İçi İhtisas Fuarlarının Desteklenmesi --------- 188 xii ULUSLAR ARASI FİNANSMAN
2.3.2. Çevre Maliyetlerinin Desteklenmesi ------------------------------------------- 188
2.3.3. Araştırma- Geliştirme (Ar-Ge) Yardımı ---------------------------------------- 189
2.3.4. İstihdam Yardımı ----------------------------------------------------------------- 191
2.3.5. Yurt Dışı Fuar Katılımlarının Desteklenmesi ---------------------------------- 192
2.3.6. Yurt Dışında Ofis-Mağaza Açma, İşletme ve Marka Tanıtım
Faaliyetlerinin Desteklenmesi -------------------------------------------------- 193
2.3.7. Yurt Dışı Fuar Katılımlarının Desteklenmesi Türk Ürünlerinin
Yurtdışında Markalaşması, Türk Malı İmajının Yerleştirilmesi ve
Turqualıty®’nin Desteklenmesi ------------------------------------------------ 194
2.3.8. Pazar Araştırması ve Pazarlama Desteği -------------------------------------- 196
2.3.9. Eğitim ve Danışmanlık Yardımı ------------------------------------------------ 197
Örnek Olay: Yeter ki İhracat Yapın Devletin İhracata Destekte Sınırı Yoktur ------------ 200
3. KONU
SERBEST BÖLGELER VE SINIR TİCARET MERKEZLERİ
3. 1. Serbest Bölgeler --------------------------------------------------------------------------- 201
3.1.1. Serbest Bölgelerin Kurulması ve İşletilmesindeki Temel Amaçlar ------------ 202
3.1.2. Serbest Bölgelerin İşlevleri -------------------------------------------------------- 202
3.1.3. Türkiye’de Bulunan Serbest Bölgeler -------------------------------------------- 202
3.1.4. Serbest Bölgelerde Sağlanan Teşvik ve Avantajlar ----------------------------- 203
3.1.5. Serbest Bölgelerde Faaliyet Ruhsatı Alabilmek İçin Başvuru İşlemleri ------- 205
3. 2. Sınır Ticaret Merkezleri (STM) ------------------------------------------------------- 207
4. KONU
DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNİ DESTEKLEYEN KAMU KURULUŞLARI
4.1. Dış Ticaret Müsteşarlığı ---------------------------------------------------------------------------------- 208
4.2. Türk Eximbank --------------------------------------------------------------------------------------------- 210
4.3. İhracatı Geliştirme etüd Merkezi (İGEME) --------------------------------------------------------- 211
4.3.1. İGEME Faaliyetleri -------------------------------------------------------------------------------------- 212
4.3.2. İGEME İl Temsilcilikleri ------------------------------------------------------------------------------- 213
Örnek Olay: SOLAREKS: İhracatta Başarı Öyküsü ------------------------------------------------------------------ 214
EKLER ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 215
1. Başlıca Ekonomik Göstergeler -------------------------------------------------------------------------------- 217
2. Dış Ticaret Değerleri --------------------------------------------------------------------------------------------- 217
3. Kamu Finansmanı–Mali Sektör -------------------------------------------------------------------------------- 218
4. Uluslararası Standart Sanayi Sınıflamasına Göre Yıllık İhracat ----------------------------------------- 218
5. Uluslararası Standart Sanayi Sınıflamasına Göre Yıllık İthalat ------------------------------------------ 218
6. Ödemeler Dengesi ------------------------------------------------------------------------------------------------- 219
7. Geniş Ekonomik Grupların Sınıflamasına (GEGS) Göre İhracat ---------------------------------------- 220
8. Fiat Faiz Haraketleri ---------------------------------------------------------------------------------------------- 220
9. Türkiye'nin Sosyal Göstergeleri -------------------------------------------------------------------------------- 221
10. Türkiye’nin 2001-2010 Yılları Arasında Ülkelere Göre İhracatı ---------------------------------------- 222
11. Türkiye’nin 2001-2010 Yılları Arasında Ülkelere Göre İthalatı ----------------------------------------- 223
12. Ülke Gruplarına Göre İthalat ------------------------------------------------------------------------------------ 225
13. Ülke Gruplarına Göre İhracat ----------------------------------------------------------------------------------- 226 İÇİNDEKİLER xiii
14. Bölgeler İtibariyle Firma Sayısı ve İhracat Değeri -------------------------------------------------------- 227
15. Bölgeler İtibariyle Firma Sayısı ve İthalat Değeri ------------------------------------------------------- 228
16. İhraç Değeri Yüksek Maddeler ---------------------------------------------------------------------------------229
17. İthal Değeri Yüksek Maddeler ---------------------------------------------------------------------------------- 229
18. Ülkeler İtibarı İle İzin Verilen Yabancı Sermaye ----------------------------------------------------------- 230
19. İhracatımızda İlk 20 Fasıl ------------------------------------------------------------------------------------ 230
20. İthalatımızdaki İlk 20 Fasıl ----------------------------------------------------------------------------------- 231
21. Türkiye’den İhracı Yasak Mallar Listesi --------------------------------------------------------------------- 232
22. Türkiye’den İhracı Ön İzne Bağlı Mallar Listesi ----------------------------------------------------------- 233
23. Türkiye’den İhracı Ön İzne Bağlı Mallar Listesi ----------------------------------------------------------- 234
KAYNAKÇA ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 235
