İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı

İNSAN HAKLARI AVRUPA MAHKEMESİ KARARLARINDA ADİL YARGILANMA HAKKI

Kamu Ve Özel Hukuk Alanlarında Ortak Yargısal Hak Ve İlkeler



Sibel İNCEOĞLU



- Koruma Alanı

- Medeni Hak ve Yükümlülüklere İlişkin Uyuşmazlık

- Suç İsnadı

- Bağımsız ve Tarafsız Bir Mahkemeye Başvurma Hakkı

- Yasayla Kurulmuş, Bağımsız ve Tarafsız Mahkemede Yargılanma Hakkı

- Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkı

- Silahların Eşitliği ve Çelişmeli Yargılama ilkeleri

- Duruşmada Hazır Bulunma, Susma ve Kendini Suçlamama Hakkı

- Delillere İlişkin Temel Kurallar

- Gerekçeli Karar Hakkı

- Avukat İle Temsil Hakkı

- Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkının Diğer Yönleri

- Aleniyet İlkesi ve Makul Sürede Yargılanma Hakkı

İÇİNDEKİLER

İKİNCİ BASIYA ÖNSÖZ XI

ÖNSÖZ XIII

KISALTMALAR XV

GİRİŞ   1

BÖLÜM I KORUMA ALANI

I- MEDENİ HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERE İLİŞKİN UYUŞMAZLIK        12

A- Hak ve Yükümlülüğün “Medeni” Niteliği       13

1. “Medeni” Kavramında Yorum Problemi   13

1992        Deyimsel yorumun çıkmazı: terminoloji farklılıkları      14

1993        Tarihsel yorum: Hazırlık Çalışmaları     16

1994        Amaçsal yorum: özerk Avrupa yorumu   18

1. İHAM İçtihadında Temel Yorum Kriterleri          22
2. İHAM İçtihadında “Medeni” Kavramı Belirlenirken

Dikkate Alınan Özellikler          24

a)            Mevcut özel hukuk sözleşmesini etkileyen idari kararlar            25

b)            Ticari ve mesleki bir faaliyetin icrasına ilişkin haklar     27

c)             Mülkiyet hakkından yararlanma ve mülkiyet hakkının kullanımı ile doğrudan ilişkili uyuşmazlıklar      30

d)            Maddi nitelikli menfaatlere ilişkin uyuşmazlıklar          31

e)             Suçtan zarar gören kişilerin ceza davasındaki menfaatleri         37

f)             Sosyal Güvenlik Sistemine ilişkin hak ve yükümlülükler           38

g)            Kamu personeline ilişkin kararlar         42

aa) Mahkemenin eski yaklaşımı 42

bb) Mahkemenin yeni yaklaşımı: Pellegrin kriterleri       45

h)            Aile yaşamına saygı hakkını etkileyen kararlar 52

4) İHAM İçtihadında Kapsam İçi ve Dışı Görülen,

Kamu Hukuku Özellikli Uyuşmazlık Konulan           53

1. Kapsam içindeki konular                53
2. Kapsam dışındaki konular                             58

B- Hak ve Yükümlülüğe İlişkin Uyuşmazlık               63

1992        Hak ve Yükümlülüğün “İç Hukuktaki Temelleri”       63

1993        Uyuşmazlık          71

C- Bir Medeni Hak ve Yükümlülüğe İlişkin Uyuşmazlığın

“Karara Bağlanması”        74

a)            Genel Özellikleri  74

b)            Medeni Hak ve Yükümlülüğün İdare Tarafından

Karara Bağlanması           79

n- SUÇ İSNADI   83

A- Suç İsnadı Kavramının Özerk Yorumu   83

B- Suç ve Cezaya İlişkin Yorum Kriterleri    85

1)                   Suçun Niteliği     86

2)                   Cezanın Niteliği ve Ağırlığı                95

C- İsnat Kavramı                               100

BÖLÜM n

BAĞIMSIZ VB TARAFSIZ BİR MAHKEMEYE BAŞVURMA HAKKI

I- MAHKEMEYE BAŞVURMA HAKKI            105

A- Uygulanabilirliği                                           110

1)                   Medeni Hak ve Yükümlülüklere İlişkin Uyuşmazlıklarda       110

2)                   Suç İsnadma İlişkin Davalarda      113

B- Kapsam           115

C- Devletin Takdir Alanının Sınırlan: Ashingdane kriterleri     118

D-İHAM Pratiği    120

1) Dava Açma Hakkına Yönelik Sınırlamalar             120

a)                   Doğrudan sınırlamalar     120

b)                   Dolaylı sınırlamalar           122

aa) Avukatla görüşme hakkının taranmaması         122

bb) Adli yardım verilmemesi            123

cc) Dava açma ve temyiz sürelerine ilişkin sorunlar olması   131

dd) Dava açmayı geciktirici koşullar öngörülmesi          134

ee) Hukuki kesinlik olmaması   134

1. Mahkemenin Yargı Yetkisine Yönelik Sınırlamalar         136

1992        Tam bir yargı yetkisinin bulunmaması 137

1993        İdarenin bazı işlem ve eylemlerinin

yargı denetimi dışında olması   142

1994        Dokunulmazlık ve muafiyetler tamnması          145

1995        Yasamanın müdahalesi ile davanın durdurulması          151

1. Yargı Kararının Uygulanmaması           151

E- Dava Hakkından Feragat - Tahkim   154

YASAYLA KURULMUŞ, BAĞIMSIZ VE TARAFSIZ MAHKEMEDE YARGILANMA HAKKI                158

A- Yasayla Kurulmuş Mahkeme 158

a)            Özerk Bir Kavram Olarak Mahkeme       158

b)            Mahkemenin Dava Konusunu Kesin Karara Bağlama Yetkisi     161

c)             Mahkemenin Yasa Yoluyla Kurulması   163

B- Bağımsız Mahkeme ,                                  166

1)                   Mahkeme Üyelerinin Niteliği     168

2)                   Mahkeme Üyelerinin Atanma Biçimleri ve Güvenceleri   171

1)                   Atanma biçimleri          171

2)                   Görev süreleri ve görevden alınamamalan                      174

3)                   Dış müdahalelerden korunma tedbirleri             176

3)                   Mahkemenin Görünümü           178

C- Tarafsız Mahkeme    188

a)                   Dava Yargıcının Farklı Roller Üstlenmesi          191

b)                   Mahkemenin Çifte Rol Üstlenmesi         201

3} Uzmanlık Mahkemeleri                      203

4)                   Yargıçların Kişisel Menfaatleri ve

Davayla Bağlarının Bulunması             204

5)                   Tarafsızlık Konusunda İç Hukukta

Açık Bir Düzenleme Olması                              207

6)                   Kararın Bozulması Üzerine Dava Hakkında

Yeniden Karar Verilmesi            209

D- Hakkın İhlalini Ortadan Kaldırma Olasılıkları          210

1)            Feragat 210

2)            Kanun Yollan ile Düzeltme       213

BÖLÜM m

HAKKANİYETE UYGUN YARGILANMA HAKKI

I- SİLAHLARIN EŞİTLİĞİ VE ÇELİŞMELİ YARGILAMA İLKELERİ           220

A- Silahların Eşitliği İlkesi                                               220

1) Delil Sunma İmkanı Yönünden Eşitlik    222

1. Genel olarak karşı delil sunma imkanı        222
2. Tanık dinlenmesinde hak eşitliği   223

aa) Suç isnadına ilişkin davalarda               223

bb) Medeni hak ve yükümlülüklere ilişkin davalarda              226

2} Bilirkişi Yönünden Eşitlik            228

1992        Davarım tarafları Arasındaki Usuli Eşitsizlikler         235

1993        Bilgi ve Belgelere Ulaşmada Eşit İmkanlar 236

1994        Davanın Tarafı Haline Gelen Yasal Görevlilerin Üstlendiği Rol .241

1995        Yasamanın Müdahalesi   245

B- Çelişmeli Yargılama İlkesi           249

n- DURUŞMADA HAZIR BULUNMA, SUSMA VE

KENDİNİ SUÇLAMAMA HAKKI      257

A- Duruşmada Hazır Bulunma Hakkı         257

a)            Kapsam                257

1)                   Suç isnadına ilişkin davalarda duruşmada

hazır bulunma hakkı        257

2)                   Medeni hak ve yükümlülüğe ilişkin davalarda

duruşmada hazır bulunma hakkı                259

3)                   Yargılamaya etkili katılma               261

b)            Feragat  263

c)             Duruşmada Hazır Bulunmaya Gerek Olmayan Haller           269

B- Susma ve Kendini Suçlamama Hakkı    271

1)                   Kendini Suçlayıcı Belgeler veya İfadeler

Elde Etmek İçin Kişiyi Zorlama       273

2)                   Sanığın Sessiz Kalmasından Sonuç Çıkartma          281

m- DELİLLERE İLİŞKİN TEMEL KURALLAR               283

A- Delillerin Duruşmada Sunuluşu ve Tartışılması 285

B- Delillerin Kabul Edilebilirliği       287

1) Hukuka Aykın Bir Biçimde Elde Edilen Deliller     287

a) Özel yaşamın gizliliği ihlal edilerek elde edilen deliller          289

b) İşkence, insanlık dışı veya onur kinci muamele ile

elde edilen ifade            293

1. Suç Ortaklarından Elde Edilen Deliller  297
2. Duruşmada Dinlenmeyen Tanık Delili   297

C- Delile Ulaşma, Yorum Yapma Hakkı ve

Sonradan Ortaya Çıkan Deliller            305

1992        Suç İsnadına İlişkin Davalarda Savunmanın Delile Ulaşma ve Yorum Yapma Hakkı       305

1993        Medeni Hak ve Yükümlülüklere İlişkin Davalarda

Delile Ulaşma ve Yorum Yapma Hakkı   311

1994        Sonradan Elde Edilmiş Deliller  315

D- Tanık veya Bilirkişi Dinlenmesi Yönündeki Talebin Reddi     316

E- Delile Verilen Ağırlık ve Delilin Değerlendirilmesi      317

a)            GEREKÇELİ KARAR HAKKI      322

A- Gerekçenin Öğrenilememesi  324

B- Gerekçede Tarafların Savlarına Cevap Verilmemesi    325

C- Yetersiz Gerekçe       327

D- Yasaya Dayanmayan Gerekçe          329

b)            AVUKAT İLE TEMSİL HAKKI      330

c)             HAKKANİYETE UYGUN YARGILANMA HAKKININ DİĞER YÖNLERİ . 333 A- Yargıyı Etki Altında Bırakabilecek Müdahaleler     333

1)                   Medya Müdahalesi        333

2)                   Devlet Yetkililerinin Müdahalesi           335

3)                   Diğer Müdahaleler        336

B-Yargıcın Tutumu                               336

C- Non Bis in idem       337

BÖLÜM IV ALENİYET İLKESİ VE MAKUL SÜREDE YARGILANMA HAKKI l- ALENİYET İLKESİ      341

A- Aleni Yargılama        343

1)                   Duruşma          343

2)                   Açık Duruşma   352

3)                   İlk Derece Mahkemesindeki Hataların Üst Yargılama

Makamları Önünde Düzeltilmesi           361

4) Feragat             363

B- Aleni Hüküm 366

H- MAKUL SÜREDE YARGILANMA HAKKI                 370

A- Kapsam                           370

B- Başvurucunun Mağdurluk Statüsü      375

C- Makul Sürenin Değerlendirilmesi            377

1. Dikkate Alınan Süre         377
2. Değerlendirme Kriterleri   380

1992        Davanın karmaşıklığı       381

1993        Başvurucunun tutumu   383

1994        Yetkili makamların tutumu            386

aa) Yetkili makamların kusuru ve ihmali    387

bb) Yapısal sorunlar                          390

SONUÇ                 395

KAYNAKÇA                         399

İNSAN HAKLARI AVRUPA MAHKEMESİ KARARLAR LİSTESİ               404

İNSAN HAKLARI AVRUPA KOMİSYONU KARARLAR ÜSTESİ               416