Kamu Maliyesi
Prof. Dr. Yusuf KARAKOÇ
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 7
İÇİNDEKİLER 11
KISALTMALAR 27
GİRİŞ
GİRİŞ 31
I. ÖZEL İKTİSAT (EKONOMİ) ve KAMU İKTİSADI
(EKONOMİSİ) 32
II. KAMU MALİYESİNİN KONUSU ve TANIMI 34
A. Genel açıklama 34
B. Maliyenin Konusu: Malî Olaylar 34
C. Maliyenin Tanımı 35
III. MALİYENİN BÖLÜMLERİ 37
BİRİNCİ BÖLÜM
KAMU HİZMETLERİ VE KAMU HARCAMALARI 39
I. KAMU HİZMETLERİ ve NİTELİKLERİ 40
A. Kamu İhtiyaçlarının Tanımı ve Özellikleri 40
1. Tanımı 40
2. Özellikleri 40
B. Kamu Hizmeti Kavramı 41
C. Kamu Hİzmetlerİnİn Nİtelİklerİ 42
1) Toplumun İhtiyaçlarını Karşılamaya Yönelik Olması 42
2) Faydalarının Kişiler Arasında Bölünememesi ve Faydasından Yoksun Kalınamaması 43
3) Piyasa Konusu Olmaması 43
4). Üretim İle İlgili Kararların Alınış Biçimi 43
Ç. KAMU HİZMETLERİNİN TÜRLERİ 44
1. Genel Olarak 44
2. Kamu (Kollektif) Malı ve Hizmetleri 44
3. Yarı Kamu (Karma) Mal ve Hizmetleri 44
4. Özel Mal ve Hizmetler 46
5. Erdemli Mal ve Hizmetler 46
D. Dışsallıklar 46
1. Tanımı ve Nitelikleri 46
2. Dışsallık Tipleri 47
a. Üreticiden Üreticiye Olan Dışsallıklar 47
b. Üreticiden Tüketiciye Olan Dışşsallıklar 48
c. Tüketiciden Üreticiye Olan Dışsallıklar 48
ç. Tüketiciden Tüketiciye Olan Dışsallıklar 48
3. Kamu Hizmetlerini Plânlanması ve Uygulanması Açısından Önemi 48
II. KAMU HARCAMALARI ve NİTELİKLERİ 49
A. Kamu Harcamalarının Tanımı ve Önemi 49
B. Kamu Harcamalarının Nitelikleri 50
C. Kamu Harcamalarının Sınıflandırılması 50
1. Genel Olarak 50
2. İdarî Açıdan Yapılan Sınıflandırma 50
3. Fonksiyonel Açıdan Yapılan Sınıflandırma 50
4. İktisadî Açıdan Yapılan Sınıflandırma 51
a. Genel Olarak 51
b. Gerçek Harcamalar 51
aa. Genel Olarak 51
bb. Yatırım Harcamaları 52
cc. Cari Harcamalar 52
çç. Yatırım (Kalkınma) Carileri 52
c. Transfer Harcamaları 52
aa. Genel Olarak 53
bb. İktisadî Transferler 53
cc. Malî Transferler 53
çç. Sosyal Transferler 53
dd. Borç Faiz Ödemesi 53
ee. Vergi Harcamaları 53
ç. Kamu Harcamalarının Değerlendirilmesi 54
III. KAMU HARCAMALARININ ARTIŞ NEDENLERİ 54
A. Kamu Harcamalarının Artışı ve Artışı Etkileyen Faktörler 54
1. Kamu Harcamalarının Artışının Anlamı 54
2. Artışı Açıklamaya Yönelik Görüşler 55
a. Wagner Kanunu 55
b. Peacock-Wiseman Yaklaşımı 55
c. Diğer Görüşler 56
aa. Sosyal Refahın Artırılması Yaklaşımı 56
bb. Maksimizasyon Yaklaşımı 57
cc. İktisadî Gelişme Sürecinin Kamu Harcamalarını Etkilediği Yaklaşımı 57
B. Görünüşte Artış Nedenleri 58
1. Genel Olarak 58
2. Para Ekonomisinin Yaygınlaşması 58
3. Bütçe Usullerinin Değişmesi 58
4. Para Değerinin Değişmesi 59
5. Ülke Sınırlarının ve Nüfusun Büyümesi 59
C. Gerçek Artış Nedenleri 60
1. Genel Olarak 60
2. İktisadî Nedenler 60
3. Teknolojik Nedenler 60
4. Sosyal Nedenler 60
5. Askerî Nedenler 61
6. Siyasî Nedenler 62
IV. KAMU HARCAMALARININ ETKİLERİ 62
A. Genel Olarak 62
B. Kamu Harcamalarının Üretim Üzerindeki Etkileri 62
C. Kamu Harcamalarinin Gelir Dağılımı Üzerindeki Etkileri 64
Ç. Kamu Harcamalarının Toplam Talep ve Fiyatlar Genel Düzeyi Üzerindeki Etkileri 65
D. Kamu Harcamalarının İktisadî Büyüme ve Kalkınma Üzerindeki Etkileri 66
İKİNCİ BÖLÜM
KAMU GELİRLERİ 67
I. KAMU GELİRLERİNİN TANIMI ve AMAÇLARI 68
II. KAMU GELİRLERİNİN SINIFLANDIRILMASI 69
A. Genel Açıklama 69
B. Cebrİlİk Unsuru Taşımasına Göre Yapılan Sınıflandırma 69
C. Sağlandıkları Kaynağın Nİtelİklerİ Açısından Yapılan Sınıflandırma 70
Ç. Gelİrİn Süreklİlİğİ Açısından Yapılan Sınıflandırma 70
III. KAMU GELİRLERİNİN ÇEŞİTLERİ 71
A. Genel Açıklama 71
B. Vergİ 72
C. Harç 72
Ç. Resİm 74
D. Şerefİye/Harcamalara Katılma Payı 75
E. Parafİskal Gelİrler 76
F. Vergİ ve Para Cezaları 77
G. Mülk ve Teşebbüs Gelirleri 78
Ğ. Borçlanma Gelirleri 78
H. Fon Gelirleri 81
I. Para Politikası ve Para Basmaktan Doğan Gelirler 82
İ. Dİğer Gelİrler 84
IV. VERGİLEMENİN TARİHÎ GELİŞİMİ ve AMAÇLARI 85
A. Vergİlemenİn Tarİhî Gelİşİmİ 85
B. Vergİlemenİn Amaçları 85
1. Genel Olarak 85
2. Verginin Malî Amacı 86
3. Vergilemenin İktisadî Amaçları 87
4. Vergilemenin Sosyal (Adil Gelir Dağılımı) Amacı 89
5. Vergilemenin Diğer Amaçları 90
V. VERGİNİN MAHİYETİ ve ESASINI AÇIKLAYAN TEORİLER 91
A. Genel Açıklama 91
B. Yararlanma (İstifade) Teorisi 91
1. Genel Olarak 91
2. Verginin Hizmet Bedeli Olması 92
3. Verginin Sigorta Primi Olması 93
4. Verginin Genel Giderlerin Karşılığı Olması 94
C. İktidar (Egemenlik) Teorisi 95
VI. VERGİNİN TANIMI ve NİTELİKLERİ 96
A. Verginin Tanımı 96
B. Verginin Nitelikleri 97
1. Genel Olarak 97
2. Vergilendirme Yetkisine Sahip İdareler Tarafından
Alınması 97
3. Gerçek ve/ya da Tüzel Kişilerden Alınması 97
4. Karşılıksız Bir Ödeme Olması 97
5. Hukukî Cebre Dayanması 98
6. Para Olarak Tahsil Edilmesi 99
VII. VERGİNİN UNSURLARI 99
A. GENEL AÇIKLAMA 99
B. Verginin Konusu 100
C. Vergiyi Doğuran Olay 100
Ç. Vergi Yükümlülüğü (Mükellefiyeti) 101
1. Vergi Mükellefi 101
2. Vergi Sorumlusu 103
D. İstisna ve Muafiyet 104
1. Genel Olarak 104
2. İstisna (Objektif Sınırlandırma) 104
3. Muafiyet (Sübjektif Sınırlandırma) 105
4. İstisna ve Muafiyet Uygulanmasının Özellikleri 105
E. Matrah 105
F. Oran 107
1. Genel Olarak 107
2. Tek Oranlı Vergiler 108
3. Artan Oranlı Vergiler 108
a. Genel Olarak 108
b. Artan Oranların Uygulanması Yöntemleri 108
aa. Genel Olarak 108
bb. Sınıf Usûlü 109
cc. Dilim Usûlü 109
c. Artan Oranlı Vergilerde Tarifelerin Özellikleri 111
aa. Genel Olarak 111
bb. Yükseklik Farkı 111
cc. Uzunluk Farkı 111
çç. Tarife Basamakları 111
dd. Artma Oranı 112
ee. Ortalama Oran 112
ff. Marjinal Oran 112
4. Tersine Artan Oranlı Vergiler 112
VIII. VERGİLEME İLKELERİ 113
A. Genel Açıklama 113
B. Vergide Adalet İlkesi 114
1. Genel Olarak 114
2. Vergide Genellik İlkesi 114
3. Vergide Eşitlik İlkesi 115
a. Genel Olarak 115
b. Yararlanma İlkesi 116
c. Malî Güç İlkesine Göre Vergilendirme 116
aa. Genel Olarak 116
bb. En Az Geçim İndirimi 117
cc. Ayırma İlkesi 117
d. Fedakârlıkta Eşitlik 118
aa. Genel Olarak 118
bb. Eşit Fedakârlık 118
cc. Eşit Oranlı Fedakârlık 119
çç. En Az Toplam Fedakârlık 119
dd. Değerlendirme 119
C. Belirlilik İlkesi 120
Ç. Uygunluk İlkesi 120
E. Verimlilik İlkesi 120
F. Diğer İlkeler 121
1. Tarafsızlık İlkesi 121
2. Esneklik İlkesi 121
IX. VERGİ YÜKÜ 122
A. Genel Açıklama 122
B. Vergi Yükü Kavramı ve Türleri 122
1. Vergi Yükü 122
2. Şahsî Vergi Yükü 122
3. Toplam Vergi Yükü 122
4. Sektörel Vergi Yükü 125
5. Net Vergi Yükü 125
6. Gerçek Vergi Yükü 125
X. VERGİYE KARŞI TEPKİLER 125
A. Genel Açıklama 125
B. Devlete Verginin Ödenmesi 126
C. Devlete Vergi Ödenmemesi 126
Ç. Verginin Yansıması (İn'ikası) 127
1. Genel Olarak 127
2. Yansıma Türleri 127
a. Yön Bakımından 127
aa. İleriye Yansıma 127
bb. Geriye Yansıma 127
b. Aşamaya Göre Yansıma 128
aa Tek Aşamalı Yansıma 128
bb. Çok Aşamalı Yansıma 128
c. Yansıtılan Vergi Miktarına Göre 128
aa. Tam Yansıma 128
bb. Kısmî Yansıma 128
3. Yansımanın Ortaya Çıkmasını Sağlayan Elverişli Şartlar 128
a. Arz ve Talep Esnekliği 128
b. Piyasa Yapısı 129
c. Konjonktür 129
ç. Vergi Türü 129
d. Verginin Kapsamı 129
E. Verginin Kapitalizasyonu ve Amorti Edilmesi 129
XI. VERGİ KAPASİTESİ ve VERGİ GAYRETİ 130
A. Vergi Kapasitesi 130
B. Vergi Gayreti 131
XII. VERGİ SİSTEMİ 131
A. Genel Olarak 131
B. Tek Vergili Sistem 132
C. Çok Vergili Sistem 133
XIII. VERGİ SİSTEMATİĞİ 133
A. Genel Açıklama 133
B. Sübjektif (Şahsî) Vergiler-Objektif (Gayri Şahsî) Vergiler 134
C. Dolaylı (Vasıtalı) Vergiler-Dolaysız (Vasıtasız) Vergiler 135
Ç. Vergi Konularının Kapsamına Göre Yapılan Sınıflandırma 135
D. Verginin İktisadî Kaynağına (Verginin Konusuna)
Göre Yapılan Sınıflandırma 136
E. Türk Vergi Sistemi 137
XIV. GELİR VERGİLERİ 137
A. Genel Açıklama 137
b. Gelir Kavramı 137
1. Genel Olarak 137
2. Malî Anlamda Gelir 138
a. Genel Olarak 138
b. Kaynak Yaklaşımı 138
c. Safi (Net) Artış Yaklaşımı 139
3. Gelir Vergilerinin Özellikleri 139
4. Gelir Vergilerinin Uygulama Şekilleri 140
a. Genel Olarak 140
b. Sedüler Gelir Vergisi 140
c. Üniter (Global) Gelir Vergisi 140
ç. Birleşik (Karma) Gelir Vergisi 140
C. Gelir Vergisi 141
1. Genel Olarak 141
2. Verginin Konusu: Gelir 141
3. Vergiyi Doğuran Olay 142
4. Matrah 142
5. Oran 142
6. Muafiyet ve İstisna 143
Ç. Kurumlar Vergisi 143
1. Genel Olarak 143
2. Mükellef 143
3. Matrah 143
4. Oran 143
XV. SERVET VERGİLERİ 144
A. Genel Açıklama 144
B. Vergileme Teknikleri-Servet Vergilerinin Tasnifi 144
1. Genel Olarak 144
2. Genel Servet Vergisi-Özel Servet Vergisi 145
3. Olağan Servet Vergisi-Olağanüstü Servet Vergisi 145
4. Gerçek (Reel) Servet Vergisi-İtibarî (Nominal)
Servet Vergisi 145
C. Emlâk Vergisi 146
1. Genel Olarak 146
2. Verginin Konusu 146
3. Verginin Mükellefi 146
4. İstisna ve Muafiyetler 146
5. Verginin Matrahı 147
6. Verginin Oranı 147
7. Verginin Beyanı 147
8. Verginin Ödenmesi 148
Ç. Veraset ve İntikal Vergisi 148
1. Genel Olarak 148
2. Verginin Konusu 148
3. Mükellefler ve Sorumlular 148
4. Muafiyet ve İstisnalar 149
5. Verginin Matrahı 149
6. Verginin Oranı 149
7. Beyanı 150
8. Ödenmesi 150
D. Motorlu Taşıtlar Vergisi 150
1. Genel Olarak 150
2. Verginin Konusu 151
3. Verginin Mükellefi 151
4. Vergi Tarifeleri 151
5. Muafiyet ve İstisnalar 151
6. Vergileme Ölçüleri, Vergi Miktarları 151
7. Verginin Tahakkuku ve Ödenmesi 152
8. Güvenlik Önlemleri 152
XVI. MUAMELE VERGİLERİ 153
A. Genel Açıklama 153
B. (İktisadî Muamele) Harcama-Gider Vergileri 153
1. Genel Olarak 153
2. Harcama Vergilerinin Türleri 154
a. Genel Olarak 154
b. Kapsamına Göre İktisadî Muamele Vergileri 154
c. Uygulanma Aşamasına Göre İktisadî Muamele
Vergileri 155
C. Genel Gider Vergisinin Uygulama Şekilleri 155
1. Genel Olarak 155
2. Yayılı Muamele Vergisi 155
a. Genel Olarak 155
b. Özellikleri: 156
3. Toplu Muamele Vergileri 157
a. Genel Olarak 157
b. Özellikleri 157
4. Katma Değer Vergisi 157
XVII. KATMA DEĞER VERGİSİ 158
A. Genel Açıklama 158
B. Katma Değer Vergisinin Uygulama Yöntemleri 159
C. Katma Değer Vergisini Hesaplama Yöntemleri 160
1. Genel Olarak 160
2. Çıkarma Yöntemi 160
3. Toplama Yöntemi 161
4. Vergiden Verginin İndirimi 161
Ç. Katma Değer Vergisinin Üstün Yanları 162
D. Katma Değer Vergisinin Unsurları 163
1. Genel Olarak 163
2. Verginin Konusu 163
3. Vergiyi Doğuran Olay 164
4. Mükellefler ve Sorumlular 164
5. Matrah 165
6. İstisnalar 165
7. Vergilendirme Usulleri 165
8. Verginin Oranı 165
9. Verginin Ödenmesi 166
XVIII. ÖZEL TÜKETİM VERGİSİ 166
A. Genel Açıklama 166
B. Özel Tüketim Vergisinin Uygulanma Nedenleri 167
C. Özel Tüketim Vergisinin Uygulama Biçimleri 168
Ç. Özel Tüketim Vergisinin Unsurları 168
1. Genel Olarak 168
2. Verginin Konusu 169
3. Vergiyi Doğuran Olay 170
4. Mükellef 170
5. Vergilendirme Yöntemi 170
6. Verginin Matrahı 170
7. Verginin Oranı 170
8. İstisnalar 170
9. Vergilendirme Dönemi ve Beyan 170
XIX. GÜMRÜK VERGİLERİ 171
A. Genel Açıklama 171
B. Verginin Konusu 173
C. Vergiyi Doğuran Olay 173
Ç. Verginin Mükellefi 173
D. Verginin Matrahı 173
E. Verginin Tarhı 174
F. Verginin Ödenmesi 174
XX. BANKA ve SİGORTA MUAMELELERİ VERGİSİ 174
A. Genel Açıklama 174
B. Verginin Konusu 175
C. Mükellef 175
Ç. Matrah 175
D. İstisna 175
E. Oran 176
F. Verginin Beyanı ve Ödenmesi 176
XXI. DİĞER VERGİ ve MALÎ YÜKÜMLÜLÜKLER 176
A. Genel Açıklama 176
B. Vergiler 176
C. Harçlar 177
ÜÇÜNCÜBÖLÜM
KAMU BORÇLARI 179
I. KAMU BORÇLARININ TANIMI ve ÖNEMİ 180
II. BORÇLANMA NEDENLERİ 181
III. VERGİ İLE BORÇ ARASINDAKİ FARKLAR 183
IV. DEVLET BORÇLARININ SINIFLANDIRILMASI 183
A. Genel Açıklama 183
B. Borçlanılan Para Birimi ya da Ekonomiye Göre Yapılan Sınıflandırma 184
C. Borcun Vadesine Göre Yapılan Sınıflandırma 184
Ç. Teminata Göre Yapılan Sınıflandırma 185
D. Gönüllü (İhtiyarî) - Zorunlu (Cebrî) Borçlar 187
V. BORÇ YÖNETİMİ 187
A. Genel Açıklama 187
B. Faiz Oranı 187
C. Borçlanma Sırasında Devletin Alıcılara Sağladığı Ek
Avantajlar 188
Ç. Devlet İÇ BorçLANMA Senetlerinin Teminat Olarak Kabul Edilmesi 188
D. Primli Borçlanma 188
E. Başabaşın Altında İhraç/Satış 188
F. Konversiyon 189
G. Konsolidasyon (Borçların Tahkimi) 189
H. Borcun Sona Ermesi 190
1. Ödeme 190
2. Borcun Reddi 190
I. Moratoryum 190
K. Dış Borç Servisi 191
VI. İÇ BORÇLARIN İKTİSADÎ ETKİLERİ 191
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
BÜTÇE 193
I. GENEL ÇERÇEVE 194
II. BÜTÇE KAVRAMI 195
III. BÜTÇENİN İŞLEVLERİ 196
A. Genel Açıklama 196
B. Bütçenin Klâsik (Geleneksel) İşlevleri 196
1. Genel Olarak 196
2. Siyasî İşlevi 197
3. Hukukî İşlevi 198
4. Malî ve İktisadî İşlevi 198
5. Denetim İşlevi 199
IV. BÜTÇE İLKELERİ 200
A. Genel Açıklama 200
B. Genellik İlkesi 200
1. Genel Olarak 200
2. Hazine Birliği/Bütçede Birlik İlkesi 201
3. Gayrisafilik İlkesi 201
4. Adem-i Tahsis İlkesi 201
C. Birlik İlkesi 202
Ç. Denklik İlkesi 203
1. Genel Olarak 203
2. Bütçe Açığı 204
3. Bütçe Fazlası 204
D. Ön(ceden) İzin (Alma) İlkesi 204
E. Giderlerin Gelirlerden Önce Olması İlkesi 205
F. Ödenek Ayrılması (Tahsis) İlkesi 206
1. Genel Olarak 206
2. Amaç veya Nitelik Yönünden 206
3. Miktar Yönünden 207
4. Süre Yönünden 207
G. Açıklık-Saydamlık İlkesi 207
Ğ. Doğruluk İlkesi 208
1. Genel Olarak 208
2. Objektif Doğruluk İlkesi 208
3. Sübjektif Doğruluk (Samimiyet) İlkesi 208
H. Yıllık Olma İlkesi 209
I. Plânlama İlkesi 210
K. Sorumluluk İlkesi 210
V. BÜTÇE ÇEŞİTLERİ 211
A. Genel Açıklama 211
B. Merkezî Yönetim Bütçesi 211
1. Genel Olarak 211
2. Genel Bütçe 211
3. Özel (Katma) Bütçe 212
4. Düzenleyici ve Denetleyici Kurum Bütçesi 214
C. Sosyal Güvenlik Kurumları Bütçesi 214
Ç. Mahallî İdare Bütçesi 215
D. Diğer Bütçeler 217
1. Genel Olarak 217
2. Özerk Bütçe 217
3. Konsolide Bütçe 217
4. Geçici Bütçe 218
5. Ek Bütçe 218
VI. BÜTÇENİN HAZIRLANMASI ve UYGULANMASI 218
A. Bütçenin Hazırlanması ve Kabulü 218
B. Giderlerin Yapılması 220
1. Genel Olarak 220
2. Gelirlerin Toplanması 220
3. Giderlerin Yapılması 220
a. Genel Olarak 220
b. Giderlerin Gerçekleştirilmesi 221
aa. Genel Olarak 221
bb. Taahhüt Aşaması 221
cc. Ödeneklerin Tahakkuk Ettirilmesi 222
çç. Ödeneklerin Ödeme-Verile Emrine Bağlanması 222
dd. Ödemenin Gerçekleştirilmesi 223
VII. HAZİNE İŞLEMLERİ 223
A. Genel Açıklama 223
B. Yer Bakımından Hazine İşlemleri 224
C. Zaman Bakımından Hazine İşlemleri 224
Ç. Bütçe Uygulamasının Sona Ermesi (Bütçe Hesaplarının Kapatılması) 225
1. Genel Olarak 225
2. Eksersiz (Hesap Dönem) Yöntemi 226
3. Jestiyon (Yönetim Dönemi) Yöntemi 226
VIII. BÜTÇE UYGULAMALARININ DENETİMİ 227
A. Genel Açıklama 227
B. İdarî (İç) Denetim 228
1. Genel Olarak 228
2. Harcama Öncesinde Denetim 228
3. Harcama Sonrası İç Denetim 229
C. Yargı (Sayıştay) Denetimi 229
D. Yasama Denetimi (Siyasî Denetim) 231
1. Genel Olarak 231
2. Bütçe Kanun Teklifinin Kabul Edilmesi ve Uygulanması Aşamasındaki Denetim 231
3. Bütçenin Uygulanmasından Sonra Gerçekleştirilen
Denetim 231
BEŞİNCİ BÖLÜM
MALİYE POLİTİKASI (MALÎ SİYASET) 233
I. GENEL ÇERÇEVE 234
II. MALİYE POLİTİKASININ AMAÇLARI 236
A. Genel Açıklama 236
B. İktisadî İstikrarı (Ekonomik Dengeyi) Sağlamak 237
C. İktisadî Kalkınmayı Gerçekleştirmek 237
Ç. Gelir ve Servet Dağılımındaki Adaletsizliği Gidermek 237
D. Genel Değerlendirme 238
III. MALİYE POLİTİKASININ ARAÇLARI 238
A. Genel Açıklama 238
B. Kamu Gelirleri: Vergiler 240
1. Genel Olarak 240
2. Vergiler ve İktisadî İstikrar 240
3. Vergiler ve İktisadî Kalkınma 241
4. Vergiler ve Gelir Dağılımı 243
a. Genel Olarak 243
b. Gelir Üzerinden Alınan Vergiler 243
c. Servet Üzerinden Alınan Vergiler 244
ç. Harcamalar Üzerinden Alınan Vergiler 245
C. Kamu Harcamaları 245
1. Genel Olarak 245
2. Kamu Harcamaları ve İktisadî İstikrar 246
3. Kamu Harcamaları ve İktisadî Kalkınma 247
4. Kamu Harcamaları ve Gelir Dağılımı 248
Ç. Borçlanma 249
1. Genel Olarak 249
2. Borçlanma ve İktisadî İstikrar 250
3. Borçlanma ve İktisadî Kalkınma 251
4. Borçlanma ve Gelir Dağılımı 252
IV. MALİYE POLİTİKASININ UYGULANMASI 252
