İÇİNDEKİLER
Birinci Bölüm
GENEL OLARAK SERBEST BÖLGELER
11 SERBEST TİCARET ALANLARI 1
111 Açık Limanlar1
112 Serbest Sahalar 2
113 Transit Bölgeleri 2
114 Özel Gümrük Kolaylıkları 2
115 Serbest Bölgeler2
12 SERBEST BÖLGELERİN TANIMI2
13 SERBEST BÖLGELERİN ÇEŞİTLERİ9
131 Serbest Ticaret Bölgeleri (Free Trade Zone) 9
1311 Açık Serbest Bölgeler (Open Free Zones) 10
1312 Kapalı Serbest Bölgeler (Closed Free Zones) 10
132 Faaliyette Bulunan Firmaların Niteliğine Göre Serbest
Bölgeler 10
1321 Kuzey Tipi Serbest Bölgeler 10
1321 Güney Tipi Serbest Bölgeler 10
133 Serbest Üretim Bölgeleri (Free Production Zones)11
134 Serbest İhracat Bölgeleri (Free Export Zones)12
135 Serbest İthalat Bölgeleri (Free Import Zones)12
136 Serbest Bankacılık Bölgeleri veya Kıyı Bankacılığı
(Free Banking Zones - Off-Shore Banking)13
137 Antrepolar (Bonded Warehouse) 13
138 Serbest Şehirler (Free Cities)14
139 Gümrüksüz Satış Mağazaları (Duty Free Shops) 14
1310 Serbest Limanlar (Free Ports)15
1311 İkiz Fabrikalar (Maquiladora)15
1312 Yatırım Bölgeleri (Enterprise Zones)16
1313 Serbest Sigortacılık Bölgeleri (Insurance Free Zones)16
1314 Dış Ticaret Bölgesi (Foreign Trade Zone)17
1315 Serbest Çevre (Free Perimeter)17
1316 Özel Ekonomik Bölgeler (Special Economic Zones)17
1317 Nitelikli Sanayi Bölgeleri (Qualified Industrial Zones) 18
x İçindekiler
1318 Transit Bölge (Transit Zone)19
1319 Serbest Çevre (Free Area)20
1320 Teknoloji Serbest Bölgeleri (Technology Free Zones)20
1321 Serbest Tıp-Sağlık Bölgeleri (Free Medical Zones)21
1322 Serbest Kumar Bölgeleri (Free Gambling Zones)21
14 SERBEST BÖLGELERİN ÖZELLİKLERİ 22
15 SERBEST BÖLGELERİN ÜLKE EKONOMİSİNE YARARLARI25
151 Serbest Bölgelerin İthalat Açısından Sağladığı Yararlar25
152 Serbest Bölgelerin İhracat Açısından Sağladığı Yararlar26
153 Yabancı Sermaye Girişi 27
154 İstihdam Artışı Sağlaması28
155 Uzman Personel Yetişmesi 29
156 Transit Ticaret29
157 Ödemeler Dengesine Katkı29
158 İç Ticarete Katkı 30
159 Teknoloji Transferi30
1510 Yeni Politikaların Denenmesi 30
1511 Finans Merkezi Yaratması 31
1512 Mal Alımı ve Kredi Kullanma İmkanında Artma31
1513 Transit Ticaret, Liman ve Taşımacılık Hizmetlerinde Artma 32
16 SERBEST BÖLGELERİN ÜLKE EKONOMİSİNE OLUMSUZ
ETKİLERİ 32
161 İthalat Baskısı Yaratması 32
162 Yüksek Kuruluş Maliyetleri Oluşması 33
163 Yerli Firmalara Rakip Yaratma 33
164 İç Pazardaki Mallara Haksız Rekabet Yaratması33
165 Kaçakçılığa Neden Olması 34
166 Çalışma Hayatı ile İlgili Kısıtlamalar Getirmesi 34
167 Ucuz İşçilik Kullanımı35
168 Çevre Kirliliğine Neden Olması 35
169 Yurtiçindeki İhracatçıları Olumsuz Etkilemesi 35
1610 Yabancı Yatırımların Katkısını Azaltması35
1611 Bölgesel Sosyal Sorunlar Doğurması 36
1612 Amaç Dışı Kullanıma Gidilmesi36
1613 Transfer Fiyatları Sorunu36
İçindekiler xi
1614 Dünya Konjonktürüne Duyarlılık37
1615 Ekonomiyi Yönlendirmedeki Etkinliğin Azalması37
1616 Vergi Kaybına Neden Olma37
17 SERBEST BÖLGELERDE GİRİŞİMCİLERE SAĞLANAN
TEŞVİKLER 38
171 Vergi Muafiyetleri38
172 Gümrük Vergisi Muafiyeti38
173 Ucuz İhracat Kredisi Temini38
174 Hızlandırılmış Amortisman Uygulaması39
175 Sendikal Faaliyetlerin Yasaklanması 39
176 Kâr Transferi Garantisi 39
177 Altyapı Hizmeti Sunulması40
178 Bürokrasinin Azaltılması 40
179 Eşitlik Prensibi40
1710 Eğitim Primi Verilmesi 40
18 SERBEST BÖLGELERDE KURULUŞ YERİ SEÇİMİ 40
19 SERBEST BÖLGELERİN BAŞARI KOŞULLARI42
110 SERBEST BÖLGE İŞLETMECİLİĞİ43
1101 Serbest Bölgenin Devlet Tarafından İşletilmesi 43
1102 Serbest Bölgenin Devletinde Ortak Olacağı Özel Şirketler
Tarafından İşletilmesi 43
1103 Serbest Bölgelerin Özel Şirketler Tarafından İşletilmesi 44
İkinci Bölüm
DÜNYA’DA SERBEST BÖLGELER
21 GENEL OLARAK45
22 SERBEST BÖLGELERİN TARİHÇESİ47
221 İlk Çağda Serbest Bölge Uygulamaları 47
222 Orta Çağda Serbest Bölge Uygulamaları49
223 Yeni Çağda Serbest Bölge Uygulamaları 49
224 Yakın Çağda Serbest Bölge Uygulamaları 50
23 DÜNYADA SERBEST BÖLGE UYGULAMALARI54
231 Almanya55
232 Amerika Birleşik Devletleri56
233 Bangladeş56
xii İçindekiler
234 Birleşik Arap Emirlikleri 57
235 Bulgaristan57
236 Çin Halk Cumhuriyeti 58
237 Danimarka 58
238 Fas 58
239 Fransa59
2310 Güney Kore59
2311 Hindistan59
2312 Hollanda60
2313 Hong Kong 60
2314 İngiltere61
2315 İrlanda 61
2316 İspanya62
2317 İtalya 63
2318 Malezya 63
2319 Meksika 63
2320 Mısır63
2321 Polonya 64
2322 Rusya 65
2323 Singapur65
2324 Suriye66
2325 Şili 66
2326 Tacikistan66
2327 Tayland67
2328 Tunus 67
2329 Ürdün 67
2330 Yunanistan68
Üçüncü Bölüm
TÜRKİYE’DE SERBEST BÖLGELER
31 TÜRKİYE’DE SERBEST BÖLGELERİN TARİHSEL GELİŞİMİ71
311 Osmanlı İmparatorluğu Dönemi71
312 Cumhuriyet Dönemi 72
3121 1920 - 1929 Dönemi72
31211 İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası’nın Raporları 73
İçindekiler xiii
31212 1927 Tarihli Serbest Mıntıka Hakkında Kanun 87
31213 Mehmet Ali Nafset’in Raporu 90
31214 Ford Motor Company Uygulaması104
3122 1930 - 1949 Dönemi110
31221 Şakir Kesebir Planı 111
31222 Şark Halı ve Kilimleriyle Benzerleri ve Hayvan
Postları İçin Kurulacak Serbest Yer Hakkında Kanun 116
3123 1950 - 1980 Dönemi118
31231 1953 Tarihli Serbest Bölge Kanunu119
31232 1956 Tarihli Serbest Bölge Nizamnamesi 122
31233 İskenderun’da Serbest Bölge Kurulması Girişimi128
31234 Tuzla’da Serbest Bölge Kurulması Girişimi129
31235 Parasal Düzenlemeler132
31236 İstanbul Ticaret Odası’nın İstanbul’da Bir Serbest
Liman Tesisi Hakkındaki Raporu 132
31237 Kıbrıs Türk Federe Devleti Serbest Liman ve
Bölge Yasası133
3124 1980 Sonrası Dönem 136
32 TÜRKİYE’DE SERBEST BÖLGE KURULMASININ
NEDENLERİ138
321 Ortadoğu Pazarının Önem Kazanması 138
322 Türkiye’nin Döviz İhtiyacının Artması 138
323 Dış Ticarette Rekabet Olanaklarına İhtiyaç Duyulması 139
324 Yabancı Sermaye Girişini Teşvik Etme İhtiyacı 139
325 Ortadoğu’daki Gelişmeler 139
33 TÜRKİYE’DE SERBEST BÖLGE UYGULAMALARI140
331 Serbest Bölgelerin Kuruluş Amaçları140
332 Serbest Bölgelerin Türk Ekonomisine Olan Olumlu Etkileri 141
3321 İthalat Açısından Olumlu Etkiler141
3322 İhracat Açısından Olumlu Etkiler141
3323 Yerli Üretim Açısından Olumlu Etkiler142
3324 İstihdam Etkisi 142
3325 Yabancı Sermaye ve Teknoloji Transferi Açısından
Etkisi 142
3326 Transit Ticareti Geliştirmesi142
xiv İçindekiler
333 Serbest Bölgelerin Türk Ekonomisine Olan Olumsuz
Etkileri143
334 Türkiye’deki Serbest Bölgelerde Girişimcilere Sağlanan
Avantajlar143
335 Türkiye’deki Serbest Bölge Modelleri
336 Türkiye’deki Serbest Bölgelerde Yapılabilecek Faaliyetler 147
34 TÜRKİYE’DEKİ SERBEST BÖLGELER148
341 Adana-Yumurtalık Serbest Bölgesi 148
342 Antalya Serbest Bölgesi149
343 Avrupa Serbest Bölgesi150
344 Bursa Serbest Bölgesi151
345 Denizli Serbest Bölgesi 151
346 Ege Serbest Bölgesi152
347 Gaziantep Serbest Bölgesi152
348 İstanbul İhtisas Serbest Bölgesi153
349 İstanbul Endüstri ve Ticaret Serbest Bölgesi154
3410 İstanbul Trakya Serbest Bölgesi 154
3411 İzmir Serbest Bölgesi 154
3412 Kayseri Serbest Bölgesi 155
3413 Kocaeli Serbest Bölgesi155
3414 Mersin Serbest Bölgesi 156
3415 Rize Serbest Bölgesi 156
3416 Samsun Serbest Bölgesi 157
3417 Trabzon Serbest Bölgesi 157
3418 TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi Teknoloji Serbest
Bölgesi157
Dördüncü Bölüm
TÜRKİYE’DE SERBEST BÖLGELER MEVZUATI
41 SERBEST BÖLGELER MEVZUATI159
411 Serbest Bölgeler Kanunu 159
4111 Serbest Bölgelerin Düzenlenme Esasları160
4112 Serbest Bölgelerde Muafiyet ve Teşvikler161
412 Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliği 162
4121 Serbest Bölgelerin Sınırları 163
İçindekiler xv
4122 Serbest Bölgelerde Faaliyet Konuları163
4123 Serbest Bölge İşlem Formu 164
413 Serbest Bölgelerde Faaliyet Ruhsatı Alma Süreci170
414 Serbest Bölgelerde Özel Hesap 173
415 Serbest Bölgelerde Şirket Kuruluşu 173
42 SERBEST BÖLGELERE MAL GİRİŞ VE ÇIKIŞI175
421 Malların Serbest Bölgeye Girişi 175
422 Malların Serbest Bölgeden Çıkışı 177
423 Malların Fiilî Giriş-Çıkışı Yapılmadan Alım-Satımı
(Transit Ticaret)178
424 Bölge İçi Mal Satışları179
43 SERBEST BÖLGELERDE UYGULANMAYAN KANUNLAR179
44 SERBEST BÖLGELERİN DENETİMİ180
441 Fiziki Denetim181
442 İdari Denetim181
443 Mali Denetim182
45 SERBEST BÖLGELERDE KULLANILAN PARA BİRİMİ182
Beşinci Bölüm
TÜRKİYE’DE SERBEST BÖLGELER İLE İLGİLİ
MALİ MEVZUAT
51 SERBEST BÖLGELERDE VERGİ UYGULAMALARI 183
511 Gelir ve Kurumlar Vergisi183
5111 Kurumlar Vergisi İstisnası ile İlgili Yasal Düzenleme185
5112 Geçiş Döneminde Kurumlar Vergisi İstisnasının
Kapsamı 189
5113 Hizmet İhracatının Kurumlar Vergisinden İstisnası 189
5114 İstisna Kazanç Tutarının Tespiti 190
5115 İmalat Faaliyetlerinde İstisna Uygulaması 193
5116 Fason İmalatlarda İstisna Uygulaması195
5117 Müşterek Genel Giderler ve Amortismanların Dağıtımı 196
5118 Vergi Kesenlerin Sorumluluğu 197
5119 Serbest Bölgelerde Vergi Kesintisi197
51191 Kâr Paylarının Dağıtılması Halinde Vergi
Kesintisi 197
xvi İçindekiler
51192 Mevduat Faizi ve Repo Gelirinde Vergi Kesintisi 201
51193 Muhtasar Beyanname Verilmesi 201
51110 İstisna Uygulamasında Süre 202
51111 Mükellefiyet Tesisi 202
51112 Serbest Bölgelerde Birleşme ve Devir Hallerinde
İstisna Uygulaması203
51113 Serbest Bölgelerde Transfer Fiyatlaması203
51114 Ücretlerde Gelir Vergisi İstisnası205
51115 Kurumlar Vergisi ile İlgili Özelge Örnekleri209
512 Katma Değer Vergisi220
5121 Serbest Bölgelere Yapılan Mal İhracatında KDV220
5122 Serbest Bölgelere Yapılan İhraç Kayıtlı Teslimlerde
KDV224
5123 Serbest Bölgelere Yapılan Hizmet İhracatında KDV 225
5124 Serbest Bölgelerdeki Müşteriler İçin Yapılan Fason
Hizmetler229
5125 Serbest Bölgelerde Hariçte İşleme Rejiminde KDV231
5126 Serbest Bölgelerden Yapılan Mal İthalatında KDV232
5127 Serbest Bölgelerden Yapılan Hizmet İthalatında KDV 233
5128 Serbest Bölgelere İlişkin Yük Taşıma İşleri 234
5129 Serbest Bölgelerde Taşımacılık İstisnası 235
51210 Serbest Bölge Rejiminin Uygulandığı Mallar237
51211 Serbest Bölge İçerisindeki Mal Teslimlerinde KDV237
51212 Serbest Bölgeler ile Yurtdışı Arasında Yapılan
Teslimlerde KDV 238
51213Serbest Bölgeler Arasında Mal Teslimi238
51214 Serbest Bölge İçerisindeki Hizmet İfalarında KDV239
51215 Serbest Bölgelerden Yurt Dışına Yapılan Hizmet
İfalarında KDV 241
51216 Yurt Dışından Serbest Bölgelere Yapılan Hizmet
51217 Serbest Bölgelerdeki Malların Haczi ve Paraya
Çevrilmesi 242
51218 Katma Değer Vergisi Kanunu ile İlgili Özelge
Örnekleri 242
İçindekiler xvii
513 Özel Tüketim Vergisi249
5131 Serbest Bölgelere Yapılan İhracatta ÖTV249
5132 Serbest Bölgelerden Yurt Dışına Yapılan
İhracatta ÖTV 252
5133 İhraç Kayıtlı Teslimlerde Verginin Tecili ve Terkini 252
5134 Yurtdışınsan Serbest Bölgelere Mal Tesliminde ÖTV254
5135 Serbest Bölgelerden Yapılan İthalatta ÖTV 255
5136 Dahilde İşleme Rejimi Kapsamındaki Mallarda ÖTV255
5137 Serbest Bölge İçerisindeki Teslimlerde ÖTV256
5138 Özel Tüketim Vergisi ile İlgili Özelge Örnekleri 257
514 Özel İletişim Vergisi 259
515 Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi260
516 Çevre Temizlik Vergisi 260
517 Motorlu Taşıtlar Vergisi 261
518 Emlak Vergisi261
519 Damga Vergisi261
5110 Harçlar 262
5111 Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun263
5112 Gümrük Vergileri264
5113 Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu 265
5114 Vergi Usul Kanunu266
51141 Mükellefiyet Tesisi 266
51142 İşe Başlama Bildirimi266
51143 Defter ve Belge Düzeni 267
51144 Defter Tutma Yükümlülüğü267
51145 Tutulması Zorunlu Defterler267
51146 Defterlerin Onaylatılması268
51147 Yabancı Para ile Defter Tutulması269
51148 Serbest Bölge İşlemlerinin Ayrı Kaydedilmesi 270
51149 Ba-Bs Bildirimi Verme Yükümlülüğü271
511410 Vergi Usul Kanunu ile İlgili Özelge Örnekleri271
52 SERBEST BÖLGELERDE TEŞVİK UYGULAMALARI 277
xviii İçindekiler
Altıncı Bölüm
TÜRKİYE’DE SERBEST BÖLGELER İLE İLGİLİ ÇALIŞMA VE
SOSYAL GÜVENLİK MEVZUATI
61 SERBEST BÖLGELERDE ÇALIŞMA DÜZENİ 279
62 SERBEST BÖLGELERDE ÇALIŞMA SÜRELERİ280
63 SERBEST BÖLGELERDE YABANCI PERSONEL
ÇALIŞTIRILMASI281
64 SERBEST BÖLGELERDE İŞ HUKUKU 283
65 SERBEST BÖLGELERDE SENDİKAL HAKLAR283
66 SERBEST BÖLGELERDE SOSYAL GÜVENLİK ESASLARI 284
Yedinci Bölüm
DIŞ TİCARET - KAMBİYO - GÜMRÜK REJİMLERİ
71 SERBEST BÖLGELERDE DIŞ TİCARET REJİMİ285
711 İthalat Rejimi 285
712 İhracat Rejimi 286
713 Dahilde İşleme Rejimi287
714 Hariçte İşleme Rejimi288
715 Transit Rejimi 289
72 SERBEST BÖLGELERDE KAMBİYO REJİMİ290
73 SERBEST BÖLGELERDE GÜMRÜK REJİMİ 290
731 Gümrük Kanunu 291
7311 Serbest Bölgelere Eşya Konulması 292
7312 Eşyanın Serbest Bölgelerden Çıkışı 293
732 Gümrük Yönetmeliği294
7321 Eşya Konulmasına İlişkin Düzenlemeler 295
7322 Serbest Bölgelerde Envanter Kayıtları 296
7323 Serbest Bölgelerden Avrupa Birliği’ne Eşya
Gönderilmesi297
KAYNAKÇA 299
