Prof. Dr. Mustafa Alper GÜMÜŞ
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR v
İÇİNDEKİLER vi
1 UYARLAMA KURUMU, UYARLAMANIN HUKUKSAL TEMELİ ve UYARLAMA KURUMUNU
DÜZENLEYEN TBK m138’in UYGULAMA ALANI
I GİRİŞ: SÖZLEŞMEYLE BAĞLILIK (AHDE VEFA) İLKESİ ve
SÖZLEŞMENİN UYARLANMASI ARASINDAKİ İLİŞKİ1
II UYARLAMANIN HUKUKSAL TEMELİ 7
1 İSVİÇRE HUKUKUNDAKİ UYARLAMANIN HUKUKSAL
TEMELİNE İLİŞKİN GÖRÜŞLER7
2 BGB §313’ÜN 01012002 TARİHLİ YÜRÜRLÜĞÜ
ÖNCESİNDE ALMAN HUKUKUKUNDA UYARLAMANIN
HUKUKSAL TEMELİNE İLİŞKİN GÖRÜŞLER ve ÖZEL
OLARAK İŞLEM TEMELİ TEORİSİ 15
3 818 SAYILI BORÇLAR KANUNU’NUN YÜRÜRLÜĞÜ
ZAMANINDA TÜRK HUKUKUNDAKİ GÖRÜŞLER 23
4 01012002 TARİHİNDE YÜRÜRLÜĞE GİREN YENİ BGB
313’ÜN YÜRÜRLÜĞÜ DÖNEMİNDE ALMAN
HUKUKUNDA UYALAMA KURUMUNUN HUKUKSAL
TEMELİ 26
5 TBK’NIN YÜRÜRLÜĞÜ DÖNEMİNDE TÜRK
HUKUKUNDA UYARLAMA KURUMUNUNUN
HUKUKSAL TEMELİ OLARAK TBK m138 HÜKMÜ30
III UYARLAMA KURUMUNU DÜZENLEYEN TBK m138’in
UYGULAMA ALANI 39
1 TBK m138’in KONU BAKIMINDAN UYGULAMA ALANI
(UYARLAMAYA TABİ HUKUKSAL İŞLEMLER)39
A Genel Olarak 39
B Özel Olarak: Rizikolu (Spekülatif) Sözleşmeler59
2 TBK m138’in ZAMAN BAKIMINDAN UYGULANMASI
(TBK m138’in YÜRÜRLÜĞÜ)71
viii
2§ TBK m138’e GÖRE (DAR ANLAMDA) UYARLAMANIN ve
UYARLAMA MÜMKÜN OLMADIĞIDA SÖZLEŞMEDEN
DÖNMENİN (SÜREKLİ EDİMLİ SÖZLEŞMEDE SÖZLEŞMENİN
FESHİNİN) ŞARTLARI
I GENEL OLARAK 79
II TBK m138/I KAPSAMINDA OBJEKTİF İŞLEM TEMELİNİN
ÇÖKMESİNE DAYALI (GENİŞ ANLAMDA) UYARLAMANIN
ŞARTLARI86
1 ÖNŞART: OBJEKTİF İŞLEM TEMELİNİN VARLIĞI 86
2 VARLIĞINI DEVAM ETTİREN BİR SÖZLEŞMENİN
OBJEKTİF TEMELİNİ OLUŞTURAN GELECEĞE İLİŞKİN
BİR DURUMDA DEĞİŞİKLİK MEYDANA GELMESİ 87
3 SÖZLEŞMENİN OBJEKTİF TEMELİNİ OLUŞTURAN
GELECEĞE İLİŞKİN OBJEKTİF DURUM DEĞİŞİKLİĞİNİN
MEYDANA GELMESİNE BAĞLI OLARAK TBK m138/I’in
KAPSADIĞI SÖZLEŞME RİZİKOLARINDAN BİRİNİN
GERÇEKLEŞMESİ 105
4 TBK m138/I’İN LAFZINA GÖRE OBJEKTİF İŞLEM
TEMELİNİN ÇÖKMESİ SONUCUNU DOĞURAN
OBJEKTİF DURUM DEĞİŞİKLİĞİ OLUŞTURAN OLAYIN
“OLAĞANÜSTÜ” NİTELİK TAŞIMASI133
5 SÖZLEŞME TARAFININ OBJEKTİF DURUM
DEĞİŞİKLİĞİNİ SÖZLEŞMENİN KURULDUĞU ANDA
BİLSEYDİ SÖZLEŞMEYİ HİÇ AKDETMEYECEK VEYA
EN AZINDAN MEVCUT İÇERİĞİYLE AKDETMEKTEN
KAÇINACAK OLMASI (AKDEDİLMEZLİK) 138
6 İŞLEM TEMELİ OLUŞTURAN OBJEKTİF DURUMLARDA
SÖZLEŞME KURULDUKTAN SONRA MEYDANA GELEN
DEĞİŞİKLİK SONRASINDA, BİR TARAFIN
SÖZLEŞMEYLE MEVCUT ŞARTLARI İLE BAĞLI
KALMASININ “BEKLENİLMEZ” OLMASI
(BEKLENİLMEZLİK)139
A Genel Olarak 139
B Beklenilmezlik İncelemesinin Ön Şartı: Gerçekleşen Riskin
Sözleşmenin veya (Tamamlayıcı Hukuk Kuralı
Niteliğindeki) Yasa Hükmünün Öngördüğü Risk Paylaşımı
Kapsamında Yer Almaması141
a Risk Kavramı ve Beklenilmezlik Şartı ile İlişkisi141
b TBK m138 hükmünün İkincilliği ve Emrediciliği 144
ix
c Uyarlamanın İkincilliği Prensibi Çerçevesinde
Sözleşmesel Risk Paylaşımı ve Uyarlama kayıtları 149
d Riskin Yasal Paylaşımı ve Özel Uyarlama Hükmü
Olarak TBK m480 hükmü171
aa Genel Olarak 171
bb Yüklenicinin Kesin Bedel Anlaşması ile Bağlılığının
Sınırlandırılması (TBK m480/II) 177
aaa Eser Sözleşmesinde Kesin Bedel
Kararlaştırması179
bbb İşin Kapsamının Değişmemesi184
ccc Olağanüstü Durumun Varlığı 184
ddd Yüklenicinin Aşırı İfa Yükü (Güçlüğü) Altına
Girmesi 194
eee Yüklenicinin Olağanüstü Durumu İş Sahibine
Gecikmeksizin Bildirmesi (İhbar Etmesi) 195
fff Olağanüstü Durumun Yükleniciye
Yüklenememesi 195
ggg İfanın Gerçekleşmemiş Olması199
hhh Hukuksal Sonuçları204
C Beklenilmezliğin Somutlaştırılması 209
a Genel Kural: Somut Olayın Tüm Şartlarının Göz Önüne
Alınması209
b Beklenilmezliği Somutlaştırmaya Yardımcı Temel
Ölçütler210
aa Yüklenilmezlik 210
bb Öngörülmezlik 222
7 TBK m138’İN LAFZINA GÖRE UYARLANMASI İSTENEN
BORÇ İLİŞKİSİNDEN DOĞAN BORCUN İÇERDİĞİ
YÜKÜM İFA EDİLMEMİŞ veya UYARLAMA TALEBİ
SAKLI TUTULARAK (İHTİRAZİ KAYITLA) İFA EDİLMİŞ
OLMASI333
8 İFA EDİLMEMİŞ VEYA UYARLAMA HAKKI SAKLI
TUTULARAK İFA EDİLMİŞ BORÇ İÇİN UYARLAMA
TALEBİNİN İLERİ SÜRÜLMÜŞ OLMASI341
II TBK m138/IİN KIYASEN UYGULANMASI İLE SÜBJEKTİF
İŞLEM TEMELİNİN YANLIŞLIĞINA DAYALI (GENİŞ
ANLAMDA) UYARLAMANIN ŞARTLARI341
1 SÜBJEKTİF İŞLEM TEMELİNİN VARLIĞI 341
SÜBJEKTİF TEMELİNİ OLUŞTURAN GELECEĞE İLİŞKİN
BEKLENTİNİN YANLIŞ ÇIKMASI343
3 SÜBJEKTİF İŞLEM TEMELİNİN YANLIŞLIĞININ
ANLAŞILMASI SONRASINDA SÖZLEŞME TARAFININ
SÖZLEŞMEYE MEVCUT ŞARTLARI İLE BAĞLI
KALMASININ “BEKLENİLMEZ” OLMASI344
III ÖZEL OLARAK KİRA SÖZLEŞMELERİNİN
UYARLANMASI345
IV ÖZEL OLARAK COVİD-19 SALGINININ İŞYERİ
KİRALARINA ETKİSİ ve UYARLAMA İMKANI399
3 UYARLAMANIN BİR KISIM HUKUKSAL
KURUMLARDAN AYIRT EDİLMESİ
I SÖZLEŞMENİN TAMAMLANMASI407
II TEMEL HATASI 408
III SÖZLEŞMESEL UYARLAMA KAYDININ UYGULANMASINA
YÖNELİK İFA ve TESPİT DAVALARI 411
IV KESİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜN TESPİTİ 413
V AŞIRI YARARLANMA (GABİN)416
VI BORÇLUNUN SORUMLU OLMADIĞI SONRAKİ İFA
İMKANSIZLIĞI419
VII FİİLİ (PRATİK) İMKANSIZLIK VE KİŞİSEL (MANEVİ)
İMKANSIZLIK422
VIII AYIPLI İFA SORUMLULUĞU 425
IX YARGITAY’IN GÜNCELLEME UYGULAMASI441
X YASAL OLAĞANÜSTÜ FESİH 460
XI ESER SÖZLEŞMESİNDE EK İŞE BAĞLI TALEP 463
4§ UYARLAMA HAKKININ
KULLANILMASI VE SONUÇLARI
I UYARLAMA TALEBİ VE HUKUKSAL NİTELİĞİ467
2 UYARLAMA MÜZAKERESİNE GİRİŞME KÜLFETİNİN
veya YÜKÜMÜNÜN YERİNE GETİRİLMESİNİN
UYARLAMA TALEBİNİN BİR ÖN ŞARTINI OLUŞTURUP
OLUŞTURMAMASI SORUNU474
3 UYARLAMA DAVASININ TARAFLARI ve UAYRLAMA
DAVASI AÇMA SÜRESİ 475
4 UYARLAMA DAVASINDA DAVACININ DAVA
DİLEKÇESİNDE YER ALMASI GEREKEN TALEP
SONUCU (UYARLAMA TALEBİNİN İÇERİĞİ)498
5 HAKİMİN İNCELEMESİ507
6 UYARLAMA TALEBİNİN AÇILMIŞ BİR DAVADA
SAVUNMA VASITASI OLARAK İLERİ SÜRÜLEMEZLİĞİ;
BEKLETİCİ SORUN ve İHTİYATİ TEDBİR 524
7 UYARLAMA KARARI ve ETKİSİ 545
Yargıtay da kararlarında bu sonucu vurgulamaktadır: 546
8 DÖNME ( ve SÜREKLİ EDİMLİ SÖZLEŞMELERDE FESİH)
HAKKININ VARLIĞININ TESPİTİ560
9 UYARLAMA DAVASINDA GÖREVLİ MAHKEME ve
ZORUNLU ARABULUCULUK570
10 UYARLAMA DAVASINDA YETKİLİ MAHKEME574
11 HARÇLAR576
12 DAVA VEKALET ÜCRETİ584
13 YARGILAMA GİDERİ594
14 UYARLAMA DAVASININ ISLAHI594
15 UYARLAMA DAVASININ KABULÜ 600
16 USULİ KAZANILMIŞ HAK602
17 SULH VE FERAGAT606
18 UYARMA UYUŞMAZLIĞININ TAHKİM
YARGILAMASINA KONU EDİLMESİ 607
KAYNAKÇA615
