Müşterek Avarya Hukuku

MÜŞTEREK AVARYA HUKUKU



2004 York-Anvers Kuralları Dispeç

2011 Tarihli (Yeni) Türk Ticaret Kanunu

Müşterek Avarya ve Sigorta



Prof. Dr. Ergon ÇETİNGİL, Prof. Dr. Rayegân KENDER, Prof. Dr. Samim ÜNAN



- 2004 York-Anvers Kuralları

- Dispeç

- 2011 Tarihli (Yeni) Türk Ticaret Kanunu

- Müşterek Avarya ve Sigorta



ÖNSÖZ ..................................................................................................................... v

İÇİNDEKİLER.................................................................................................... v ii

K ISA LTM A LA R.................................................................................................x xi

YARARLANILAN KAYNAKLAR............................................................xxiii

Birinci Bölüm

GİRİŞ

1.1. Müşterek Avaryanın Hukuki Mahiyeti .....................................................3

1.2. Müşterek Avaryanın Tarihi Gelişimi .........................................................7

1.2.1. İlk Çağlar ................................................................................................7

1.2.2. Orta Çağlar.............................................................................................8

1.2.3. Yeni Çağlar .............................................................................................9

1.2.4. York- Anvers Kuralları........................................................................11

1.2.4.1. 1924'e Kadarki Dönem ...........................................................11

1.2.4.2. 1924 York-Anvers Kuralları ...................................................12

1.2.4.3. 1950 York-Anvers Kuralları ...................................................12

1.2.4.4. 1974 York-Anvers Kuralları ...................................................13

1.2.4.5. 1994 York-Anvers Kuralları ...................................................14

1.2.4.6. 2004 York-Anvers Kuralları ..................................................16

1.3. Türk Hukukunda Müşterek Avaryanın Tarihi Gelişimi......................16

1.4. Uygulanacak Kanun......................................................................................18

İÇİNDEKİLERviii

İkinci Bölüm

2004 YORK-ANVERS KURALLARINA

GÖRE MÜŞTEREK AVARYA

2.1. Başlangıç Hükümleri ...................................................................................21

2.1.1. Yorum Kuralı ........................................................................................21

2.1.1.1. Yorum Kuralı Fıkra 1................................................................21

2.1.1.2. Yorum Kuralı Fıkra 2 .............................................................. 24

2.1.2. Üstün Kural ......................................................................................... 26

2.2. Temel Hükümler (Harfli Kurallar).......................................................... 30

2.2.1. Kural A (Müşterek Avaryanın Tanımı ve Unsurları) ................ 30

2.2.1.1. Tarihi Gelişim .......................................................................... 30

2.2.1.2. Müşterek Avaryanın Tanımı..................................................32

2.2.1.3. Müşterek Avaryanın Unsurları ............................................ 34

2.2.1.3. A) Müşterek Deniz Sergüzeşti....................................... 34

2.2.1.3. B) Müşterek Tehlike .........................................................35

2.2.1.3. C) İradi Fedakârlık........................................................... 40

2.2.1.3. D) Fedakârlık Hareketinin Makul Olması ................ 46

2.2.1.3. E) Faydalı Sonuç ................................................................47

2.2.2. Kural B (Gemilerin Çekilmesi veya İtilmesi) ............................. 48

2.2.2.1. Tarihi Gelişim ......................................................................... 49

2.2.2.2. Çekme veya İtme Halinde Müşterek Deniz

Sergüzeşti Kavramının Genişletilmesi ...................................... 49

2.2.2.3. Gemiler Arasındaki Bağın Çözülmesinin Sonuçları...... 50

2.2.3. Kural C (Müşterek Avaryaya Giren Zarar ve Masraflar) .........53

2.2.3.1. Tarihi Gelişim ..........................................................................53

2.2.3.2. Müşterek Avaryaya Giren Zarar ve Masraflar...................55

2.2.3.3. Çevre Zararı ve Paylaşma Dışında Kalan Diğer Haller.. 64

2.2.3.4. Sürastarya, Pazar Kaybı, Gecikme Zararları ve

Diğer Dolaylı Kayıplar.................................................................... 68

2.2.4. Kural D (Kusurun Etkisi) .................................................................73ix

2.2.4.1. Tarihi Gelişim ..........................................................................73

2.2.4.2. Kapsam ......................................................................................74

2.2.4.2. A) Genel Olarak.................................................................74

2.2.4.2. B) Sorumsuzluk Hallerinin Etkisi.................................78

2.2.4.2. B) I) Sorumluluğun Doğmasını Engelleyen

Haller.....................................................................................78

2.2.4.2. B) II) Belirli Sebeplerden Kaynaklanan Zıya veya

Hasardan Sorumluluğu Engelleyen Haller...................79

2.2.4.2. B) III) Sorumluluğun (Belirli Bir Tutarla)

Sınırlandığı Haller............................................................. 80

2.2.4.2. B) IV) Belirli Sürenin Geçmesi Sonucunda

Donatanın Sorumluluktan Kurtulduğu Haller...........81

2.2.4.2. C) Taşıyanın Kanuni ve Akdi Sorumsuzluk

Hallerinin Müşterek Avaryada Paylaşmaya Etkisi

Bakımından Amerikan Hukukundaki Gelişme................ 83

2.2.4.2. D) Müşterek Avarya Katılma Payı Borçlusunun

Kusuru......................................................................................... 84

2.2.4.2. E) YAK D Kuralı ile İlgili Misaller .............................. 86

2.2.4.2. F) Tehlikeye Sebep Olan Kusurun Dispeçin

İcrası Safhasındaki Rolü ......................................................... 88

2.2.4.2. G) Alman-Türk Hukukunda Durum .......................... 90

2.2.5. Kural E (İspat Yükü) ........................................................................ 96

2.2.5.1. Tarihi Gelişim.......................................................................... 96

2.2.5.2. Kapsam...................................................................................... 97

2.2.5.2. A) Talepte Bulunanın İddiasını Kanıtlama

Yükümlülüğü............................................................................. 97

2.2.5.2. B) Talebin Dispeççiye Bildirilme Süresi .................... 99

2.2.5.2. C) Bildirimin Yapılmamasının Sonuçları .................. 99

2.2.5.2. D) Dispeççinin Atanması............................................. 100

2.2.6. Kural F (İkame Masrafları) .......................................................... 103

2.2.6.1. Tarihi Gelişim ....................................................................... 103

2.2.6.2. Kapsam.................................................................................... 104

2.2.6.2. A) Genel olarak............................................................... 104x

2.2.6.2. B) İkame Masrafı Kavramı .......................................... 107

2.2.6.2. C) İkame Masraflarının Önemli Türleri.................. 112

2.2.6.2. C) I) Geminin Varma Limanına Çekilerek

Götürülmesi...................................................................... 112

2.2.6.2. C) II) Yükün Varma Limanına Gönderilmesi . 112

2.2.6.2. C) III) Yüklü Geminin Kuru Havuzlanması ... 113

2.2.6.2. C) IV) Fazla Mesai ..................................................114

2.2.6.2. C) V) Hava Navlunu................................................114

2.2.6.2. C) VI) Yükün Barınma Limanında Satılması . 115

2.2.7. Kural G (Müşterek Avaryaya Dâhil Zararların ve

Müşterek Avarya Paylaşmasına Katılan Değerlerin

Hesaplanması ) ..................................................................................... 115

2.2.7.1. Tarihi Gelişim..........................................................................116

2.2.7.2. Kapsam......................................................................................116

2.2.7.3. Müşterek Avaryaya Dâhil Zararların ve

Müşterek Avarya Paylaşmasına Katılan Değerlerin

Hesaplanmasında Esas Alınacak Yer ve Zaman......................117

2.2.7.4. YAK Kural G'de Öngörülen “Ayrılmazlık Anlaşması” ..119

2.2.7.5. Bigham Anlaşması ................................................................120

2.2.7.6. Yolculuğun Son bulduğu Yer .............................................. 121

2.3. Özel Müşterek Avarya Tipleri (Numaralı Kurallar) .........................124

2.3.1. Kural I - Denize Yük Atılması .......................................................124

2.3.1.1. Tarihi Gelişim.........................................................................124

2.3.1.2. Kapsam ve Örnekler ............................................................. 127

2.3.2. Kural II - Müşterek Selamet Uğruna Yapılan Fedakârlık

Sonucu Doğan Zıya veya Hasar ....................................................... 129

2.3.2.1. Tarihi Gelişim........................................................................ 129

2.3.2.2. Kapsam.................................................................................... 132

2.3.3. Kural III- Gemide Çıkan Yangının Söndürülmesi .................. 133

2.3.3.1. Tarihi Gelişim ....................................................................... 133

2.3.3.2. Kapsam ................................................................................... 134

2.3.3.3. 1956 Tarihli Türk Ticaret Kanunu'nda Yangın

Söndürme Müşterek Avaryası .................................................... 138xi

2.3.4. Kural IV- Kırık ve Döküklerin Kesilip Atılması....................... 139

2.3.4.1. Tarihi Gelişim ........................................................................ 139

2.3.4.2. Kapsam .................................................................................... 140

2.3.5. Kural V- Geminin Karaya Oturtulması ......................................141

2.3.5.1. Tarihi Gelişim........................................................................ 142

2.3.5.2. Kapsam.................................................................................... 144

2.3.6. Kural VI- Kurtarma Ücreti ........................................................... 146

2.3.6.1. Tarihi Gelişim ........................................................................ 147

2.3.6.2. Kapsam.................................................................................... 148

2.3.6.2. A) 2004 YAK'ın Benimsediği İlke: Kurtarma

Ücretinin Müşterek Avarya Teşkil Etmemesi.................. 148

2.3.6.2. B) Kurtarma Ücretinin Kapsamının Genişlemesi 150

2.3.6.2. C) 1989 Milletlerarası Kurtarma Sözleşmesi

M.14'te Düzenlenen Özel Tazminatın Müşterek

Avaryaya Dâhil Olmaması ve Kurtarma Ödemesi

Olarak Kabul Edilmemesi .................................................... 151

2.3.6.3. 2004'ten Önceki YAK Metinlerinde Kurtarma............. 155

2.3.6.3. A) 1994 YAK Kural VI.................................................. 155

2.3.6.3. A) I) Genel Olarak .................................................. 155

2.3.6.3. A) II) Kurtarma Müşterek Avaryasının

Unsurları............................................................................ 157

2.3.6.3. B) Kurtarma Müşterek Avaryasında Kurtarma

Ücretine Giren Masraflar......................................................161

2.3.6.3. B) I) Masraflar Kurtarma Niteliğindeki

Faaliyetlere İlişkin Olmalıdır........................................161

2.3.6.3. B) II) Müşterek Avarya Paylaşmasına Safi

Masraflar Kabul Edilir................................................... 162

2.3.6.4. Kurtarma Müşterek Avaryasının Kapsamının

Genişlemesi .................................................................................... 162

2.3.6.5. 1989 Kurtarma Sözleşmesi M. 14'te Düzenlenen

Özel Tazminatın Kurtarma Müşterek Avaryası

Kapsamına Dahil Olmaması....................................................... 163

2.3.7. Kural VII- Makine ve Kazanlara Verilen Hasar........................ 165xii

2.3.7.1. Tarihi Gelişim......................................................................... 166

2.3.7.2. Kapsam..................................................................................... 166

2.3.8. Kural VIII - Karaya Oturmuş Geminin Hafifletilmesi

Giderleri ve Bunun Sonucu Olan Zararlar...................................... 168

2.3.8.1. Tarihi Gelişim ........................................................................ 168

2.3.8.2. Kapsam.................................................................................... 168

2.3.8.3. Karaya Oturmuş Gemiye Verilen Karmaşık

Kurtarma Hizmetleri.....................................................................171

2.3.8.3. A) Kurtarma Konusu Değerlerin Tamamını Bir

Bütün Olarak Hedef Alan Kurtarma Çalışmaları............171

2.3.8.3. B) Kurtarmaya Konu Olabilecek Değerlerin

Birbirlerinden Ayrı Olarak ve Birinin

Kurtarılmasının Diğerinin Kurtarılması

Bakımından Herhangi Bir Etkisi Olmayacak

Şekilde Kurtarılmaları ...........................................................171

2.3.8.3. C) Birlikte Sefere Çıkmış Olan Değerlerin

Tamamını veya Mümkün Olan En Fazla Kısmını

Kurtarmayı Hedef Tutan, Ancak Tek Bir Hamlede

Değil, Fakat Bir Dizi Oluşturacak Şekilde Kısım

Kısım Gerçekleştirilen Kurtarmalar.................................. 172

2.3.8.4. İngiliz Mahkeme Kararlarından Örnekler:..................... 173

2.3.9. Kural IX- Yük, Gemi Malzemeleri ve Kumanyanın Yakıt

Olarak Kullanılması..............................................................................176

2.3.9.1. Tarihi Gelişim .........................................................................176

2.3.9.2. Kapsam .................................................................................... 177

2.3.10. Kural X- Barınma Limanındaki Giderler V.B.......................... 180

2.3.10.1. Tarihi Gelişim ..................................................................... 182

2.3.10.1. A) Kural X (a) ................................................................ 182

2.3.10.1. B) Kural X (b) ............................................................... 183

2.3.10.1. C) Kural X (c) ............................................................... 185

2.3.10.1. D) YAK Kural X (d) (Barınma Müşterek

Avaryasında İkame Masrafı) ............................................... 186

2.3.10.2. Tanım .................................................................................... 186xiii

2.3.10.3. Barınma Müşterek Avaryasının Kural X

Gereğince Muhtelif Masraflar Bakımından Kapsamı ......... 190

2.3.10.3. A) Barınma Limanına Giriş ve Çıkış Masrafları . 190

2.3.10.3. B) Barınma Liman veya Yerinin Kapsamının

Genişletilmesi.......................................................................... 192

2.3.10.3. C) C) Yük Yakıt veya Kumanyayı Boşaltmak

veya Gemi İçinde Elden Geçirmek Amacıyla

Yapılan Masraflar ................................................................... 195

2.3.10.3. D) Yolculukta Yerlerinden Oynamış Olan

Yüklerin Yeniden İstif Edilmesi Masrafları ..................... 199

2.3.10.3. E) Yük Yakıt ve Kumanyanın Sigorta da Dahil

Depo Giderleri ile Tekrar Yükleme ve İstif Masrafları..200

2.3.11. Kural XI- Gemi Adamlarının Ücret ve Bakım

Masrafları ile Barınma Limanına Girme ve Bu Limandaki

Diğer Masraflar.....................................................................................203

2.3.11.1. Tarihi Gelişim ......................................................................204

2.3.11.1. A) Kural XI (a) ..............................................................205

2.3.11.1. B) Kural XI (b)...............................................................206

2.3.11.1. C) Kural XI (c)...............................................................206

2.3.11.1. D) Kural XI (d) .............................................................208

2.3.11.2. Kapsam ..................................................................................209

2.3.11.2. A) Barınma Dolayısıyla Uzayan Yolculukta

Gemi Adamlarının Ücret ve Bakım Masrafları ..............209

2.3.11.2. B) Barınma Dolayısıyla Uzayan Yolculukta

Tüketilen Yakıt ve Kumanya Masrafları............................211

2.3.11.2. C) Ek Durma Devresindeki Liman Ücretleri ....... 213

2.3.11.2. D) Gemideki Hasarın Yolculuk Sırasında

Meydana Gelmiş Olması Hali .............................................214

2.3.11.2. E) Belirli Hallerde Boşaltmanın Bittiği

Tarihe Kadar Olan Yakıt, Kumanya ve Liman

Masraflarının Müşterek Avarya Sayılması....................... 215xiv

2.3.11.2. F) Belirli Şartlarda Çevre Zararlarını Önlemek

ve Azaltmakla İlgili Tedbirlerin Müşterek Avarya

Sayılması .................................................................................. 215

2.3.11.2. G) 1994 YAK Düzenlemesinde Durum ve

2004 YAK ile Karşılaştırma................................................. 215

2.3.12. Kural XII- Boşaltmada Yüke Gelen Zarar V.S. ....................... 218

2.3.12.1. Tarihi Gelişim ..................................................................... 218

2.3.12.2. Kapsam.................................................................................. 219

2.3.13. Yak Kural XIII - Tamir Tutarlarından İndirilecek YeniEski Farkları ..........................................................................................222

2.3.13.1. Tarihi Gelişim......................................................................223

2.3.13.2. Kapsam .................................................................................223

2.3.14. YAK Kural XIV- Geçici Tamirler...............................................224

2.3.14.1. Tarihi Gelişim ......................................................................225

2.3.14.2. Kapsam ..................................................................................225

2.3.14.2. A) Geminin Yükleme, Ara veya Barınma

Limanında Müşterek Selamet Uğruna Geçici

Tamiri (YAK Kural XIV (A))..............................................226

2.3.14.2. B) Müşterek Avaryadan Doğan Hasarların

Yükleme, Ara veya Barınma Limanında Geçici Tamiri 227

2.4. Müşterek Avarya Paylaşımı ile İlgili Hükümler .................................230

2.4.1. Kural XV- Navlun Kaybı ................................................................230

2.4.1.1. Tarihi Gelişim ........................................................................230

2.4.1.2. Kapsam..................................................................................... 231

2.4.1.3. Feda Edilen Yükler Yerine Başka Yük Alınması Hali....236

2.4.2. Kural XVI- Fedakârlık Sonucunda Zayi Olan veya

Hasara Uğrayan Yük İçin Müşterek Avaryaya Kabul

Edilecek Tutar....................................................................................... 237

2.4.2.1. Tarihi Gelişim ........................................................................ 237

2.4.2.2. Kapsam ....................................................................................240

2.4.2.3. Müşterek Deniz Sergüzeştinin Varma Limanından

Önce Sona Ermesi ........................................................................245xv

2.4.3. Kural XVII – Paylaşmaya Katılan Değerler ..............................247

2.4.3.1. Tarihî Gelişim ........................................................................248

2.4.3.2. Kapsam ....................................................................................249

2.4.4. Kural XVIII – Gemiye Gelen Zarar............................................. 252

2.4.4.1. Tarihi Gelişim ........................................................................ 253

2.4.4.2. Kapsam..................................................................................... 253

2.4.5. Kural XIX- Bildirilmemiş veya Yanlış Bildirilmiş Yükler .....256

2.4.5.1. Tarihi Gelişim ....................................................................... 257

2.4.5.2. Kapsam .................................................................................... 257

2.4.6. Kural XX- Para Avansları .............................................................. 259

2.4.6.1. Tarihi Gelişim ........................................................................ 259

2.4.6.2. Kapsam ....................................................................................260

2.4.6.2. A) Para Avansları ............................................................260

2.4.6.2. B) Müşterek Avarya Masraflarının

Sigortalanması Amacıyla Yapılan Harcamalar................ 262

2.4.7. Kural XXI- Müşterek Avaryaya Giren Zararlar İçin Faiz........263

2.4.7.1. Tarihi Gelişim.........................................................................263

2.4.7.2. Kapsamı ...................................................................................264

2.4.8. Kural XXII- Depo Edilen Paralarla İlgili İşlemler................... 267

2.4.8.1. Tarihi Gelişim ........................................................................268

2.4.8.2. Kapsam ....................................................................................268

2.4.9. Kural XXIII- Müşterek Avarya Paylaşmasında Zamanaşımı 270

Üçüncü Bölüm

DİSPEÇ

3.1. Tanım ............................................................................................................ 273

3.2. Dispeçin Yapılacağı Yer ............................................................................ 273

3.3. Dispeççi ....................................................................................................... 274

3.4. Dispeçi Yaptırma Yükümlülüğü.............................................................. 274

3.5. Dispeç Raporu............................................................................................. 275xvi

3.5.1. Dispeç Raporunun Hazırlanması................................................. 275

3.5.2. Dispeç Raporunun Kısımları........................................................ 276

3.5.3. Dispeç Raporunun Mahiyeti ve Hükmü ................................... 278

3.5.4. Dispeç Raporunun Sigortacı Bakımından Önemi...................282

3.5.5. Dispeç Raporu Örneği (1994 Yak Uyarınca) ...........................285

3.5.5.1. Olay ...........................................................................................285

3.5.5.2. Alacaklı Masa ........................................................................286

3.5.5.3. Borçlu Masa ...........................................................................288

3.5.5.4. Müşterek Avarya Garame Oranı........................................289

Dördüncü Bölüm

2011 TARİHLİ (YENİ) TÜRK TİCARET

KANUNU'NDA MÜŞTEREK AVARYA

4.1. Madde 1070 fk.1 (Donatma İştirakinde Gemi Müdürünün

Temsil Yetkisinin Kapsamı) ..................................................................... 294

4.2. Madde 1115 (Kaptanın Müşterek Avarya Halinde Eşya

Üzerinde Tasarruf Yetkisi)....................................................................... 295

4.3. Madde 1116 (Kaptanın Müşterek Avarya Hali Dışında Eşya

Üzerinde Tasarruf Yetkisi)....................................................................... 296

4.4. Madde 1148 fk.2 (Kaptanın Bilgisi Dahilinde Tehlikeli

Eşya Yüklenmiş Olması Durumunda Müşterek Avarya

Hükümlerinin Saklı Olması).................................................................... 297

4.5. Madde 1181 (Taşıyanın Denizde Kurtarmadan Kaynaklanan

Zararlardan Müşterek Avarya Hali Hariç Sorumlu Olmaması) ...... 298

4.6. Madde 1196 fk.3 (Gemiciliğin Olağan ve Olağanüstü

Giderlerinin Taşıyana Ait Olacağı Kuralının Müşterek Avarya

Halinde Geçerli Olmaması) .....................................................................299

4.7. Madde 1199 fk.3 (Müşterek Avarya Dolayısıyla Feda Edilen

Yüke Ait Navlun İçin Ödenecek Garame Payları)...............................300

4.8. Madde 1201 fk.3 (Müşterek Avarya Alacakları İçin Taşıyanın

Eşyanın Tümü Üzerinde Hapis Hakkı Kullanabilmesi) ................... 301xvii

4.9. Madde 1211 fk.2 (Yolculuk Başladıktan Sonra Geminin Zayi

Olması Halinde Kaptanın Müşterek Avarya Garame Payı

Ödenmedikçe Eşyayı Elden Çıkarmamak Yükümlülüğü)................302

4.10. Madde 1244 fk.2 (Emredici Düzenlemenin Konişmentoya

Müşterek Avaryaya İlişkin Kayıt Konmasını Engellememesi)......... 303

4.11. Madde 1272 (Müşterek Avaryanın Tanımı)...................................... 305

4.12. Madde 1273 (Uygulanacak Kurallar)..................................................307

4.13. Madde 1274 (Garame Paylarının Borçluları) ...........