Medeni Kanunun 23. Maddesi Kapsamında Kişilik Hakkının Sözleşme Özgürlüğüne Etkisi

Dr. Nil KARABAĞ BULUT

İÇİNDEKİLER
DANIŞMANIN ÖNSÖZÜXI

YAZARIN ÖNSÖZÜXV

İÇİNDEKİLERXIX

KISALTMA CETVELİXXVII

GİRİŞ1

Birinci Bölüm Sözleşme Özgürlüğünün Sınırı Olarak TBK

m 27

A- Sözleşme Özgürlüğü3

B- Sözleşmenin İçeriğini Belirleme ve Düzenleme Özgürlüğünün

Sınırları9

1- TBK m 26 ve 27 Hükümlerinin Önceki BK m 19 ve 20 Hükümleri ile Karşılaştırılması ve Değerlendirilmesi9

2- Emredici Hüküm16

a- Emredici Hüküm Kavramı16

b- Yasaklayıcı Hüküm Kavramı22

(1)- Sözleşmenin İçeriği veya Yöneldiği Amaç İtibariyle Yasaklayıcı Hükmü İhlal Etmesi25

(2)- Sözleşmenin Kuruluş Aşamasındaki Koşullar İtibariyle Yasaklayıcı Hükmü İhlal Etmesi26

(3)- Sözleşmenin Tarafları İtibariyle Yasaklayıcı

Hükmü İhlal Etmesi27

c- Emredici Hüküm- Yasaklayıcı Hüküm Ayrımının

Değerlendirilmesi32

d- Emredici Hükme Aykırılık33

e- Kamu Düzeni38

(1)- Kamu Düzeni Kavramının İçeriğinin Tayini38

i- Kavramın İçeriği Bakımından Öğretide İleri Sürülen Görüşler39

ii- Kamu Düzeni Kavramının İçeriği Bakımından İleri Sürülen Görüşlerin Değerlendirilmesi45

(2)- Kamu Düzenine Aykırılık50

f- Kişilik Hakkı56

(1)- Kişilik Hakkı Kavramı56

(2)- Kişilik Hakkının İhlali61

3- Ahlâka Aykırılık63

a- Ahlâka Aykırılık Kavramının İçeriğinin Tayini63

b- Ahlâka Aykırılık Halleri 74

İkinci Bölüm MK m 23/11 Anlamında Kişi Özgürlüğü ve Bu Özgürlüğün Hukuka ya da Ahlaka Aykırı Olarak Sınırlandırıldığı Haller

A- Kişiliğin Hukuki İşlemler Karşısında Korunması85

B- Medeni Kanun m 23 Hükmünün Uygulama Alanı88

1- Hukuki İşlemler Bakımından88

2- Hüküm Kapsamında Korunan Kişiler Bakımından89

C- MK m 23 Hükmünün Birinci ve İkinci Fıkrasının Koruduğu

Değerlerin Ayırt Edilmesi92

D- MK m 23/1 Hükmünün Koruduğu Değerler95

1- Bucher Tarafından Savunulan Görüş96

2- Jâggi Tarafından Savunulan Görüş98

3- Görüşlerin Değerlendirilmesi100

4- Görüşümüz102

E - MK m 23/1' de Yer Alan Temel Prensibi Yansıtan Hükümler110

1- Medeni Kanunun Kişiler Hukuku Kitabında Yer Alan Özel Hükümler110

2- Medeni Kanunun Aile Hukuku Kitabında Yer Alan Özel Hükümler111

F- MK m 23/11 Hükmünün Koruduğu Değerler113

1- MK m 23/11 Hükmünün Amacı113

a- Kişinin Özgürlüklerinden Vazgeçmesi117

(1)- Hâkim Görüş117

(2)- Hâkim Görüşün Değerlendirilmesi120

b- Kişi Özgürlüğünün Hukuka veya Ahlaka Aykırı Olarak

Sınırlandırılması124

2- MK m 23/11 Hükmünün TBK m 27/1 Hükmüyle Olan İlişkisi127

G- MK m 23/11 Hükmü Uygulaması Bakımından Önem Arz

Eden Hükümler132

1- Eşya Hukukunda Yer Alan Özel Hükümler132

2- Borçlar Kanununda Yer Alan Özel Hükümler136

a- Temsil Yetkisinin Sınırlandırılması veya Kaldırılması

Hakkından Feragat Edilememesi136

b- Satış İlişkisi Doğuran Hakların Süresi Bakımından

Getirilen Sınırlama142

c- Konut ve Çatılı İşyeri Kiralarında Sözleşmenin Sona

Ermesine İlişkin TBK m 347 Hükmü144

d- Hizmet Sözleşmesi Kısmında Yer Alan Özel Hükümler150

e- Vekâlet Sözleşmesinin Sona Erdirilmesine îlişkin TBK

m 512 Hükmü154

(1)- Vekâlet Sözleşmesinin Sona Ermesine İlişkin TBK m 512 Hükmünün Kişiliğin Korunması Alanındaki Rolü156

(2)- Hükme Aykırı Sözleşmelerin Geçerliliği Sorunu162

f- Kefaletin Gerçek Kişiler Bakımından Yürürlükte

Kalacağı Azami Süreyi Belirleyen TBK m 598 Hükmü168

g- Adi Ortaklığın Sona Ermesine İlişkin TBK m 640

Hükmü170

H- MK m 23/11 Anlamında Kişi Özgürlüğünün Sınırlandırılması 177

1- Verme Borçlarının Kişi Özgürlüğünü Sınırlandırması Sorunu 180

2- Ceza Koşulunun Miktarının MK m 23/11 Çerçevesinde

Değerlendirilmesi Sorunu188

a- Genel Olarak188

b- Tacirler Bakımından Kararlaştırılan Ceza Miktarının

İndirilmesi195

3 - Gelecekteki Alacakların Toptan Temlikinin Ekonomik

Özgürlüğü Sınırlaması Sorunu206

a- Gelecekteki Alacakların Toptan Temliki206

b- Gelecekteki Alacakların Toptan Temlikinin MK m

23/11 Hükmüyle Denetlenmesi216

I- Kişi Özgürlüğünün İhlalinin Somutlaştırılması Bakımından

Başvurulabilecek Unsurların Belirlenmesi222

1- Sözleşme Süresinin ve Buna Bağlı Olarak MK m 23/

II Hükmünün Belirli ve Belirsiz Süreli Sözleşmeler Bakımından Arz Ettiği Önem229

2- Sözleşme Süresinin MK m 23/11 Hükmünün Somutlaştırılmasındaki Etkisi Bakımından İleri Sürülen

Görüşlerin Değerlendirilmesi236

a- Spiro'nun Sözleşmelerin Devam Edeceği Üst Sürelerin

Önceden Belirlenmesi Yönündeki Görüşü236

b- Spiro tarafından belirlenen kriterler238

(1)- Konusunu Borçlunun İş Gücünün Oluşturduğu Sözleşmeler240

(2)- Borçlunun Kendi Hâkimiyet Alanı Dışında ve İradesinden Bağımsız Olarak Gerçekleşen Bir

Riskin Sonuçlarını Üstlendiği Sözleşmeler242

(3)- Konusunu Malvarlığı Değerinin Oluşturduğu Sözleşmeler243

(4)- Olumsuz Edim Yükümlülükleri İçeren Sözleşmeler244

(5)- Alacaklının Yaşamı Boyunca Süreceği Kararlaştırılan Sözleşmeler246

(6)- Tüzel Kişiliğe Katılmayı Sağlayan Sözleşmeler248

c- Sözleşme Süresinin Bütünüyle Somut Olayın Özellikleri Çerçevesinde Değerlendirilmesi

Gerektiğine İlişkin Görüş249

d- Görüşlerin Değerlendirilmesi 254

3- Sonsuz Süreli Sözleşmeler257

J- Ekonomik Özgürlüğün İhlali Bakımından MK m 23/11

Hükmünün Somutlaştırılmasında Dikkate Alınacak Unsurlar265

1- Sözleşmedeki Süre Unsuru265

2- Edim Yükümlülüğünün Kişi Özgürlüğüne Etkisi270

a- Genel Olarak270

b- Sözleşmenin Kişi Özgürlüğüne Getirdiği Sınırlamanın

Kapsamı273

c- Bağımlılık Unsuru281

d- Sözleşmenin Konusunu Kişiliğe Yakın Değerlerin

Oluşturması284

e- Olumsuz Edim Yükümlülüğünün Kişi Özgürlüğüne

Etkisi286

3- Sözleşmenin Borçluya Sağlayacağı Faydaların Kişi Özgürlüğüne Getirilen Sınırlamaya Etkisi290

4- Alacaklının Kişi Özgürlüğünü Sınırlayan Edimin İfasında Sözleşme İlişkisinin Amacına Uygun Bir Menfaatinin Olması 295 a- Genel Olarak295

b- Sözleşme Süresinin veya Feshi İhbar Süresinin Kısa

Olması308

c- Bir Takım Hakların Varlıkları veya İçerikleri

Bakımından Taraflar Arasında Eşitsizlik Yaratılmış Olması315

5- Sözleşmenin Bir Takım Unsurlarının Daha Sonra Belirlenmesine Yönelik Anlaşmalar317

6- Sözleşmenin Bir Takım Unsurlarının Sınırlandırılmamış Olması Dolayısıyla Kişinin Üstlendiği Sorumluluğun

Sınırlarının Öngörülememesi325

a- Kefalet Sözleşmesi Bakımından325

b- İpotek Bakımından334

c- Taşınır Rehni Bakımından343

d- Gelecekteki Alacakların Toptan Temliki Bakımından345

7- Sözleşmeden Doğan Yükümlülüğün İhlali Halinde Uygulanacak Olan Yaptırım349

8- Söz Konusu Unsurların Rolü350

Üçüncü Bölüm Kişiliğin İhlali Dolayısıyla Uygulanacak Yaptırım

A- Genel Olarak353

1- Kesin Hükümsüzlük354

2- Kısmi Hükümsüzlük359

a- Genel Olarak359

b- Kısmi Hükümsüzlüğün Şartları360

(1)- Genel Olarak360

(2)- “Sözleşmenin Bir Kısmının Hükümsüz Olması”

Kavramı365

(3)- Tarafların Farazi İradelerinin Tespiti367

c- Kısmi Hükümsüzlüğün Kanunda İfade Edilmeyen Türleri 375

(1)- Değiştirilmiş Kısmi Hükümsüzlük375

(2)- Genişletilmiş Kısmi Hükümsüzlük392

B- Kişiliğin İhlali Halinde Uygulanacak Yaptırıma Dair Görüşler395

1- Genel Olarak395

2- Kişilik Hakkına Aykırı Sözleşmenin Tabi Olacağı Yaptırımın MK m 23'ün Anlam ve Amacından Çıktığına

Dair Görüş 396

a- Kişinin Üzerinde Tasarruf Edemeyeceği Değerleri Konu Edinen Hukuki İşlemler Bakımından Söz Konusu

Olan Yaptırım396

b- Kişi Özgürlüğünü Hukuka veya Ahlaka Aykırı

Sınırlayan Hukuki İşlemler Bakımından Söz Konusu Olan Yaptırım398

(1)- Kişi Özgürlüğünü Aşırı Sınırlayan Hukuki İşlemlerin Tabi Olacağı Yaptırımın Arz Etmesi Gereken Farklılıklar398

(2)- Kişi Özgürlüğünü Aşırı Sınırlayan Hukuki İşlemlerin Tabi Olacağı Yaptırım Olarak: Fesih

Hakkı ve Defi Hakkı402

3- Kişi Özgürlüğünü İhlal Eden Sözleşmeye İçeriği Değiştirilmiş Kesin Hükümsüzlük Yaptırımının

Uygulanacağı Yönündeki Görüşler407

a- Esnek Hükümsüzlük Teorisi407

b- Sınırlı Esnek Hükümsüzlük Teorisi410

c- Bireysel Korumayı Hedefleyen Emredici Hükümlerin

İhlali Halinde Kesin Hükümsüzlük Yaptırımının İçeriğinin Daima Değiştirileceğine Dair Görüş413

C- Görüşlerin Değerlendirilmesi421

1- MK m 23 Hükmüne Uygulanacak Olan Yaptırımın

Hukuki Dayanağı421

2- MK m 23 Hükmünün Birinci ve İkinci Fıkralarına Farklı Yaptırımların Uygulanması Sorunu428

3- Kişi Özgürlüğünü Hukuk Düzeninin İzin Verdiği Ölçüyü Aşar Nitelikte Sınırlayan Hukuki İşlemlerin Tabi Olacağı

Yaptırım 432

a- Genel Olarak 432

b- Kişi Özgürlüğü Sınırlanan Borçlunun Sözleşmeyle Bağlı Kalma Yönündeki İradesinin Kesin

Hükümsüzlüğün İleri Sürülmesine Etkisi 432

c- Kesin Hükümsüzlüğün İleriye Yönelik Sonuç Doğurması 440 d- Kişi Özgürlüğüne Getirilen Sınırlamanın Ahlaka

Aykırı Olup Olmadığının Tespitinde Dikkate Alınacak An441 e- Kişi Özgürlüğüne Getirilen Aşırı Sınırlamanın Kısmi

Hükümsüzlük Çerçevesinde Giderilmesi 445

SONUÇ 457

KAYNAKÇA 473