^{Uluslararası Boyutuyla}İşkence Suçu

Uluslararası Boyutuyla

İşkence Suçu

- İşkence Kavramı, İşkencenin Amacı, Tarihçesi Ve Uluslararası Belgelerdeki Yeri İle Korunma Mekanizmaları

- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde İşkence Yasağı

- Türk Ve Karşılaştırmalı Ceza Hukukunda İşkence Suçu



İÇİNDEKİLER



Birinci Bölüm

İŞKENCE KAVRAMI, İŞKENCENİN AMACI,

TARİHÇESİ VE ULUSLARASI BELGELERDEKİ YERİ İLE

KORUMA MEKANİZMALARI



29



34



I. İŞKENCENİN FONKSİYONU 34

II. İŞKENCE LEHİNE ÖNE SÜRÜLEN GÖRÜŞLER 36

III. İŞKENCE ALEYHİNE ÖNE SÜRÜLEN GÖRÜŞLER 37



41



I. GENEL OLARAK 41

II. BATI’DA 43

III. TÜRKİYE’DE 50



§4. İŞKENCENİN ULUSLARARASI BELGELERDEKİ YERİ VE KORUMA MEKANİZMALARI 57



I. İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN ORTAYA ÇIKIŞI 57

II. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRİSİ 63

III. KİŞİSEL VE SİYASAL HAKLAR ULUSLARARASI SÖZLEŞMESİ 64

A. Tarihçe ve Kapsam 64

B. İnsan Hakları Komitesi 65

1. Kuruluşu 65

2. Yetkileri 66

IV. İŞKENCEYE VE DİĞER ZALİMANE, İNSANLIK DIŞI VEYA ONUR KIRICI MUAMELE VEYA CEZAYA KARŞI BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SÖZLEŞMESİ 70

A. Sözleşmenin Ortaya Çıkış Süreci 70

B. 1984 BM İşkence Sözleşmesi 71

1. Kapsamı 71

2. İşkenceye Karşı Komite 77

a. Kuruluşu 77

b. Yetkileri 77

ba. Genel Denetim Yetkisi (md. 19) 78

bb. Soruşturma Yetkisi (md. 20) 79

bc. Devlet Başvurusu (md. 21) ve Bireysel Başvuru (md. 22) 80

bd. Yetkilerin Değerlendirilmesi 81

3. Sözleşmeye Ek Seçimlik Protokol 84

V. İŞKENCENİN VE İNSANLIK DIŞI VEYA ONUR KIRICI MUAMELE VE CEZANIN ÖNLENMESİ İÇİN AVRUPA SÖZLEŞMESİ 85

A. Sözleşmenin Amacı ve Kapsamı 85

B. İşkencenin Önlenmesi Komitesi 86

1. Amacı 86

2. Oluşumu 87

3. Görev ve Yetkileri 8 8

4. Komitenin Görevinin Değerlendirilmesi 93

5. 1987 Sözleşmesi ve İşkencenin Önlenmesi Komitesi ile Diğer Uluslararası Belge ve Organlar Arasındaki İlişki 95

VI. ÖZGÜRLÜĞÜNDEN YOKSUN BIRAKILAN KİŞİLERE İLİŞKİN BELGELER 95

A. Genel Olarak 95

B. Mahpuslara İlişkin Belgeler 96

C. Özgürlüğünden Herhangi Bir Şekilde Yoksun Bırakılmış Kimselerin Tümü Açısından Geçerli Olan Belgeler 98

VII. İNSANCIL HUKUK VE ULUSLARARASI CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN BELGELER 101

A. İnsancıl Hukuka Dair Belgeler 101

1. Genel Olarak 101

2. Silahlı Çatışmalar Hukukuna Dair Araçlar 103

a. Genel Olarak 103

b. Cenevre Sözleşmeleri 104

c. Savaş Hukukuna Dair Diğer Araçlar 108

3. İnsancıl Hukuka Uyumun Sağlanması 109

a. Genel Olarak 109

b. Uluslararası Kızıl Haç Komitesi 109

B. Uluslararası Ceza Mahkemeleri 110

1. Nürnberg ve Tokyo Asker Ceza Mahkemeleri 111

2. Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi 111

3. Rwanda (Ruanda) Uluslararası Ceza Mahkemesi 114

4. Uluslararası Ceza Divanı 114

VIII. ULUSLARARASI ÖRGÜTLER BÜNYESİNDEKİ DİĞER BELGE VE ARAÇLAR 116

A. Birleşmiş Milletler Örgütü Bünyesindeki Diğer Belge ve Araçlar 116

1. İşkence Yasağının Dolaylı Olarak Düzenlendiği Belgeler 116

2. İnsan Haklarını Koruma Mekanizmaları 122

a. BM İnsan Hakları Komisyonu/Konseyi ve BM İnsan Haklarının Korunması ve İlerletilmesi Alt Komisyonu 123

aa. 1235 Usulü 125

ab. 1503 Usulü 126

b. BM İşkence Özel Raportörü 128

c. BM İşkence Mağdurları Gönüllü Fonu 129

B. Avrupa Konseyi Bünyesindeki Diğer Araçlar 130

C. Avrupa Birliği Bünyesindeki Araçlar 131

1. Birlik Bünyesinde Temel Hakların Korunması 131

2. Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı 133

3. Konuyla İlgili Tüzükler 138

D. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı 139

E. Amerika Kıtasına Ait Araçlar 141

1. Amerikan İnsan Hakları ve Ödevleri Bildirisi 141

2. Amerikan İnsan Hakları Komisyonu 142

3. İnsan Hakları Amerikan Sözleşmesi 143

a. Kapsamı 144

b. Amerikan İnsan Hakları Mahkemesi 144

4. İşkencenin Önlenmesi ve Cezalandırılması Hakkında Amerikan Devletleri Arası Sözleşme 146

F. Afrika Kıtasına Ait Araçlar 148

1. Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı 148

2. Afrika İnsan ve Halkların Hakları Komisyonu 148

a. Oluşumu 148

b. Görev ve Yetkileri 149

3. Afrika İnsan ve Halkların Hakları Mahkemesi 152

G. İslam-Arap Dünyasındaki Araçlar 153

1. İnsan Haklarına Dair Arap Şartı 153

2. İnsan Hakları Evrensel İslam Beyannamesi 155



İkinci Bölüm

AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNDE

İŞKENCE YASAĞI



1. AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ SİSTEMİ 157



160



I. İŞKENCE YASAĞININ HUKUKİ NİTELİĞİ 160

II. ÜÇÜNCÜ MADDEDEKİ KAVRAMLAR 169

A. Hazırlık Çalışmaları 169

B. İşkence Kavramı 169

C. İnsanlık Dışı Ceza veya Muamele Kavramı 170

D. Küçük Düşürücü Muamele 171

E. Değerlendirme 172

III. MADDENİN UYGULANMA KRİTERLERİ 175

A. Asgar Eşik 175

B. Özel Kişilerce İşlenen ya da Münferit Nitelikli Davranışların Devlete İsnat Edilmesi 177

C. İspat Derecesi ve Yükü 179

D. Üçüncü Madde ile Diğer Maddeler Arasındaki İlişki 182

IV. KRİTERLERİ UYGULAMADAKİ TARTIŞMALAR 183

A. İrlanda/Birleşik Krallık Davasına Yol Açan Olaylar 183

B. AİHM’nin Değerlendirmesi 184

C. Tartışmalar 185

D. Sonuç 189



190



I. HAPİS CEZASI VE İNFAZ SÜRECİ 190

A. Hapis Cezası 191

B. İnfaz Koşulları 195

1. Tecrit 195

2. Hapishane Koşulları ve Sağlık Hizmeti Sunma Yükümlülüğü 198

C. AİHS Üçüncü Madde ile Mahpuslara İlişkin Uluslararası Belgeler Arasındaki İlişki 202

II. ÖLÜM CEZASI 202

A. Bir Ceza Türü Olarak Ölüm Cezasının Üçüncü Madde Karşısında Durumu 203

B. Cezaya Hükmedilme veya Cezanın İnfaz Tarzı Bakımından Sorunlar 206

III. VÜCUT BÜTÜNLÜĞÜNÜ İHLAL EDEN (BEDENSEL) CEZALAR 212

IV. YAKALAMA VE GÖZALTI SIRASINDAKİ KOLLUK DAVRANIŞLARI 214

A. Genel Olarak 214

B. İspat Yükü 217

C. Gözaltında Kayıp 222

V. SUÇLULARIN İADESİ, SINIR DIŞI EDİLMESİ VE İLTİCAYA İLİŞKİN SORUNLAR 224

A. Genel Olarak 224

B. İade 226

C. Sınır Dışı Etme ve İltica 229

D. Ortak İlkeler 234

1. Gerçek Risk Kavramı 236

2. Esaslı (Önemli) Sebepler (Temeller) 239

E. Geçici Önlemler 241

F. Üçüncü Madde ile Mültecilere İlişkin Uluslararası Belgeler Arasındaki İlişki 243

VI. ÜLKEYE KABUL VE GÖÇ 243

VII. DİĞER SOMUT İHLÂL ŞEKİLLERİ 245

A. Açlık Grevleri 245

B. Sosyo-Ekonomik Koşullar 256

C. Belirli Bir İhlal Sınıfına Dahil Edilemeyecek Durumlar 259



§4. AİHM İÇTİHATLARINDAN KONUYLA İLGİLİ ÖRNEKLER 262



I. AKSOY/TÜRKİYE (18.12.1996) 266

III. ÇİÇEK/TÜRKİYE (27.2.2001) 267

IV. HİLAL/BİRLEŞİK KRALLIK (6.3.2001) 268

V. DOUGOZ/YUNANİSTAN (6.3.2001) 269



Üçüncü Bölüm

TÜRK VE KARŞILAŞTIRMALI CEZA HUKUKUNDA

İŞKENCE SUÇU



§1. GENEL AÇIKLAMA 273



§2. TÜRK CEZA HUKUKUNDAN İŞKENCE SUÇUNUN TARİHÇESİ 276



§3. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA İŞKENCE VE BENZERİ SUÇ TİPLERİNİN DÜZENLENİŞİ 282



I. GENEL OLARAK 282

II. İSPANYA 285

III. ALMANYA 288

IV. FRANSA 291

V. İTALYA 29 5

VI. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ 301

VII. DİĞER DEVLETLER 308

A. Arjantin 308

B. Avusturya 310

C. Birleşik Krallık 311

D. Ermenistan 312

E. Finlandiya 313

F. Hollanda 314

G. İsveç 314

H. İsviçre 315

İ. Kolombiya 316

J. Meksika 317

K. Özbekistan 317

L. Paraguay 317

M. Peru 319

N. Polonya 319

O. Romanya 320

P. Sırp Cumhuriyeti ve Sırbistan 320

Q. Ukrayna 322

R. Venezüela 323



§4. TÜRK CEZA HUKUKUNDA İŞKENCEYE BENZER SUÇ TİPLERİ 323



I. ETCK BAKIMINDAN 323

A. Keyfi Muamele Etmek Suçu (ETCK md. 228/1) 324

B. Sert Muamele Etmek Suçu (ETCK md. 228/2) 324

C. Kötü Muamelede Bulunma Suçu (ETCK md. 245) 325

D. Kasten Müessir Fiil Suçu (ETCK md. 456) 326

II. YTCK BAKIMINDAN 327

A. Eziyet Suçu (YTCK md. 96) 327

1. Genel Olarak 327

2. Eziyet Suçunun Unsurları ve İşkenceden Farkı 328

3. Eziyet Suçunun Benzer Diğer Suç Tiplerinden Farkı 339

a. Genel Açıklama 339

b. Aynı Konutta Yaşayanların Birbirine Kötü Muamelesi (YTCK md. 232/1) 340

c. Disiplin Yetkisinin Kötüye Kullanılması Suçu (YTCK md. 232/2) 343

d. Aile Hukukundan Kaynaklanan Yükümlülüğün İhlâli (YTCK md. 233/1) 345

B. Kasten Yaralama Suçu (YTCK md. 86) 345

C. Zor Kullanma Yetkisine İlişkin Sınırın Aşılması (YTCK md. 256) 347



§5. KORUNAN HUKUKİ YARAR 348



I. GENEL OLARAK 348

II. TCK İLE KORUNAN HUKUKÎ YARAR 350

A. İnsan Onuru (Haysiyeti) 350

B. Kişi Bütünlüğü 352

C. Adliye 355

D. Kamu İdaresinin Güvenilirliği ve İşleyişi 358



§6. FAİL-MAĞDUR 360



I. FAİL 360

A. Genel Olarak 360

B. ETCK Bakımından 362

C. YTCK Bakımından 367

II. MAĞDUR 376

§7. SUÇUN UNSURLARI 380

I. GENEL AÇIKLAMALAR 380

II. KANUNİ UNSUR 381

III. MADDî UNSUR 382

A. Genel Açıklamalar 382

B. İnsan Onuruna Aykırılık 389

C. Bedensel veya Ruhsal Yönden Acı Çekme 391

D. Algılama veya İrade Yeteneğinin Etkilenmesi 394

E. Mağdurun Aşağılanması 397

F. Davranışın Belirli Bir Ağırlık Düzeyine Varması Kriteri 399

G. İşkencenin Sistematik Olma ya da Süreklilik Unsuru 411

H. İşkence Suçunun Delil Yasaklarıyla İlişkisi 416

1. Genel Olarak 416

2. Delil Yasakları Kavramı 417

a. Anlam ve İşlevi 417

b. Yasak İfade Alma/Sorgu Usulleri 423

ba. Genel Olarak 423

bb. Kötü Davranma 426

bc. İlaç Verme 427

bd. Aldatma 430

be. Cebir 431

bf. Tehdit 432

bg. Bazı Araçları Kullanma 433

bh. Kanuna Aykırı Yarar Vaad Etme 436

c. Yasak İfade Alma/Sorgu Usulleri ile İşkence Suçu Arasındaki İlişki 438

IV. HUKUKA AYKIRILIK UNSURU 445

A. Genel Olarak 445

B. Görevin İfası 447

C. Meşru Savunma 454

D. Zorunluluk (Iztırar) Hali 455

E. Hakkın Kullanılması ve İlgilinin Rızası 465

V. MANEVİ UNSUR (KUSURLULUK) 467



§8. SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ BİÇİMLERİ 475



I. TEŞEBBÜS 475

II. İŞTİRAK 479

III. İÇTİMA 483

A. Görünüşte İçtima 485

B. Bileşik Suç 485

C. Zincirleme Suç 486

D. Fikrî İçtima 489



§9. YAPTIRIM VE SUÇUN NİTELİKLİ HALLERİ 493



I. ETCK BAKIMINDAN 494

II. YTCK BAKIMINDAN 499

A. İşkence Suçunun Yaptırımı ve Temel Cezanın Belirlenmesi 499

B. Cezanın Arttırılmasını Gerektiren Nitelikli Haller 503

1. Suçun Çocuğa ya da Beden veya Ruh Bakımından Kendisini Savunamayacak Durumda Bulunan Kişiye ya da Gebe Kadına Karşı İşlenmesi 504

2. Suçun Avukata ya da Kamu Görevlisine Karşı Görevi Dolayısıyla İşlenmesi 505

3. Fiilin Cinsel Yönden Taciz Şeklinde Gerçekleşmesi 506

4. Fiilin, Mağdurun Duyularından veya Organlarından Birinin İşlevinin Sürekli Zayıflamasına Neden Olması 507

5. Fiilin, Mağdurun Konuşmasında Sürekli Zorluğa Yol Açması 508

6. Fiilin, Mağdurun Yüzünde Sabit İze Yol Açması 508

7. Fiilin, Mağdurun Yaşamını Tehlikeye Sokan Bir Duruma Yol Açması 509

8. Fiilin, Gebe Bir Kadına Karşı İşlenip de Çocuğunun Vaktinden Önce Doğmasına Neden Olması (YTCK md. 95/1-e) 509

9. Fiilin, Mağdurun İyileşmesi Olanağı Bulunmayan Bir Hastalığa veya Bitkisel Hayata Girmesine Neden Olması 510

10. Fiilin, Mağdurun Duyularından veya Organlarından Birinin İşlevini Yitirmesine Neden Olması (YTCK md. 95/2-b) 511

11. Fiilin, Mağdurun Konuşma ya da Çocuk Yapma Yeteneklerinin Kaybolmasına Neden Olması 512

12. Fiilin, Mağdurun Yüzünün Sürekli Değişikliğine Neden Olması 512

13. Fiilin, Gebe Bir Kadına Karşı İşlenip de Çocuğunun Düşmesine Neden Olması 513

14. İşkence Fiillerinin Vücutta Kemik Kırılmasına Neden Olması 513

15. İşkence Sonucunda Ölüm Meydana Gelmesi 514

§1O. YARGILAMA USULÜ 516

§11. İŞKENCENİN ÖNLENMESİ AMACIYLA ALINAN ÖNLEMLER 525

Sonuç 543

Yararlanılan Eserler 561