Türk Medeni ve Borçlar Hukukunda Metot
Doç. Dr. iur. Sinan OKUR, LL.M.
İÇİNDEKİLER 9
GİRİŞ .23
1-BİRİNCİ BÖLÜM
YORUM METOTLARI
GİRİŞ.33
HUKUK KAVRAMI 33
MEDENİ HUKUK KAVRAMI.35
BORÇLAR HUKUKU 38
TÜRK MEDENİ KANUNU’NUN SİSTEMATİĞİ39
GENEL OLARAK 39
1) Genel Prensipler. 39
a) Genel Prensiplerin Anlamı ve Fonksiyonu . 39
b) Genel Olarak Hukukun Uygulanması . 41
aa) Dar Anlamda Uygulama. 42
bb) Geniş Anlamda Uygulama 43
c) Kaynak Kavramı . 44
2) Yorum Metotları. 45
a) Türk Medeni ve Borçlar Kanunu’nun Yorumuna Hâkim Olan
Esaslar 45
aa) Yorum Kavramı 45
bb) Yorumun Amacı . 46
cc) Yorum Teknikleri 48
(1) Lafzi Yorum 48
(2) Sistematik Yorum. 53
(3) Tarihsel Yorum. 56
(4) Teleolojik Yorum (Gâi/Amaçsal Yorum). 57
(a) Analoji ve Amaçsal Yorum 58
(b) Teleolojik Redüksiyon 61
10 İçindekiler
2-İKİNCİ BÖLÜM
MEDENİ HUKUK VE BORÇLAR HUKUKUNDAKİ
NORMLARIN SINIFLANDIRILMASI
GİRİŞ63
HÜKME (NORMA) UYULMASININ MECBURİ OLUP OLMAMASINI ESAS
ALAN TASNİF .64
Emredici (Âmir) Hükümler (Normlar) 64
1) Mutlak Emredici Hükümler .64
2) Nisbi (Eksik, Yarım) Emredici Hükümler .66
Tamamlayıcı (Tanzim Edici) Hükümler.67
III. Yorumlayıcı (Tefsir Edici) Hükümler.68
HÜKMÜN MUHTEVASININ TAKDİRE (DEĞERLENDİRMEYE) AÇIK OLUP
OLMAMASINI ESAS ALAN TASNİF: KATI HÜKÜMLER-ELASTİKİ (ESNEK)
HÜKÜMLER70
Katı Hükümler 70
Elastiki (Esnek) Hükümler 70
HÜKMÜN KONUSUNUN PARASAL BİR KIYMET ARZ EDİP ETMEMESİNE
GÖRE YAPILAN TASNİF: MÂMELEKİ HÜKÜMLER -MÂMELEKİ OLMAYAN
HÜKÜMLER71
HÜKÜMLERİN YAPISAL DURUMUNA GÖRE YAPILAN TASNİF: TAM
NORMLAR- EKSİK NORMLAR72
Tam Normlar72
Eksik Normlar.73
1) Tanımlayıcı Normlar74
2) Atıf Normları .75
a) Dinamik Atıf Kuralı- Statik Atıf Kuralı Ayrımı 76
b) Külli Atıf-Cüzi Atıf Ayrımı 76
3) Karine ve Faraziye Öngören Normlar 78
a) Karine Kavramı .78
aa) Kanuni Karineler .78
(1) Olgulara İlişkin Karine.78
(2) Hukuki Sonuca İlişkin Karine.79
bb) Tabii Karineler 80
b) Faraziye (Alm. Fiktion) Kavramı80
HÜKÜMLERİN İÇERİK VE FONKSİYONLARINA GÖRE YAPILAN TASNİF:
TALEP NORMU-KARŞI NORM- DİĞER (YARDIMCI) NORMLAR82
Talep Normları .83
1) Genel Olarak .83
İçindekiler 11
2) Talep Normunun Tanımı 83
3) Talep Normu Örnekleri. 86
a) Kişiler Hukuku Kitabındaki Talep Normları 86
b) Eşya Hukuku Kitabındaki Talep Normları. 88
c) Aile Hukuku Kitabında Talep Normları 90
d) Miras Hukuku Kitabındaki Talep Normları. 92
e) Türk Borçlar Kanunu’ndaki Talep Normları . 93
aa) Genel Bölümdeki Talep Normları 93
(1) Aşırı Yararlanma/Gabin (TBK m. 28) 93
(2) Haksız Fiil (TBK m. 49) 94
(3) Sebepsiz Zenginleşme (TBK m. 77) . 94
(4) Borca Aykırılık Halinde Tazminat (TBK m. 112) 95
bb) Özel Bölümdeki Talep Normları. 96
(1) TBK m. 207. 96
(2) TBK m. 470. 97
(3) TBK m. 219, 227. 97
Karşı Normlar (Etki, Savunma Normları) . 98
III. Yardımcı Normlar (Diğer Normlar) 99
ÖZGÜN BİR AYRIM: BİRİNCİL NORMLAR-İKİNCİL NORMLAR AYRIMI .99
Birincil Normlar . 99
İkincil Normlar. 99
3-ÜÇÜNÇÜ BÖLÜM
TÜRK MEDENİ VE BORÇLAR HUKUKUNDAKİ HAKLARIN TASNİFİ
HAKLARIN MUHTEVASINA GÖRE YAPILAN AYRIM (TASNİF) 101
Hâkimiyet Hakları 102
Kişilik Hakları . 104
III. Talep Hakları . 105
1) Bağımlı Talep Hakları 105
2) Bağımsız Talep Hakları 106
Yenilik Doğuran Haklar 107
1) Genel Olarak. 107
2) Karşı Yenilik Doğuran Haklar 110
Karşı Haklar . 111
BİRİNCİL-İKİNCİL HAKLAR AYRIMI (TASNİFİ) . 111
Birincil haklar 112
İkincil haklar 112
12 İçindekiler
HAKKI İHLAL ETMEMEKLE YÜKÜMLÜ ÇEVREYİ ESAS ALAN AYRIM:
MUTLAK HAKLAR-NİSPİ HAKLAR AYRIMI (TASNİFİ).114
Ayrımın Önemi.114
Mutlak haklar.117
1) Maddi Mallar Üzerindeki Mutlak Haklar.118
2) Gayri Maddi Mallar Üzerindeki Mutlak Hakların 118
3) Mutlak Hakların Üçüncü Tipi Şahısvarlığı Haklarıdır .119
a) Kişinin Kendi Şahısvarlığı Üzerindeki Hakları119
b) Kişinin Başkalarının Şahısvarlığı Üzerindeki Hakları .119
III. Nispi Haklar119
1) Borçlar Hukukundaki Nispi Haklar.120
2) Aile Hukukundaki Nispi Haklar 120
3) Miras Hukukundaki Nispi Haklar.121
Ayni Etkiye Sahip Nispi Haklar (Etkisi Kuvvetlendirilmiş Nispi Haklar).121
HAKLARA İLİŞKİN SONUÇ .122
4-DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TÜRK MEDENİ VE BORÇLAR HUKUKUNDA
OLAY ÇÖZÜMÜNDE UYGULANAN METOTLAR
MEDENİ VE BORÇLAR HUKUKU OLAY ÇÖZÜMLERİNDE UYGULANAN
METOTLARA İLİŞKİN GENEL BİLGİ.123
TARİHSEL METOT.124
TALEP METODU .125
Talep Hakkını İleri Süren Kişi(ler) (Kim Sorusu)126
1) Müteselsil Alacaklılık.127
2) Üçüncü Kişiyi Koruyucu Etkili Sözleşme 128
3) Gerçek (Tam) Üçüncü Kişi Yararına Sözleşme .128
4) Alacağın Temliki (Devri) 129
Talep Hakkına Muhatap Olan Kişi(ler) (Kimden Sorusu)129
1) Müteselsil Borçluluk129
2) TBK m. 49/II.130
3) Borcun Üstlenilmesi 131
III. Talep Hakkının Konusu (Ne Sorusu).132
1) Talep Haklarını Amaç Merkezli Tasnif Eden Yaklaşım .133
a) Maddi Edimlerin İfasını Amaçlayan/Konu Edinen Talep
Hakları 134
aa) Bir Eşyanın Temlikine Dönük Talepler 134
İçindekiler 13
(1) Taşınır ve Taşınmaz Satış Sözleşmeleri (TBK m. 207). 134
(2) Milletlerarası Mal Satış Sözleşmeleri (CISG m. 30) 135
(3) Mal Değişim (Trampa) Sözleşmesi (TBK m. 282) 135
(4) Bağışlama Sözleşmesi (TBK m. 285). 135
(5) Tüketim Ödüncü Sözleşmesi (TBK m. 386) 136
bb) Bir Eşyanın İadesine/Geri Teslimine Dönük Talepler. 136
(1) Sözleşmesel (akdi) İade Talepleri. 136
(a) TBK m. 125/III. 136
(b) TBK m. 229/I. 136
(c) CISG m. 81/II 136
(d) TBK m. 295 . 137
(e) TBK m. 334/I. 137
(f) TBK m. 372/I. 137
(g) TBK m. 473/I (125/III ile Bağlantılı Olarak). 137
(h) TBK m. 475/I. 138
(i) TBK m. 379 . 138
(j) TBK m. 386 . 138
(k) TBK m. 397 . 138
(l) TBK m. 443 . 138
(m) TBK m. 472/II 139
(n) TBK m. 508 . 139
(o) TBK m. 564 . 139
(p) TBK m. 570/I, III 139
(2) Eşya Hukukunda Düzenlenen (Ayni Nitelikli) İade
Talepleri . 140
(3) Diğer İade Talepleri 140
cc) Bir Eşyanın Kullanımının Bırakılmasına Dönük Talepler. 140
dd) Bir Eşyanın Üretilmesi, Değiştirilmesine Dönük Talepler. 141
(1) Birincil Sözleşmesel Talepler 141
(2) Değiştirmiş Sözleşmesel Talepler. 141
(a) Ayıbın Giderilmesi Talepleri . 141
(b) Edimin Ayıpsız Benzeri ile Değiştirilmesi Talebi . 142
b) Belli Bir Miktar Paranın Ödenmesine İlişkin Talep Hakları;
Para Borcunun Tediyesini/Ödenmesini Amaçlayan/ Konu
Edinen Talep Hakları 142
aa) Belli Bir Miktar Para Borcunun Ödenmesine Dönük
Sözleşmesel Talepler . 142
14 İçindekiler
bb) Bir Miktar Paranın Geri İade Edilmesine Dönük Talepler .143
(1) Bir Miktar Paranın İadesine Dönük Sözleşmeden
Doğan Talepler .143
(2) Bir Miktar Paranın İdesine Dönük Sebepsiz
Zenginleşmeden Doğan Talepler 143
(3) Bir Miktar Paranın İdesine Dönük Diğer Talepler .143
(a) Bir Miktar Paranın İadesine İlişkin Diğer Parasal
Talepler .143
(b) Kazancın İadesine İlişkin Diğer Parasal Talepler143
cc) Genel Olarak Diğer Parasal Talepler.144
(1) Aile Hukukunda Bir Miktar Paranın Ödenmesini
Konu Edinen Diğer Talepler 144
(2) Miras Hukukunda Bir Miktar Paranın Ödenmesini
Konu Edinen Diğer Talepler 144
(3) Diğer Ayrık Parasal Talepler144
c) Bir Zarar veya Ziyanın Telafisini (Tazminini) Konu Edinen
Talep Hakları.144
aa) Maddi Tazminat Talepleri.144
(1) Sözleşmeden Doğan Maddi Tazminat Talepleri .144
(2) Sözleşme Benzeri Hukuki İlişkilerden Doğan Maddi
Tazminat Talepleri 145
(3) Haksız Fiilden Doğan Maddi Tazminat Talepleri.145
(4) Vekaletsiz İşgörme ile Bağlantılı Olarak Talep
Edilebilecek Maddi Tazminat Talepleri.145
(5) Kişiler Hukukundaki Maddi Tazminat Talepleri 145
(6) Aile Hukukundaki Maddi Tazminat Talepleri145
(7) Miras Hukukundaki Maddi Tazminat Talepleri.145
(9) Eşya Hukukundaki Maddi Tazminat Talepleri.146
bb) Manevi Tazminat Talepleri .146
cc) Bir Zarar veya Ziyanın Telafisini (Tazminini) Konu Edinen
Diğer Talep Hakları .146
(1) Masrafların Tazminin Konu Edinen Talep Hakları.146
(2) Yararların Tazminini Konu Edinen Talep Hakları.146
(3) Sonraki İfanın Bizzat Alıcı Tarafından Yerine
Getirilmesi Sebebiyle146
(4) Meydana Gelen Masrafların Tazminine İlişkin Talep
Hakları (Ersatz für Forderungen) 146
(5) Diğer Tazminat Talep Hakları147
İçindekiler 15
(a) Kişiler Hukukunda 147
(b) Aile Hukukunda Miras Hukukunda. 147
(c) Eşya Hukukunda. 147
(d) Borçlar Hukukunda. 147
d) Nafaka Ödenmesi ve Destek Verilmesini, Yardımlaşma ve
Dayanışmayı Amaçlayan/Konu Edinen Talep Hakları 147
aa) Nafakayı Konu Edinen Talep Hakları 147
(1) Eşlerin Birbirlerine Karşı Sahip Oldukları Nafaka
Talepleri . 147
(2) Boşanmış Çiftlerin Nafaka Talepleri. 148
(3) Çocukların Nafaka Talepleri . 148
bb) Yardımlaşma ve Dayanışmayı Konu Edinen Talep Hakları . 148
e) Rücu Sebebiyle Doğan Talep Hakları . 148
f) Müdahalenin Menini ve Tecavüzün Ref’ini Amaçlayan/ Konu
Edinen Talep Hakları 148
aa) Müdahalenin Meni Talep Hakları 148
bb) Tecavüzün Ref’ini Konu Edinen Talep Hakları 148
g) Bir Eşya ve Hakkın Paraya Çevrilmesini Amaçlayan/Konu
Edinen Talep Hakları 149
aa) Taşınmazın Paraya Çevrilmesine İlişkin Talep Hakları . 149
bb) Taşınırların Paraya Çevrilmesine İlişkin Talep Hakları 149
cc) Haklar Üzerindeki Rehinin Paraya Çevrilmesine İlişkin
Talep Hakları 149
h) Bir Hakkın Tapu Siciline Tescilini ve Mevcut Tescilin
Değiştirilmesini, Kaldırılmasını Amaçlayan/Konu Edinen Talep
Hakları 149
aa) Bir Hakkın Tapu Siciline Tescil Edilmesine Dönük Talepler 149
bb) Tapu Sicilindeki Kaydın Değiştirilmesine Dönük Talepler 149
i) Ayni Bir Hakkın Mahkeme Vasıtasıyla Tescilini
Amaçlayan/Konu Edinen Talep Hakları . 150
aa) Eşya Hukukunda Düzenlenen Tescil Talepleri 150
bb) Aile Hukukunda Düzenlenen Tescil Talepleri. 150
cc) Miras Hukukunda Düzenlenen Tescil Talepleri 150
j) Bir İşin/fiilin Yapılmasını Amaçlayan/Konu Edinen Talep
Hakları 150
aa) İş Görmeyi Konu Edinen Talep Normları 150
bb) Bir Açıklamanın Yayımlanmasını Konu Edinen Talep
Normları. 150
16 İçindekiler
cc) Bir Hakkın Devrini Hedefleyen Talep Normları.150
dd) Bir Belgenin Teslimini Konu Edinen Talep Normları.151
ee) Bir İşin Yapılmasına Dönük Diğer Talep Hakları151
k) Diğer Talep Normları 151
aa) Bilgi Edinmeye Dönük Talep Normları151
bb) Güvence Verilmesine/Gösterilmesine Dönük Talep
Normları .151
cc) Bir Topluluğun/Ortaklığın Sona Erdirilmesine Dönük
Talep Normları151
dd) Bir Ortaklıktaki Ortaklık Vasfının Sonlandırılmasına
Dönük Talep Normları 151
ee) Katlanmaya Dönük Talep Normları 151
ff) Bir Şeyin Sökülüp Alınmasına Dönük Talep Normları .152
l) Davalar veya Dava Şeklinde İleri sürülmesi İcap Eden Talepler .152
aa) Tespit Davaları153
(1) Kişiler Hukuku.153
(2) Aile Hukuku 153
(3) Miras Hukuku .153
(4) Eşya Hukuku .154
bb) Diğer Davalar (İptal vs.) 154
(1) Kişiler Hukuku.154
(2) Aile Hukuku 154
(3) Miras Hukuku .154
2) Diğer Tasnifler154
Talep Hakkının Dayandırıldığı Norm veya Talep Temeli (Neye
Dayanarak Sorusu): Talep Normunun Tespit, Tahlil ve Tatbiki156
1) Talep Normunun Tespiti: Talep Normu Nedir ve Nasıl Tespit
Edilir? 156
2) Talep Normunun Tahlili.158
3) Talep Normunun Tatbiki: Hukukta Kıyas (Syllogisme) ve Soru
Tanım Tatbik Sonuç (STTS) Formülü .158
a) Genel Olarak.158
b) Akıl Yürütme ve Hukukta Kıyas (Syllogisme) 159
aa) Akıl Yürütme Türleri .159
(1) Tümdengelim159
(2) Tümevarım .162
(3) Analoji.162
İçindekiler 17
c) Soru Tanım Tatbik Sonuç (STTS) Formülü 163
III. Talep Hakkının Tahlilinde Takip Edilecek Safhalar 164
1) Talep Hakkının Doğumu . 164
a) Genel Olarak 164
b) Sözleşmesel Talep Hakkının Doğumu Safhasında Kontrol
Edilecek Başlıklar . 166
aa) Kurucu Unsurlar. 166
(1) İrade Beyanlarının Varlığı. 166
(a) İcap. 166
(b) Kabul 166
(2) İrade Beyanlarının Birbirine Uygunluğu/Uyuşmazlık
(Anlaşmazlık, Dissens) 167
(3) İrade Beyanlarının Karşılıklı Olması 167
bb) Geçerlilik Unsurları 167
(1) Şekle Aykırılık (TBK m. 12) . 167
(2) Kanunun Emredici Hükümlerine, Ahlaka, Kamu
Düzenine, Kişilik Haklarına Aykırılık (TBK m. 27) 167
(3) Başlangıçtaki Objektif İmkânsızlık (TBK m. 27) 167
(4) Muvazaa 167
(5) Geciktirici Koşul (TBK m. 170) 167
(6) Başlangıç Vadesi (BGB 163 Anfangstermin). 167
(7) Fiil Ehliyeti (TMK m. 9) . 167
(8) Temsil. 167
(10) Genel İşlem Koşulları . 168
c) Talep Hakkının Doğumuna Dair Örnek Olay Çözümü 168
aa) Örnek Olay. 168
bb) Çözüm 168
2) Talep Hakkının Sona Ermesi . 175
a) Genel Olarak 175
b) Talep Hakkını Sona Erdiren Sebepler. 175
aa) Talep Hakkını Sona Erdiren Sebepler Bir İtiraz Olarak
Ortaya Çıkabilir: . 175
bb) Talep Hakkını Sona Erdiren Sebepler Bir Yenilik Doğuran
Hakkın Kullanılması Sebebiyle Ortaya Çıkabilir 176
c) Talep Hakkının Sona Ermesine Dair Örnek Olay Çözümü 177
aa) Örnek Olay. 177
bb) Çözüm 178
18 İçindekiler
3) Talep Hakkının Dava Edilebilirliği 182
a) Genel Olarak.182
b) Dava Edilebilirliği Etkileyen Sebepler182
c) Talep Hakkının Dava Edilebilirliğine Dair Örnek Olay Çözümü.183
aa) Örnek Olay183
bb) Çözüm.183
TALEP TEMELLERİ ARASINDA TAKİP EDİLMESİ GEREKEN SIRA .187
Sözleşmeden Doğan Talepler.188
1) Birincil Talep Hakları .189
a) İfa Talebi.189
2) İkincil Talep Hakları .192
a) Tazminat Talebi 192
b) Sözleşmeden Doğan Borç İlişkilerinde İade Talepleri.193
c) Uyarlama Talebi .193
d) İkame (Kaim) Değer Talebi.193
Sözleşme Benzeri Hukuki İlişkilerden Doğan Talepler .194
1) Culpa in Contrahendo .194
a) Başlangıçtaki Objektif İmkânsızlık 194
b) Hata Sebebiyle Sözleşmenin İptali .194
c) Yetkisiz Temsil 195
2) Güven Sorumluluğundan Doğan Talepler .195
3) Gerçek (Caiz) Vekaletsiz İş görme (TBK m. 529)195
4) Gerçek (Caiz Olmayan) Vekaletsiz İş görme (TBK m. 530) 195
III. Eşya Hukuku Hükümlerinden Doğan Ayni Talepler .195
1) İstihkak Talebi (TMK m. 683/II) .196
2) Haksız El Atmanın Önlenmesi Talebi (TMK m. 683/II).196
3) Yolsuz Tescilin Düzeltilmesi Talebi (TMK m. 1025) .196
4) Zilyetliğe Saldırı Halinde Saldırının Önlenmesi, Sona Erdirilmesi ve
Zararın Giderilmesi Talebi (TMK m. 983) 196
Sebepsiz Zenginleşmeden Doğan Talepler 196
1) Sebepsiz Zenginleşme ve Sözleşme 196
2) Sebepsiz Zenginleşme ve İstihkak Davası197
3) Sebepsiz Zenginleşme ve Vekaletsiz İşgörme .197
4) Sebepsiz Zenginleşme ve Haksız Fiil198
Haksız Fiilden Doğan Talepler199
1) Genel Olarak .199
İçindekiler 19
2) Haksız Fiilin Borca Aykırılık ile Olan İlişkisi 199
a) Her İki Sorumluluk Tipinin Tek Bir Olayda Ortaya Çıkması 199
b) Haksız Fiil Sorumluluğu ile Sözleşmesel (Akdi) Sorumluluğun
Karşılaştırılması 200
aa) Sorumluluğun Kaynakları Bakımından. 200
bb) Sorumluluk Ehliyeti Bakımından 200
cc) İspat Külfeti Bakımından 201
dd) Zamanaşımı Bakımından 201
ee) Sorumluluktan Kurtulma Bakımından . 201
ff) Müteselsil Sorumluluk Bakımından . 201
gg) Sorumluluğun Şekli Bakımından 202
hh) Yardımcı Kişiler Bakımından 202
ii) Yetkili Mahkeme Bakımından 205
jj) Sonuç . 205
3) Haksız Fiilin Diğer Sözleşme Dışı Kusursuz Sorumluluk Halleriyle
İlişkisi 205
a) Haksız Fiil Sorumluluğunun Tehlike Sorumluluğu İle İlişkisi 206
b) Haksız Fiil Sorumluluğunun Sebep Sorumluluğu ile İlişkisi 207
SONUÇ 209
KAYNAKÇA 211
