Medeni Usul Hukukunda Dava Ehliyeti

Emel Şeyda Elgün Toğrul

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ vii

SUNUŞ viix

İÇİNDEKİLER xi

KISALTMALAR CETVELİ xvii

GİRİŞ 1

A) ÇALIŞMANIN AMACI, ÖNEMİ VE KAPSAMI 1

B) TERMİNOLOJİ SORUNU 7

C) İNCELEME PLANI 8

BİRİNCİ BÖLÜM 

DAVA EHLİYETİ KAVRAMI HAKKINDA 

GENEL BİLGİLER

§ 1. DAVA EHLİYETİNİN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ 11

A)  DAVA EHLİYETİ KAVRAMININ TANIMI 11

B)  DAVA EHLİYETİ KAVRAMININ TARİHSEL GELİŞİMİ 21

I-  Roma Hukuku Bakımından Gelişimi 21

II-  Türk- İslâm Hukuku Bakımından Gelişimi 25

§ 2. DAVA EHLİYETİNİN MEDENÎ USÛL  HUKUKUNDAKİ BENZER BAZI KAVRAMLARLA KARŞILAŞTIRILMASI 28

A)  DAVA EHLİYETİ- TARAF EHLİYETİ 28

B)  DAVA EHLİYETİ- DAVA TAKİP YETKİSİ 36

C)  DAVA EHLİYETİ- SIFAT 45

D)  DAVA EHLİYETİ- DAVA ARKADAŞLIĞI 48

E)  DAVA EHLİYETİ- DAVAYA VEKÂLET 51

F)  DAVA EHLİYETİ- ÇEKİŞMESİZ YARGIDA İŞ EHLİYETİ 55

§ 3. YABANCI HUKUK SİSTEMLERİNDE DAVA EHLİYETİNİN GENEL GÖRÜNÜMÜ 58

A)  ALMAN HUKUKUNDA 58

B)  İSVİÇRE HUKUKUNDA 62

İKİNCİ BÖLÜM  

DAVA EHLİYETİNİN MADDÎ HUKUK ve MEDENÎ USÛL HUKUKU BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

§ 4. DAVA EHLİYETİNİN FİİL EHLİYETİ İLE İLİŞKİSİ 69

A)  GENEL OLARAK 69

B)  FİİL EHLİYETİNİN ŞARTLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ 73

I-  GERÇEK KİŞİLERİN FİİL EHLİYETİ 73

1)  AYIRT ETME GÜCÜ 74

a)  Genel Olarak 74

b)  Ayırt Etme Gücünün Unsurları 76

aa) Psikolojik Unsur 76

bb) Nispîlik 77

cc) Ayırt Etme Gücünün Sürekli Olmaması 78

c)  Ayırt Etme Gücünü Ortadan Kaldıran Durumlar 

(Akla Uygun Biçimde Davranmayı Engelleyen 

Nedenler) 78

aa) Yaş Küçüklüğü 79

bb) Akıl Hastalığı 80

cc) Akıl Zayıflığı 81

dd) Sarhoşluk 82

ee) Benzer Nedenler 82

d)  Ayırt Etme Gücünün Varlığının Karine Oluşu ve İspatı 83

2)  ERGİNLİK 87

a)  Genel Olarak 87

b)  Normal Erginlik 87

c)  Evlenme Yoluyla Kazanılan Erginlik 88

d)  Mahkeme Kararı İle Ergin Kılınma 90

aa) On Beş Yaşın Tamamlanması 90

bb) Küçüğün Ergin Kılınma İsteği 91

cc) Velinin Rızası 91

dd) Küçüğün Vesâyet Altında Olması Durumunda Vesâyet ve Denetim Makamının İzni 93

ee) Küçüğün Menfaatinin Olması 94

3)  KISITLI OLMAMAK 94

a)  Genel Olarak 94

b)  Kısıtlama Nedenleri 95

aa) Akıl Hastalığı veya Akıl Zayıflığı 95

bb) Savurganlık, Alkol veya Uyuşturucu Madde Bağımlılığı, Kötü Yaşama Tarzı, Kötü Yönetim 97

cc) Bir Yıl veya Daha Uzun Süreli Özgürlüğü 

Bağlayıcı Cezaya Mahkûmiyet 98

dd) İlgilinin Talebi Üzerine Kısıtlama 99

c)  Kısıtlama Kararının Etki ve Sonuçları 100

II-  TÜZEL KİŞİLERİN FİİL EHLİYETİ 100

§ 5. DAVA ŞARTI OLARAK DAVA EHLİYETİ 103

A)  GENEL OLARAK DAVA ŞARTLARI 103

B)  BİR DAVA ŞARTI OLAN DAVA EHLİYETİNİN 

İNCELENMESİ 111

I-  Dava Şartlarının İncelenme Zamanı 111

II-  Dava Şartlarının İncelenme Sırası 116

C)  DAVA EHLİYETİNİN HÂKİM TARAFINDAN 

KENDİLİĞİNDEN ARAŞTIRILMASI 121

I-  Genel Olarak 121

II-  Dava Ehliyetinin Varlığının ya da Yokluğunun Tespiti Bakımından İspat Yükü 128

D)  DAVA EHLİYETİ EKSİKLİĞİNİN TARAFLARCA 

İLERİ SÜRÜLMESİ 133

E)  DAVA EHLİYETİNİN DOSYA ÜZERİNDEN 

İNCELENİP İNCELENMEYECEĞİ SORUNU 135

F)  DAVA EHLİYETİNİN DAVADA ÇİFT ETKİLİ 

VAKIA OLARAK İNCELENMESİ 137

G)  DAVA EHLİYETİNİN EKSİKLİĞİNİN TESPİTİ 

DURUMUNDA VERİLMESİ GEREKEN KARAR 139

H)  DAVA EHLİYETİNE SAHİP OLMAYAN KİŞİ 

HAKKINDA KARAR VERİLMESİ 142

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM  

GERÇEK VE TÜZEL KİŞİLERİN DAVA EHLİYETİ

§ 6. GERÇEK KİŞİLERİN DAVA EHLİYETİ 151

A)  GENEL OLARAK 151

B)  TAM EHLİYETLİLER 153

C)  SINIRLI EHLİYETSİZLER 153

I-  Genel Olarak 153

II-  Ayırt Etme Gücüne Sahip Küçükler 157

III- Ayırt Etme Gücüne Sahip Kısıtlılar 158

IV- Sınırlı Ehliyetsizlerin Dava Ehliyetine Sahip Olduğu 

Durumlar (İstisnalar) 159

1) Kişiye Sıkı Sıkıya Bağlı Haklarla İlgili Davalar 159

a)  Mutlak Anlamda Kişiye Sıkı Sıkıya Bağlı Haklar İle 

Bu Haklara İlişkin Bazı Dava ve Talepler 166

b)  Nispî Anlamda Kişiye Sıkı Sıkıya Bağlı Haklar İle 

Bu Haklara İlişkin Bazı Dava ve Talepler 171

2)  Sınırlı Ehliyetsize Karşılıksız Kazandırma Sağlayan 

İşlemler 180

3)  Serbest (Tasarruf Hakkı Sınırlı Ehliyetsize Bırakılan) 

Mallar ve Kişisel Kazanç İle İlgili Davalar 182

4)  Bir Meslek veya Sanatla Uğraşmanın Gerektirdiği 

İşlemlerle İlgili Davalar 184

V-  Sınırlı Ehliyetsizin Dava Ehliyetine Sahip Olduğu 

Durumlarda Ehliyetinin Kapsamı 188

D)  TAM EHLİYETSİZLER 190

I-  Genel Olarak 190

II-  Kişiye Sıkı Sıkıya Bağlı Haklar Bakımından Tam Ehliyetsizin Dava Ehliyetine Sahip Olup Olmadığı Sorunu 194

1)  Genel Olarak 194

2)  Boşanma ve Ayrılık Davaları Bakımından 200

E)  SINIRLI EHLİYETLİLER 208

§ 7. GERÇEK KİŞİLERİN DAVA EHLİYETİ BAKIMINDAN ÖZELLİK ARZ EDEN BAZI DURUMLAR 211

A)  DAVA EHLİYETİNE SAHİP OLMAYAN KİŞİLERİN 

İSTİCVABI 211

B)  DAVA EHLİYETİNE SAHİP OLMAYAN KİŞİLERİN 

YEMİNİ 212

C)  DAVA EHLİYETİNE SAHİP OLMAYAN KİŞİNİN 

DAVA AÇMASI 214

D)  DAVA EHLİYETİNE SAHİP OLMAYAN KİŞİYE DAVA AÇILMASI 221

E)  DAVA GÖRÜLMEKTEYKEN DAVA EHLİYETİNİN KAYBEDİLMESİ 225

F)  DAVA ESNASINDA DAVA EHLİYETİNİN 

KAZANILMASI 227

§ 8. TÜZEL KİŞİLERİN DAVA EHLİYETİ 232

A)  GENEL OLARAK TÜZEL KİŞİLERİN DAVA EHLİYETİNİ KULLANMASI 232

B)  TÜZEL KİŞİLERİN ORGANLARI 239

I-  Organın Kanunda Öngörülmüş Olup Olmamasına Bağlı 

Olarak Zorunlu (Kanunî Organ) İsteğe Bağlı 

(İhtiyarî/Seçimlik) Organ 240

II-  İşlevleri Açısından Karar Organı- Yürütme Organı 241

III- Faaliyet Alanları Bakımından İç Organ- Dış Organ 242

IV- Organları Oluşturanların Sayısı Bakımından Fert Organ- 

Kurul Organ 243

§ 9. TÜZEL KİŞİLERİN DAVA EHLİYETİ BAKIMINDAN 

ÖZELLİK ARZ EDEN BAZI DURUMLAR 244

A)  TÜZEL KİŞİLERİN EHLİYETLERİNİN SINIRLANDIRILMASI SORUNU ÇERÇEVESİNDE DAVA EHLİYETİNİN 

DURUMU (ULTRA VİRES İLKESİNİN YANSIMASI) 244

B)  TÜZEL KİŞİNİN ORGANSIZ KALMASININ DAVA EHLİYETİNE ETKİSİ 251

C)  TÜZEL KİŞİLERİN İSTİCVABI VE YEMİNİ 252

D)  TÜZEL KİŞİLERİN DAVA EHLİYETİ NOKTASINDA İNCELENMESİ GEREKEN BAZI HUSUSLAR 254

E)  DAVANIN YETKİLİ ORGAN TARAFINDAN AÇILMAMASI veya TÜZEL KİŞİYE YÖNELTİLMEMESİ SORUNU 267

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM  

YASAL TEMSİL

§ 10. YASAL TEMSİLCİNİN, DAVA EHLİYETİNE SAHİP OLMAYAN TARAFI DAVADA TEMSİLİ 283

A)  GENEL OLARAK 283

B)  VELİ 291

C)  EVLÂT EDİNEN VE SOSYAL HİZMETLER KURUMU 308

D)  VASİ 310

E)  KAYYIM 324

I-  Genel Olarak 324

II-  Temsil Kayyımı 325

1)  Ergin Bir Kişinin Hastalık, Başka Bir Yerde Bulunma 

veya Benzeri Bir Nedenle İvedi Bir İşini Kendisi 

Görebilecek veya Bir Temsilci Atayabilecek 

Durumda Olmaması 326

2)  Belli Bir İşte Yasal Temsilcinin Menfaati İle Küçüğün 

veya Kısıtlının Menfaatinin Çatışması Durumu 328

3)  Yasal Temsilcinin Görevini Yerine Getirmesine Bir Engel Çıkması 334

III- Yönetim Kayyımı 335

IV- İsteğe Bağlı Kayyım 338

F)  YASAL DANIŞMANIN DURUMU 339

I-  Genel Olarak 339

II-  Oy (Katılım) Danışmanı 342

III- Yönetim Danışmanı 352

IV- Karma (Tam) Danışman 356

G)  YASAL TEMSİLCİNİN İZİN BELGESİNİN MAHKEMEYE VERİLMESİ 356

SONUÇ 361

KAYNAKÇA 369